Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Φεδερίκο Ζανμέρ (Federico Jeanmaire) γεννήθηκε το 1957 στην επαρχία του Βαραδέρο, κοντά στο Μπουένος Άιρες (Αργεντινή). Σπούδασε φιλολογία και εργάστηκε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες. Έχει εκδώσει πολλά βραβευμένα μυθιστορήματα (βραβείο Ricardo Rojas, βραβείο Emece). Το "Απ’ τον αέρα πιο ελαφριά" τιμήθηκε με το εξέχον βραβείο Clarin. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Αλήθεια πώς ξεκινήσατε τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Απ’ τον αέρα πιο ελαφριά», εκδόσεις Οπερα;
Η ιδέα μου ήρθε από μια ιστορία που άκουσα στην τηλεόραση: ένα αγόρι ήθελε να ληστέψει μια ηλικιωμένη κυρία, στο Μπουένος Άιρες, μπήκε στο σπίτι της, εκείνη όμως τον έβγαλε έξω κι έπειτα τον κυνήγησε στον δρόμο με ένα ραβδί. Οι γείτονες έπρεπε να σώσουν τον κλέφτη από την βία της γυναίκας.
Μια ηλικιωμένη απειλείται, από ένα έφηβο. Καταφέρνει όμως να κλειδώσει τον νέο μέσα στο μπάνιο. Από πού βρίσκει η ηλικιωμένη αυτή τη δύναμη να του αντισταθεί;
Νομίζω ότι υπάρχουν δύο θέματα που αποφασίζουν για την απομόνωση του αγοριού: η πονηριά του γήρατος και η υπερβολική εμπιστοσύνη της νεολαίας. Επίσης κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου που έγραψα το μυθιστόρημα, η γειτόνισσα μου ήταν μια γυναίκα άνω των 90 χρόνων που ζούσε μόνη της και ήταν εξαιρετικά καλά στην υγεία της, είχε την ανάγκη μου μονάχα κατά την περίοδο των καλοκαιριών για να της κατεβάζω από την ντουλάπα δύο ανεμιστήρες.
Τον κλειδώνει μέσα στο μπάνιο και του λέει την ιστορία της. Γιατί όμως παρακολουθούμε ένα μακρύ μονόλογο;
Πρόκειται για μια λογοτεχνική απόφαση που έχει να κάνει με την επίδειξη, με ασαφή τρόπο, ένα πολιτικό ζήτημα: εκείνο το αγόρι που εισβάλει στο σπίτι της για να την κλέψει, ανήκει σε μια κοινωνική ομάδα που δεν έχει φωνή στη χώρα μου. Ένας απολύτως σιωπηλός κοινωνικός τομέας. Ήταν ο τρόπος μου να αντικατοπτρίσω.
Το κείμενο έχει μια θεατρικότητα και τις διακυμάνσεις στην ψυχολογία της υπέργηρης ηρωίδας. Από πού πηγάζουν όλα αυτά και έχει τέτοια αποφασιστικότητα τη ίδια;
Υποψιάζομαι ότι αυτό συμβαίνει για δύο λόγους. Από τη μια πλευρά, η ευκαιρία ότι η Lita έχει κάποιον τον οποίο να του διηγηθεί εκείνη την ιστορία και από την άλλη την ηλικία της πρωταγωνίστριας. Μου συνέβη να ακούσω ομολογίες και θεμελιώδη μυστικά από στόματα ηλικιωμένων. Φαίνεται ότι είχαν την ανάγκη να λένε εκείνα που για χρόνια έχουν φυλαγμένα για τελευταίο στάδιο της ζωής τους.
Η Ραφαέλα (Λίτα), βρίσκει ευκαιρία να διηγηθεί σε κάποιον ιστορία της μητέρας της, της Ντελίτας. Τι είναι αυτό που την αναγκάζει να κάνει μια εκ βαθέων εξομολόγηση;
Ήθελα να αντιπροσωπεύσω τις διακυμάνσεις στις σχέσεις της εξουσίας σε οποιαδήποτε περισσότερο ή λιγότερο παρατεταμένη ανθρώπινη ανταλλαγή. Στην αγάπη, στην φιλία, στην πολιτική. Η θεατρικότητα επίσης έχει να κάνει με το γεγονός ότι στην αρχή του σύγχρονου μυθιστορήματος αναμφίβολα υπάρχει το θέατρο.
Μέσα από την αφήγηση θαυμάζουμε την προσωπικότητα και τον δυναμισμό της Λίτας μιας γυναίκας χειραφετημένης. Αυτό το γεγονός ότι ήταν μαχητική η Λίτα τι σήμαινε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στην πατρίδα σας;
Ο 20ος αιώνας είναι ο αιώνας της χειραφέτησης των γυναικών. Διάβασα πολλά για το ξεκίνημα της αεροπορίας, μια ιστορία γεμάτη θανάτους, και αυτή η ιστορία έχει πολλές γυναίκες ως μάρτυρες. Έπειτα στην Αργεντινή: Αυτή είναι η περίπτωση, για παράδειγμα μιας γυναίκας που πεθαίνει όταν πέφτει με το αερόστατο της στο Río de la Plata στις αρχές του αιώνα.
Επιθυμία της Λίτας είναι να πετάξει με ένα αεροπλάνο. Κατά πόσο μπορούμε να πραγματοποιήσουμε ένα τέτοιο όνειρο στην καθημερινή ζωή μας;
Το μυθιστόρημα προσπαθεί, μεταξύ άλλων, να μιλήσει για την βαθιά μεταμόρφωση της γυναίκας σαν κοινωνικό θέμα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Με αυτή την έννοια, νομίζω ότι ήταν δύσκολο για μια γυναίκα να πετάξει αεροπλάνο ή να κάνει πολλά άλλα πράγματα στις αρχές του αιώνα και λιγότερο δύσκολο να κάνει πράγματα προς το τέλος του ίδιου αιώνα. Είναι πραγματικότητα. Ένα θαυμάσιο γεγονός της πραγματικότητας.
Καθώς διάβαζα το μυθιστόρημά σας είχα την αγωνία αλλά και την περιέργεια να ανακαλύψω τι θα συμβεί την συνέχεια. Εσείς τι προτιμάτε το καλό ή το απροσδόκητο τέλος ενός μυθιστορήματος;
Είμαι λάτρης του Θερβάντες. Ως εκ τούτου προτιμώ τα απροσδόκητα μυθιστορήματα. Όχι μονάχα στον τρόπο που τελειώνουν, να συμβαίνει όμως το αναπάντεχο αν είναι εφικτό σε κάθε σελίδα του κειμένου που η λογοτεχνία θα ‘ναι είδος απροσδόκητων γεγονότων όπου το τελικό νόημα θα βαρύνει τον αναγνώστη και όχι τον συγγραφέα.
Μέσα από την ανάγνωση διακρίνουμε τις αντιληψεις των αναθρώπων στην Αργεντινή εκείνης της εποχής , για τον έρωτα την πίστη την ηθική και την παιδεία. Τι έχει αλλάξει από τότε μέχρι σήμερα στην Αργεντινή και τι παραμένει το ίδιο;
Η Αργεντίνικη κουλτούρα έχει αλλάξει πάρα πολύ κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Όπως συνέβη σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Ωστόσο, πιστεύω ότι ορισμένα σημαντικά θέματα δεν έχουν αλλάξει. Είναι μια χώρα με γιγαντιαίες κοινωνικές διαφορές, με αδικίες και φτώχεια. Αυτό, δυστυχώς, δεν έχει αλλάξει. Παρέχει ακόμη και την εντύπωση ότι έχει εδραιωθεί.
Σε όλο το μυθιστόρημα αντιλαμβανόμαστε τη μοναξιά της ηρωίδας σας. Γιατί είναι μοιραίο οι ηλικιωμένοι να μένουν στο τέλος μόνοι;
Το θέμα της μοναξιάς είναι ένα από τα επαναλαμβανόμενα θέματα στα μυθιστορήματά μου. Η μοναξιά, η έλλειψη επικοινωνίας και η βία. Παρόλο που γράφω συνήθως μυθιστορήματα που προσπαθούν να διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, μετά από όσα έχω γράψει, οφείλω να ομολογήσω ότι αυτό το θέμα επιστρέφει σε κάθε ένα από αυτά. Είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί και δεν πιστεύω ότι είναι αποκλειστικό του γήρατος. Μου φαίνεται ότι είναι ένα ζήτημα που μας δεσμεύει όλους, ανεξάρτητα από τις ηλικίες μας. Αν και είναι αλήθεια, μπορεί να γίνει ακόμη πιο εμφανές στο τέλος της ζωής μας.
Διάβασα στο βιογραφικό σας ότι εργαστήκατε και ως καθηγητής σε πανεπιστήμιο. Τι σας έχει μείνει ως ενθύμιση από αυτή την εμπειρία σας;
Δούλεψα μόνο δύο χρόνια ως καθηγητής πανεπιστημίου. Η πιο όμορφη ανάμνηση που έχω είναι που συνάντησα τόσους πολλούς νέους που ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία.Παραιτήθηκα από το πανεπιστήμιο όταν δημοσίευσα το 1990 το πρώτο μου μεγάλο βιβλίο Anagrama. Αυτό που πάντα ήθελα ήταν να είμαι συγγραφέας και εκείνη τη στιγμήσυνειδητοποίησα ότι θα έπρεπε να αφιερώσω όλο το χρόνο μου στο γράψιμο, ότι αυτό θα με έκανε να ζήσω πιο ευτυχισμένος.
Θα μπορούσατε να μας προτείνετε μερικούς συγγραφείς από την Αργεντινή για να διαβάσουμε τα βιβλία τους;
Υπάρχουν αρκετές νεαρές συγγραφείς που θα μπορούσα να προτείνω: η Selva Almada, η Samantha Scweblin, η Mariana Enríquez και η Gabriela Cabezón Cámara.
Έχετε επισκεφτεί την Ελλάδα;
Ναι, έχω έρθει δύο φορές. Τον Αύγουστο του 1979 και τον Ιούλιο του 1990 ταξίδεψα πολύ στο ηπειρωτικό της μέρος, πήγα μάλιστα στα Μετέωρα και στην Πελοπόννησο και μου άρεσε πάρα πολύ. Μου μένουν τα νησιά για να γνωρίσω. Ας ελπίσουμε πως κάποια μέρα θα μπορέσω να τα επισκεφτώ.
(Μετάφραση από τα ισπανικά: Βασίλης Κοκκινέλλης)
