Τίμοθι Ντέιλι: "Παρατηρώ τελευταία μια εμμονή με τα fake news"

Συνέντευξη στον Θανάση Βαβλίδα

Συνομιλήσαμε με τον θεατρικό συγγραφέα Τίμοθι Ντέιλι, με αφορμή την έκδοση του έργου "Άνθρωπος στη σοφίτα" από τις εκδόσεις Βακχικόν, καθώς και την ομώνυμη παράσταση σε σκηνοθεσία Γλύκας Στόιου στο Αγγέλων Βήμα.

Ξεκινώ τη συνέντευξή μας - ή διάλογο, αν προτιμάτε - με μία κλασική ερώτηση, που, ωστόσο, δεν τίθεται τυχαία εδώ. Είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεσθε την Ελλάδα; Kι αν όχι, ποιες διαφορές εντοπίζετε σε σχέση με το παρελθόν;
Δεν είναι η πρώτη φορά. Είχα ξανάρθει πριν από 20 χρόνια ως τουρίστας! Λοιπόν, ναι, μ' αρέσει πολύ ο πολιτισμός της! Και ειδικά αυτή η πόλη, η Αθήνα εξακολουθεί να με εκπλήσσει! Τόσα θέατρα, τόσες παραστάσεις, δεν πιστεύω να υπάρχουν αλλού στον κόσμο! Είναι σίγουρα δέκα φορές περισσότερα απ' ό,τι στο Σίδνεϊ, όπου διαμένω! Και χαίρομαι που το ίδιο συνέβαινε τότε, το ίδιο συμβαίνει και τώρα!

Θέατρο! Τι είν΄ εκείνο που σας ελκύει ως συγγραφέα στη θεατρική φόρμα;
Γράφω θέατρο όχι για να πω μια ιστορία, αλλά για να δημιουργήσω έναν κόσμο μυστηρίου. Μες από το θέατρο - ντοκουμέντο δημιουργώ μια αλληγορία. Αναρωτιέμαι, οι θεοί μας ελέγχουν ή όχι; Ο ήρωάς μου στον "Άνθρωπο στη σοφίτα" χρησιμοποιεί ένα τηλεσκόπιο για να έρθει σ' επαφή όχι απλώς με τον ουρανό, αλλά με τις κοσμικές δυνάμεις! Παρ' όλ' αυτά, εγώ σταδιοδρόμησα ως μουσικός! Αφετηρία μου είναι η μουσική. Είμαι δάσκαλος μουσικής, παίζω πιάνο...

Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι έχετε γράψει και λιμπρέτο για μια όπερα του συνθέτη Alan John. Τι σήμαινε για εσάς αυτό;
Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία για μένα και ταυτόχρονα ένα είδος άσκησης. Έμαθα να συμπυκνώνω. Πιστεύω ότι η πρωτοβουλία της έκφρασης πρέπει σ' αυτές τις περιπτώσεις να δίνεται στη μουσική. Η μουσική είναι εκείνη που θα εξερευνήσει και θα εξηγήσει. Το λιμπρέτο έρχεται, απλώς, για να υπογραμμίσει ή να κάνει νύξεις. Παρομοίως και στο θέατρο. Όσο λιγότερα λέει ο ηθοποιός τόσο περισσότερα αντιλαμβάνεται ο θεατής. Αλλιώς, ο θεατής ενδέχεται ν' αποκοιμηθεί! Πρέπει να τον ταΐζεις λίγο - λίγο με στοιχεία, να τον αφήνεις να δημιουργεί τη δική του εικόνα, να είναι συνεχώς σ' επαγρύπνηση. Μες απ' το θεατρικό έργο περιορίζω το εγώ μου. Μοιράζομαι σε πολλούς χαρακτήρες. Συνήθως ο κακός χαρακτήρας, όπως ο σύζυγος στον "Άνθρωπο στη Σοφίτα", εξηγεί ο ίδιος τον εαυτό του, τα κίνητρά του. Αυτό το έμαθα από τον "Ριχάρδο ΙΙΙ" του Σαίξπηρ. Πρέπει, λοιπόν, να δίνεις στο θεατή προσωρινές βεβαιότητες. Κι αυτό που παρατηρώ είναι ότι οι νέοι θεατρικοί συγγραφείς δεν έχουν καθόλου βεβαιότητες.

Έχετε συγγράψει έργα που συχνά αναφέρονται σε κάποια ευρύτερα γνωστή προσωπικότητα, "Derrida in love", "Kafka dances", "Richard III (or almost)". Για παράδειγμα, γιατί επιλέξατε τον Ζακ Ντεριντά (1930-2004), τον γνωστό Γάλλο φιλόσοφο της αποδόμησης;
Ο Ντεριντά είναι ο φιλόσοφος που ουσιαστικά σχετικοποιεί τα πάντα. Δεν υπάρχουν, λέει, βεβαιότητες. Στο έργο μου αυτό, διαπραγματεύομαι τις συνέπειες ενός μεγάλου ψέματος στους ανθρώπους. Ο κύριος χαρακτήρας είναι ένας ακαδημαϊκός που έχει μελετήσει τον Ντεριντά. Αυτός ο χαρακτήρας σώζει και ταυτόχρονα καταστρέφει τη ζωή του μέσω ενός ψέματος. Όλοι μας ζούμε με ψέματα. Τα χρειαζόμαστε. Μας δίνουν ελπίδα. Όσο μεγαλύτερο το ψέμα τόσο μεγαλύτερη η ελπίδα. Παρατηρώ τελευταία μια εμμονή με τις ψεύτικες ειδήσεις (fake news). Έχουμε, λοιπόν, μεγάλη ανάγκη από ελπίδες. Αλλά η αποσύνθεση των κοινών πεποιθήσεων μπορεί να προέλθει μόνο από τις οικουμενικές αλήθειες. Πιστεύω, ότι αυτή τη στιγμή η Ευρώπη και οι Η.Π.Α. πάσχουν από μια προσωρινή αδιαθεσία, θέτουν πολλά ερωτήματα, αλλά δε δίνουν απαντήσεις κι έτσι δε βοηθούν την κοινωνία ως ολότητα. Μια χώρα κρατιέται ενωμένη μόνο μέσα από θετικές αρχές. Έχουμε απωλέσει την ενότητα που προσφέρει η αισιοδοξία. Εν μέρει κατηγορώ γι' αυτό τα κυρίαρχα μηνύματα που λαμβάνουμε. Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος. Αλλά, οφείλω να παραδεχτώ, ότι οι καλύτερες ιστορίες προέρχονται από το σκότος. Βυθίζεσαι στο σκότος για να δεις ν' αναδύεται η ελπίδα.

Ίσως αυτό να είναι κι ένας διαφορετικός ορισμός του τι είναι δράμα.
Δράμα είναι η σπουδή διχασμένων ανθρώπων, διχασμένης κοινωνίας. Έχει χαθεί η πίστη μας στις καθημερινές, στις συνηθισμένες αλήθειες. Γι' αυτό μου αρέσει να προσφέρω ελπίδα. Πρέπει να σας πω ότι το μουσικό μου είδωλο είναι ο Μπετόβεν. Ως κορυφαίος συνθέτης πετυχαίνει ακριβώς αυτό: να εκφραστεί με πανανθρώπινα κριτήρια, να υπερνικήσει την απόγνωση μέσα από δραματική πάλη και να προσφέρει την ελπίδα.

Έπειτ' απ' όλ' αυτά, πώς έρχεται να συνδεθεί ο Κάφκα και το έργο σας "Ο Κάφκα χορεύει";
Πρώτ' απ' όλα, με μεγάλη μου χαρά έμαθα, ότι η Γλύκα Στόϊου που έκανε τον "Άνθρωπο στη Σοφίτα", μεταφράζει τώρα το "Ο Κάφκα χορεύει". Είναι ένα έργο με άρωμα κωμωδίας και ίσως, εκείνο με τη μεγαλύτερη επιτυχία. Κάθε χρόνο παίζεται τουλάχιστον σ' ένα θέατρο παγκοσμίως. Ωστόσο, τα μηνύματα που εξέπεμψε ο λογοτέχνης Κάφκα, έχω την αίσθηση ότι οι Γερμανοί τα απήγαγαν και τα διαστρέβλωσαν. Και η οπτική τους γωνία επικράτησε σχεδόν παντού. Ακόμα και ο σκηνοθέτης Όρσον Ουέλλες στην "Δίκη" του Κάφκα κάνει μια οργουελιανή ταινία. Όμως, για τον Κάφκα η ζωή δεν είναι ζοφερή, αλλά ένα παράδοξο. Και είναι πεπεισμένος ότι οι παρεξηγήσεις μπορούν να λυθούν.

Πιστεύετε κάτι παρόμοιο συνέβη και στο γερμανικό θέατρο;
Κατηγορώ τους Γερμανούς ότι κάνουν κυνικό θέατρο. Και η ζοφερή τους οπτική επηρέασε και τα υπόλοιπα είδη της τέχνης του λόγου. Γι' αυτό απώλεσαν τη δυνατότητα να έχουν έναν εθνικό ποιητή που θα έδινε βαθύτερο νόημα, που θ' ανύψωνε το φρόνημα της χώρας τους. Η ποίηση μεταμορφώνει τους ανθρώπους. To γεγονός ότι ο κόσμος είν΄ ένα μυστήριο, δεν αποτελεί δικαιολογία για να μην ελπίζουμε. Δυστυχώς, εκείνο που συναντάμε συχνά είναι φτηνή αθλιότητα, κυνικές ταινίες, φτωχή ποίηση, συνοπτικά μια νωθρή γοτθική προοπτική. Σε αντιπαράθεση με τον Ουέλλες που ανέφερα προηγουμένως, ο Κουέντιν Ταραντίνο κάνει, για μένα, φτηνή τέχνη.

Μιλήστε μας λίγο και για τον "Ριχάρδο ΙΙΙ (ή σχεδόν)".
Α! Αυτό είναι ένα έργο για δύο πρόσωπα. Έχουν διαπράξει ένα έγκλημα και η τιμωρία τους είναι να διαβάζουν αποσπάσματα από τον "Ριχάρδο ΙΙΙ" του Σαίξπηρ. Η εξέλιξή του έρχεται μες από διαφορετικά στοιχεία που ενώνονται σταδιακά για να συνθέσουν ένα παζλ. Το έργο εμφορείται από μία κωμική χαρά, θαυμάζω το πνεύμα του Ιονέσκο και όχι του Μπέκετ. Επειδή ο κόσμος είναι παράλογος δε σημαίνει ότι του λείπει η χαρά.

Ας ταξιδεύσουμε για λίγο και στην Αυστραλία να δούμε τι συμβαίνει εκεί. Ας συναντήσουμε, για παράδειγμα, τον ανθρωπιστή, παρουσιαστή και σχολιαστή Philip Adams.
Ναι, είναι μια πολύπλευρη προσωπικότητα. Δεν τον έχω συναντήσει, αλλά αλληλογραφούσα μαζί του. Είναι ακόμα ενεργός. Παρ' ότι είναι αριστερός και οπαδός ενός πολιτικού πεσιμισμού, διάγει μια καλή, άνετη ζωή και καμιά φορά έχω την εντύπωση ότι του αρέσει να προσποιείται το ρόλο του απαισιόδοξου.

Στην Ελλάδα είχε κυκλοφορήσει το 1985 μία ανθολογία "σύγχρονης αυστραλιανής ποίησης" από τις εκδόσεις "Νέα πορεία" της Θεσσαλονίκης με ανθολόγο και μεταφραστή τον Δημήτρη Τσαλουμά, όπου ξεχώρισα τα ποιήματα των A. D. Hope, G. Harwood, Fr. Webb και κάποιων Ελλήνων της Αυστραλίας. Τον έχετε γνωρίσει;
Όχι, αλλά τον έχω ακουστά. Εγώ γνωρίζω τον Angelo Loukakis, που είναι, επίσης, ένας διάσημος Αυστραλός συγγραφέας με ελληνικές ρίζες. Οι ποιητές που αναφέρατε ανήκουν στην προηγούμενη γενιά λογοτεχνών, οι οποίοι έχουν ως "προπονητές" τους περισσότερο τους Ευρωπαίους ποιητές. Γιατί όλοι μας σε κάποιους έχουμε βασιστεί. Σε αντίθεση με τους ποιητές των Η.Π.Α. που είναι περισσότεροι αμερικανοί παρά δυτικοί, έχουν, δηλαδή, λιγότερα στηρίγματα στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Ας έρθουμε τώρα στον "Άνθρωπο στη Σοφίτα". Τι σημαίνει για έναν Αυστραλό που δεν έζησε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε βίωσε τις συνέπειές του, η περίοδος του ναζισμού και γιατί σας κίνησε το ενδιαφέρον;
Οι Αυστραλοί τείνουν από φύση τους προς την αθωότητα, έχουν μια πολιτισμική αφέλεια είτε λόγω απόστασης είτε γιατί δεν έχουν μακραίωνη ιστορία, αν εξαιρέσουμε τους Αβορίγινες. Έχουν την αισιοδοξία εκείνου που δε γνωρίζει πολλά. Ο Γάλλος σκηνοθέτης αυτού του έργου μου, σχολίασε ότι η αθωότητα ταιριάζει στους Αυστραλούς. Ο Εβραίος ήρωας του έργου παραμένει αθώος μέχρι τέλους, έχει, ουσιαστικά, το χαρακτήρα ενός παιδιού. Είναι σαφής η αισιόδοξη προοπτική του έργου. Όσο περισσότερη αισιοδοξία εκπέμπεις, τόσο περισσότερο αισιόδοξο κάνεις το κοινό. Διαχωρισμοί υπάρχουν σήμερα παντού, αλλά τι νόημα έχει να τους συντηρούμε; Από την άλλη πλευρά, πόσο δεδομένη είναι η ταυτότητά μας; Ταξιδεύουμε συνεχώς. Δε διαθέτουμε κάποια άγκυρα. Μία φίλη μου συνήθιζε να μου θέτει το ερώτημα: ποιος είσαι σήμερα; Ο Έκαρντ Τόλερ έλεγε ότι "όσο λιγότερα γνωρίζεις, τόσο πιο χαρούμενος είσαι". Σαν τα παιδιά. Να ζεις χαρούμενα πάνω στη γη και να κοιτάζεις προς τ' αστέρια.

Υπάρχει, ωστόσο, και η αγάπη.
Ναι, φυσικά. Σ' αυτό το έργο η Γερμανίδα σύζυγος έχει έναν πλατωνικό έρωτα με τον Εβραίο. Είναι άνθρωποι που συνδέονται εσωτερικά, ψυχικά ο ένας με τον άλλον. Ο έρωτας φρενάρει κατά κάποιον τρόπο το έργο από το να παρεκτραπεί σε δαιμονικό τρόμο.

Τελειώνοντας τη συνομιλία μας, ήθελα να μας πείτε λίγα λόγια για τις προσαρμογές θεατρικών έργων που έχετε κάνει για την αυστραλιανή τηλεόραση, όπως "Το κοντραμπάσο" του Ζισκίντ, η "Λιμπελάι" του Σνίτσλερ, το "Εσωτερικό" του Μέτερλινγκ.
Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία που με βοήθησε να "εκπαιδευθώ" στη συγγραφή θεατρικών έργων. Έτσι ήρθα και σε στενή επαφή με τους Ευρωπαίους συγγραφείς. Εμείς οι Αυστραλοί είμαστε μέρος της Δύσης, αλλά μακριά από τη Δύση. Γι' αυτό πρέπει να μάθουμε γρήγορα. Εκείνο που είναι συναρπαστικό είναι η φαντασία που διαθέτουν όλοι αυτοί οι δυτικοί συγγραφείς. Μαθαίνουμε πολλά απ' αυτούς. Κι έτσι εξελισσόμαστε.