Γράφει η Κασσιανή Βρεττού
Δεν μπορεί κανένας να μιλήσει για τον μεγάλο συνθέτη και πιανίστα της ρομαντικής μουσικής Ρόμπερτ Σούμαν χωρίς να τοποθετήσει δίπλα του τη γυναίκα της ζωής του, επίσης μουσική ιδιοφυΐα του πιάνου και της σύνθεσης, Κλάρα Σούμαν. Σύντροφος μοναδική στις μέρες της πληθωρικής, αβάσταχτης δημιουργίας, και συμπαραστάτρια αφοσιωμένη στις γκρίζες μέρες της ψυχικής του διαταραχής.Το χρονικό της κοινής τους ζωής αρχίζει από το 1835, όταν ο Σούμαν βρέθηκε στη Λειψία, σε ηλικία 25 χρόνων, μαθητής του πατέρα της, Φρίντριχ Βικ (Wieck), ο οποίος είχε σπουδάσει Θεολογία, αλλά δόθηκε στη μουσική ως δάσκαλος πιάνου και έμπορος μουσικών οργάνων.Ενώ η μητέρα της Μαριάνε Τρόμλιτς, ήταν προικισμένη σολίστ του πιάνου και σοπράνο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Γεννημένος ο Ρόμπερτ Σούμαν στις 8 Ιουνίου του 1810, στη γερμανική πόλη Τσβίκαου, θα είναι το τελευταίο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας του Φρειδερίκου Αυγούστου και της Γιοχάνα Κριστιάνα Σνάμπελ. Ο πατέρας του συγγραφέας, διατηρούσε ταυτόχρονα και ένα βιβλιοπωλείο.
Ο ίδιος ο Ρόμπερτ, αισθανόταν από πολύ μικρή ηλικία την εσώτατη ανάγκη να γίνει επίσης συγγραφέας και ποιητής. Στην ηλικία των εννιά χρόνων συνθέτει το πρώτο του μυθιστόρημα και ταυτόχρονα ξανοίγεται στον μαγικό κόσμο της μουσικής. Πιάνο και συγγραφή ως τα δεκαέξι του χρόνια, μέσα σε ωραίες φαντασίες της σκέψης του, που γίνονται δημιουργίες.Τότε ακριβώς θα τελειώσει οδυνηρά το στάδιο της παιδικής του ηλικίας, με το θάνατο του πατέρα του, κλείνοντας ίσως οριστικά και τον κύκλο της αδιατάρακτης κι ευυχισμένης παιδικότητας. Δυο χρόνια αργότερα, το 1828, σε ηλικία 18 χρόνων, αποφασίζει να σπουδάσει νομικά και μετακινείται στη Λειψία. Οι σπουδές δεν φαίνεται να ισορροπούν την ανήσυχη φύση του, και γι’αυτό τον συναντάμε σε διασκεδάσεις, ολονυχτίες με ποτό και κάπνισμα ακριβών πούρων και φλερτ ωραίων γυναικών. Μέσα σε μια διαρκή πάλη με τον εσώτατο καλλιτεχνικό ψυχισμό του, θ’αρχίσει ξανά μαθήματα πιάνου, (έχοντας εγκαταλείψει τις νομικές σπουδές), με δάσκαλο τον Φρήντριχ Βικ, πατέρα της Κλάρας, του μοιραίου έρωτα της ζωής του. Εκείνη θα είναι 16 χρόνων, κι ο Σούμαν 25, όταν θα αποφασίσουν, παρά τις επίμονες αρνήσεις του πατέρα της Κλάρας, να παντρευτούν με δικαστική εντολή, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1840.
Στα δεκαέξι χρόνια κοινής συμπόρευσης, μέχρι τον πρόωρο θάνατο (1856) του Σούμαν, θα αποκτήσουν 8 παιδιά-πολλά απ’αυτά, αλίμονο, πέθαναν πριν από τους γονείς τους.Παράλληλα, θα γνωρίσουν την ένταση και το δημιουργικό πάθος, μέσ’από μια αλληλοσυμπληρωματική μουσική πορεία, από τις περιοδείες τους σε συναυλίες, τη σύνθεση, τις κοινές μαγικές στιγμές της τέχνης τους.Για λόγους βιοποριστικούς διδάσκει πιάνο στη Λειψία ο Σούμαν, και μαζί με την Κλάρα εκδίδουν το αξιόλογο «Νέο Περιοδικό για τη Μουσική», από τις σελίδες του οποίου θα αναδειχθεί το μεγάλο ταλέντο του Μπραμς. Του ανθρώπου που θα μείνει δίπλα στην οικογένεια, και μετά το θάνατο του Σούμαν, θα παρασταθεί στην Κλάρα, τη γυναίκα που ερωτεύτηκε βαθύτατα και δραματικά.
Πριν από το 1840, ο Ρόμπερτ και η Κλάρα θα γίνουν διάσημοι σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το 1831 θα κυλήσει σε μιαν έξαρση μουσικής σπουδής, σύνθεσης και συγγραφής, ενώ θα δημιουργήσουν και ΛΕΣΧΗ ΝΕΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ με κοινές ιδέες και στόχο να προωθηθούν-όπως και με το μουσικό περιοδικό- νέοι ταλαντούχοι μουσικοί ( ένας απ’αυτούς, ο Πολωνός ιδιοφυής μουσικός Σοπέν). Ο Σούμαν επινοεί φανταστικά ονόματα χαρακτήρων για τους φίλους και τον εαυτό του, συγκεραννύοντας το μυθοπλαστικό με το μουσικό-συνθετικό του ταλέντο. Ο Φλορενστάν και ο Ευσέβιος, δύο ταυτότητες για την περιεκτική αφήγηση της φύσης του, την ενθουσιώδη, συναισθηματική πλευρά της και την άλλη την εσώτερη, κρυφή, την τραυματική της υφή. Με τα ονόματα αυτά γράφει στο περιοδικό του, κι αυτά θα χρησιμοποιήσει στα δύο μέρη του περίφημου πιανιστικού έργου του με τίτλο «Το Καρναβάλι» (1934-1835). Κοινές εμφανίσεις, όπου η Κλάρα παίζει τις συνθέσεις του Σούμαν στο πιάνο θα προσφέρουν στο αχώριστο ντουέτο μοναδικές στιγμές συναισθηματικής μεταρσίωσης.
Ήδη όμως-και χρόνια πριν- έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται μικρά και μεγάλα, που σταδιακά θα οδηγήσουν στην πλήρη εξουθένωση τον Σούμαν και θα κλονίσουν για πάντα την ψυχική του ισορροπία.
Ο θάνατος του σημαντικού συνθέτη Καρλ Μαρία Φον Βέμπερ (1786-1826), κοντά στον οποίο ονειρευόταν ως έφηβος να σπουδάσει σύνθεση, υπήρξε μία από τις μεγάλες του απογοητεύσεις. Αλλά την ίδια χρονιά (1826), η αδελφή του Έμιλι αυτοκτονεί, για να ακολουθήσει λίγο αργότερα ο θάνατος του πατέρα του, από «νευρική διαταραχή», όπως διατυπώθηκε στο ιατρικό δελτίο. Το περίεργο ατύχημα στο χέρι του, θα του στερήσει για πάντα τη συγκλονιστική χαρά να υλοποιεί τα έργα του ο ίδιος στο πιάνο. Μια συσκευή, δικής του επινόησης, για να τονώσει τη δύναμη του δεξιού μικρού του δαχτύλου πάνω στο πιάνο, θα προξενήσει ανήκεστη βλάβη. Η Κλάρα θα είναι ούτως ή άλλως το αναγκαίο του πια συμπλήρωμα.Και θα θυσιάζει τη συνθετική της ιδιοφυία προκειμένου να παίζει τα έργα του Ρόμπερτ στο πιάνο.
Μπορούμε να μιλάμε στην περίπτωση του Σούμαν για μια κληρονομική επιβάρυνση αινιγματικής ή μάλλον αδιευκρίνιστης ψυχικής νόσου, που θα εκδηλωθεί και στον ίδιο, όταν από τις αρχές του 1854 θ’αρχίσει σταδιακά «ν’ακούει φωνές » και θα αποπειραθεί να αυτοκτονήσει βουτώντας στα παγωμένα νερά του Ρήνου. Με τη δική του θέληση, θα οδηγηθεί σε εγκλεισμό, σε άσυλο «φρενοβλαβών». Η επικοινωνία του με την Κλάρα θα είναι στο εξής μέσω επιστολών, καθώς της έχει απαγορευτεί κάθε άλλη επικοινωνία μαζί του. Ο πρόωρος θάνατός του θ’ακολουθήσει μοιραία δυο χρόνια αργότερα, στις 29 Ιουλίου του 1856, σε ηλικία μόλις 46 ετών.
Μετά τον θάνατο του Σούμαν, η Κλάρα θα συνεχίσει τις επιτυχημένες περιοδείες στην Ευρώπη, ενώ θα.διδάσκει πιάνο και θα συγκεντρώσει και θα εκδώσει το έργο του μοναδικού άντρα που σφράγισε τη ζωή και την καριέρα της. Έδωσε την τελευταία της συναυλία το 1891 σε ηλικία 71 ετών. Πέθανε πέντε χρόνια αργότερα, το 1896, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι ζωές τους είχαν περάσει δραματικά από το πάθος της μεγάλης δημιουργίας και μαζί από την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας-που ίσως είναι το μέρισμα στο πάθος των πραγματικών δημιουργών.-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Λεπρόν Κατρίν, Κλάρα Σούμαν, μτφρ. Ανδρέας Ρικάκης, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1991.
Taylor Ronald, Robert Schumann-His life and work, New York, Universe Books, 1982.
Chissel Joan, Schumann, London, Dent 1967.
Naglee Burk John, Clara Schumann: A romantic biography, Random House, 1940.
Σημείωση: Η ζωή τους έχει γυριστεί ταινία. Με πρωταγωνίστρια στο ρόλο της Κλάρας, την Κάθριν Χέμπορν, στη βιογραφική ταινία του Κλάρενς Μπράουν, Song of love (παραγωγή 1947). Επίσης, σε νεότερη γερμανοουγγρική παραγωγή του 2008, με τίτλο: Πολυαγαπημένη Κλάρα (Geliebte Clara), της Χέλμα Ζάντερς-Μπραμς, την Κλάρα υποδύεται η Γερμανίδα Μαρτίνα Γκέντεκ.
