Γράφει ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης
Ένας από τους ποιητικότερους Έλληνες θεατρικούς συγγραφείς, ο Νότης Περγιάλης αποτελεί μια κραυγή συνειδητοποίησης ενάντια στη σύνθλιψη της ανθρώπινης ζωής. Η αισθητική αυτοτέλειά του να μιλάει από κάποια συγκεκριμένη «θέση», από ένα σημείο διαρκούς επαγρύπνησης, τον κάνει να δημιουργεί τη δική του δυναμική παρουσία σε εκείνα τα έργα που θα τα θεωρούσαμε βαθιά ανθρώπινα και βυθισμένα στην υπαρξιακή αγωνία για ένα καλύτερο μέλλον.
Μεγαλωμένος σε μια περιοχή άνυδρη μα και εστία αντίστασης του ελληνικού λαού, επηρεάστηκε από εκείνα τα στοιχεία που συνηγόρησαν στην ανατροφή του – μοιρολόι, φτώχεια, συχνά φονικά. Ποτίστηκε με τον πόνο της ιδιαίτερης πατρίδας του και ήρθε να ζήσει στην πρωτεύουσα κουβαλώντας αυτό το πένθιμο φορτίο των δραματικών αναμνήσεων από τους ξερότοπους της Μάνης.
Όλα αυτά, καθώς και το γεγονός ότι οι γονείς του είχαν το θείο χάρισμα να διαθέτουν εξαίσια φωνή που την καλλιέργησαν στα δημοτικά τραγούδια, επηρέασαν τον Περγιάλη και τον οδήγησαν και αυτόν με τη σειρά του στις στέρεες βάσεις του δημοτικού τραγουδιού.
Ανδρώθηκε μέσα στα ευρύτερα κινήματα του Μεσοπολέμου και επηρεάστηκε από τον Λόρκα, τον ρομαντισμό και τον συμβολισμό. Ομολογουμένως ήξερε να διαλέγει τους δασκάλους του.
Να επισημάνουμε εδώ τον ορθό τρόπο με τον οποίο εργάστηκε που επιτρέπει σε εμάς να συγκρίνουμε την καλλιτεχνική προσφορά του με τα πιο υψηλά πρότυπα της τέχνης. Το να ισορροπείς πάνω στον πιο λεπτό λυρισμό και δραματισμό απαιτεί ιδιαίτερο χάρισμα μα και εξαιρετική παιδεία. Και ο Περγιάλης τα διαθέτει και τα δύο, γι’ αυτό μπορεί να είναι ταυτόχρονα ρεαλιστής και ποιητής «που αγαπά τον άνθρωπο, που σκύβει πάνω από τα προβλήματά του, τον συμπονεί και προσπαθεί να τον βοηθήσει με το μεγάλο όπλο που διαθέτει και το χειρίζεται τόσο ευεργετικά για την ανθρώπινη μοίρα».
Αυτή η άριστη συνύπαρξη του λυρικού με το δραματικό στοιχείο, του τραγικού με το κωμικό που πετυχαίνει ο Περγιάλης, αυτή η αξεδιάλυτη σχέση μεταξύ τους απεικονίζει την ίδια την πραγματικότητα της ζωής. Τα άφθονα αλληγορικά σχήματα, οι ομιλίες ζώων, οι προσωποποιήσεις στοιχείων της φύσης, τα φαντάσματα, όλα αυτά που θυμίζουν Λόρκα, προσδίδουν στο έργο του και την ανάλογη κωμική νότα.
Η άλλη πτυχή του έργου του όμως, αυτή που στηρίζει το δράμα και αποδίδει το ιδεολογικό βάθος του συγγραφέα, είναι και η ουσιωδέστερη. Με τα λόγια του ίδιου του δημιουργού, «η πρώτη ύλη ενός συγγραφέα είναι η ίδια η ζωή περασμένη μέσα από την ευαισθησία του, η κοσμοθεωρία του κι ένα σωρό άλλα στοιχεία κι επιδράσεις με τη δημιουργική του φαντασία μεταπλάθονται σε έργο. Και ένα ολοκληρωμένο έργο έχει τους δικούς του νόμους. Τα νοήματά του, οι χαρακτήρες του, ο στόχος του, η αυτοτέλειά του συγκλίνουν σε μια άποψη ζωής, σ’ αυτό που λέμε θέση».
Ίσως σε αυτό το μετερίζι που υπηρέτησε πιστά να οφείλονται και τα πυρά της κριτικής που δέχτηκε. Διότι ο Νότης Περγιάλης προχώρησε «πέραν του δέοντος» και ξεσκέπασε ορισμένες πτυχές της αστικής κοινωνίας. Και όπως διδάσκει η ιστορία ότι είναι δύσκολο να εξέχεις από ένα χωράφι με ίσα σπαρτά, έτσι και ο συγγραφέας μας χτυπήθηκε ανελέητα. Η «επίσημη» κριτική του βρήκε ένα σωρό ψεγάδια, γιατί τόλμησε να πει τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη,6 όπως πολύ εύστοχα θα υπογραμμίσει ο Γιάννης Κορδάτος.
Παρ’ όλα αυτά τα χτυπήματα και αμφισβητήσεις, ο Νότης Περγιάλης έτυχε της δέουσας τιμής και αναγνώρισης.
Το έργο του «με το λυρισμό του και τη συμπόνια για τους απόκληρους»,7 με τη ζέση και την ορμή του, με το πάθος του, την έξαρση, την παραστατικότητα και ευγένεια είναι από τα αρτιότερα της νεοελληνικής δραματουργίας. Ξεφεύγει από τις φόρμες και τις δομές του συρφετού της εποχής μας και στέκει επάξια δίπλα στα μεγάλα έργα των Ελλήνων συγγραφέων που χάραξαν το δρόμο για την αναγέννηση του ελληνικού θεάτρου. Δεν μπορείς λοιπόν παρά να σταθείς με όλο το σεβασμό απέναντί του.
