O Στόουνερ, μυθιστόρημα, Τζον Γουίλιαμς, μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδόσεις Gutenberg 2017
Κι εγώ που νόμιζα πως μόνο σε μένα συμβαίνει να ακούω κάποιες φορές τη φωνή μου περίεργα…Ο Γουίλιαμ Στόουνερ έχει μονίμως αυτό το πρόβλημα. Αυστηρός, τελειομανής, υπερευαίσθητος, αφοσιωμένος απόλυτα στο έργο του, είναι αναπόφευκτο να αυτολογοκρίνεται και ως εξωτερικός παρατηρητής να επεξεργάζεται συνεχώς τη συμπεριφορά του. Σ’ αυτό το χαμηλόφωνο κι εσωστρεφές βιβλίο, όπου λείπουν οι εντάσεις και οι εξάρσεις της έκπληξης και του απρόβλεπτου, όπου τα ανθρώπινα εξελίσσονται ρεαλιστικά, δίχως εντυπωσιακές κινηματογραφικές ανατροπές, παραδομένα στη συνήθεια, τον συμβιβασμό και την ακαμψία των ορθολογιστικών αποφάσεων, ο αναγνώστης εξοργίζεται με την αυτοθυσία του ήρωα που παραδίνεται στο έλεος της σκληρότητας της συζύγου του, της εμπάθειας των συναδέλφων του, της άτονης σχέσης του με το παιδί του. Σ’ ένα μυθιστόρημα διαμόρφωσης, όπου ο φτωχός έφηβος φεύγει απ’ το μικρό χωριό και το αγροτόσπιτο για να σπουδάσει, δουλεύει σκληρά σε κάποιο συγγενικό σπίτι για να εξασφαλίσει στέγη και τροφή, μελετάει συνεχώς, παροτρύνεται από έναν καθηγητή, τον ιδιόρρυθμο Σλόουν, και αποφασίζει να μείνει στο πανεπιστήμιο και να εξελιχθεί, παντρεύεται την Ίντιθ, μια παγερή γυναίκα, που με την απάνθρωπη αδιαφορία και τον διπολισμό της τον βυθίζει σε βαθύτατη θλίψη, αποκτά μια κόρη που καταντά αλκοολική, ζει μια ερωτική περιπέτεια με τη νέα και θερμή Ντρίσκολ, που παρότι την αγαπά, την αφήνει να φύγει, σ’ ένα τέτοιο μυθιστόρημα λοιπόν, όπου συμβαίνουν τόσα, φαίνεται πως το μόνο πράγμα για το οποίο ο Στόουνερ αποφασίζει να παλέψει τελικά με πυγμή είναι η διδασκαλία. Η μόνη σχέση στην οποία αφοσιώνεται απόλυτα είναι η σχέση του με τη λογοτεχνία. Κάπου λέει χαρακτηριστικά πως νιώθει να αγαπάει τους άλλους όταν η αποξένωση μεγαλώνει. Αναρωτήθηκα γιατί είναι τόσο παθητικός σε όσα άλλα απανωτά προκύπτουν στην προσωπική του ζωή. Η μόνη περίπτωση που αντιδρά με δυναμισμό δίχως να υποχωρεί και να διαπραγματεύεται το παραμικρό είναι η υπόθεση Γουόκερ. Ίσως ο συγγραφέας θέλει να εξυψώσει την ιδέα της εκπαίδευσης και να την τοποθετήσει στην κορυφή των ιδανικών για τα οποία αξίζει πραγματικά να αγωνιστεί ένας άνδρας. Αναδεικνύεται η επαγγελματική καταξίωση και η ολοκλήρωση μέσα από το πνευματικό έργο και τη δημιουργία. Κρατώ μια μόνιμη ατμοσφαιρική βαρυθυμία, την καταπληκτική απόδοση των συναισθημάτων κι αισθάνομαι την ανάγκη να μιλήσω για την σπουδαιότητα των δασκάλων που εμπνέουν, ενθαρρύνουν και πιστεύουν στο μαθητή, γιατί μια τέτοια πίστη μπορεί να χαράξει μονοπάτια και να σημαδέψει καθορίζοντας την πορεία ενός ανθρώπου. Διέκρινα έναν αδιόρατο μισογυνισμό και κατ’ επέκταση μισανθρωπισμό πίσω απ’ τη γραφή, ο ήρωας μένει μόνος, κατάμονος, τυλιγμένος με την γήινη τραγικότητα που χαρακτηρίζει κάθε θνητό και με μόνη συντροφιά τις γνώσεις, την αγάπη του για τη δουλειά του, τα βιβλία του. Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση είναι ίσως το υπέρτατο αγαθό για τον Τζον Γουίλιαμς, αφού και ο ίδιος ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο, εκεί που συμβαίνουν πολλά και συχνά καλά κρυμμένα σ’ ένα σκοτεινό παρασκήνιο. Θα μείνει χαραγμένος στην σκέψη μου ο Στόουνερ, όχι τόσο για την απόλαυση της ανάγνωσης, όσο για την οξύνοια της έκφρασης και την ψυχογραφική μαεστρία. Κουράστηκα σε σημεία, θύμωσα σε άλλα, ένιωσα οίκτο, ανακουφίστηκα, κοντολογίς ενεπλάκην προσωπικά, γιατί όσο κι αν δε θέλεις να σου συμβεί, σου συμβαίνει. Στέκεσαι αμέτοχος μπροστά στο προσωπικό δράμα, την απολυταρχία της μοναξιάς, το αδιέξοδο των σχέσεων, τον κυνισμό του χρόνου και τα οδυνηρά σημάδια που αφήνει πάνω στον καθένα και αντιλαμβάνεσαι πως όλοι είμαστε λιγότερο ή περισσότερο ένας Στόουνερ που βιώνει, επιβιώνει, μα δεν επαναστατεί, γιατί δεν θέλει, δεν μπορεί ή βρίσκει πως δεν έχει σημασία.
Θέδα Καϊδόγλου
