photo © Στράτος Προύσαλης
Γράφει η Χριστίνα Λιναρδάκη
Είναι κοινή παραδοχή ότι η κριτική βιβλίων σήμερα διέρχεται κρίση. Οι περισσότερες «κριτικές» είναι συνήθως διθύραμβοι ή αγιογραφίες των υπό συζήτηση συγγραφέων, ενώ τα ελάχιστα κρούσματα αρνητικής ή, έστω, επιφυλακτικής κριτικής προκαλούν αντιδράσεις με συνέπειες που δεν είναι πάντα ευχάριστες – ούτε καν προβλέψιμες. Το γεγονός αυτό έχει μια «επίδραση φίμωσης», καθώς πολλοί από όσους γράφουν για βιβλία που διάβασαν προτιμούν να σιωπήσουν δημοσίως για κάποιο βιβλίο που δεν τους άρεσε και, αν έχουν θάρρος με τον συγγραφέα, να του κάνουν συστάσεις κατ’ ιδίαν, παρότι κι αυτές μπορεί να παράγουν μουδιασμένες αντιδράσεις. Σημασία τελικά έχει η πρόθεση με την οποία καθένας κάνει αυτό που κάνει: γράφει για ό,τι διαβάζει επειδή αποσκοπεί στην προσωπική του καταξίωση ως επαγγελματία της κριτικής; Επειδή εμφορείται από ματαιοδοξία; Ή επειδή ενστερνίζεται το ιδεαλιστικό ιδεώδες μιας καλύτερης λογοτεχνικής παραγωγής, στη βελτίωση της οποίας θα έχει συμβάλει και ο ίδιος; Ενδιαφέροντα ερωτήματα.
Επί του παρόντος, τρία είναι τα μεγάλα ελληνικά sites που φιλοξενούν κριτικές και «κριτικές» βιβλίων: τα frear.gr, oanagnostis.gr και diastixo.gr (εξαιρούμε από την παρούσα συζήτηση τα blogs εφημερίδων ή λογοτεχνικών περιοδικών, το περιεχόμενο των οποίων έχει πρωτογενώς δημοσιευθεί εντύπως). Τα sites αυτά έχουν τόσο μεγάλη επισκεψιμότητα (traffic) που είναι ορατά στο Alexa, το διαδικτυακό εργαλείο κατάταξης ενός site στο σύνολο των sites παγκοσμίως. Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ, χωρίς ανάλογη (ακόμη) επισκεψιμότητα, είναι sites όπως τα (αγαπημένα μου) literature.gr, vakxikon.gr και άλλα όπως το tobiblio.net. Τελευταία και καταϊδρωμένα έρχονται κάποια λιγοστά blogs σαν το stigmalogou.blogspot.com, καθώς τα περισσότερα ιστολόγια (ων ουκ έστι αριθμός) συνήθως αναλίσκονται σε απλές αναγγελίες των εκδόσεων, αντιγράφοντας 1-2 ποιήματα ή αποσπάσματα και τη σημείωση του οπισθοφύλλου ή μια παράγραφο από το δελτίο τύπου – άντε, και το βιογραφικό του συγγραφέα/ποιητή.
Και ενώ όλοι οι παραπάνω πασκίζουμε να γράψουμε όσο το δυνατόν πιο εμπεριστατωμένα, καλλιεπώς και ενδυόμενοι όσο καλύτερα μπορούμε τον μανδύα της σοβαρότητας, υπάρχουν κάποια νέα παιδιά, γύρω στα 20, που φέρνουν έναν εντελώς διαφορετικό αέρα στη μικρή γειτονιά της κριτικής. Πού κυκλοφορούν αυτά τα νέα παιδιά; Κατά βάση στο κυρίαρχο μέσο κοινωνικής δικτύωσης των νέων, που δεν είναι άλλο από το Instagram. Τα συναφή προφίλ είναι δεκάδες, αναφέρω ορισμένα ενδεικτικά: storyteller_books, the.muse.and.the.bookmark, marilena_and_books, vivlia4u, booklandsandtalelands, agapakion (agapi reads), alexiouvictoria (B for books), book_at_the_city, 1000booktales, gigi_booksworld, reading_tale, thebooksarena, _the100books_, vivlioskolikes, ninas_book_corner, givememorebookz, pandoraandbooks, vivliofagos_tainiofagos, flywithbooks, fil_reads.
Οι νέοι που εμφανίζονται με αυτά τα προφίλ έχουν τους δικούς τους κώδικες, ορισμένοι από τους οποίους επιβάλλονται από το ίδιο το μέσο που χρησιμοποιούν, δηλαδή το Instagram. Για παράδειγμα, αν κάποιος σε κάνει follow εύλογα περιμένει να τον κάνεις follow back. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο ένας πυρήνας, ένα κλειστό κύκλωμα νέων που αναφέρονται σε βιβλία και που βλέπουν τις αντίστοιχες αναφορές άλλων στο feed τους – μαζεύοντας, φυσικά, like. Είναι νορμάλ (για να μην πω, ενδείκνυται) να ανεβάζει κάποιος αναρτήσεις κάθε μέρα, αρκετές φορές μέσα στη μέρα. Και φυσικά για να κάνει κάποιος ανάρτηση στο Instagram, πρέπει υποχρεωτικά να ανεβάσει φωτογραφία. Οι φωτογραφίες λοιπόν αυτές είναι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, τόσο προσεγμένες (κυριολεκτικά σκηνοθετημένες, θα έλεγα) που είναι πραγματικά εκπληκτικό το πόση ώρα πρέπει να αφιερώνουν αυτά τα παιδιά για να τις στήνουν!
Πολλά από τα πιο πάνω προφίλ χαρίζουν βιβλία στο πλαίσιο μίνι διαγωνισμών-κληρώσεων (“giveaways”, όπως τα λένε). Για να συμμετάσχεις, πρέπει να κάνεις σχόλιο με tag κάποιον φίλο σου, να κάνεις follow τους ίδιους και τις εκάστοτε εκδόσεις. Και το πλήθος των σχολίων κάτω από τέτοιου είδους αναρτήσεις-διαγωνισμούς φθάνει συχνά σε τριψήφιους αριθμούς.
Σε άλλα προφίλ αναφέρεται (εν συντομία πάντα) η γνώμη του γράφοντος για το βιβλίο που ανεβάζει (μία παράγραφος το πολύ) ή προτείνονται συγκεκριμένα αποσπάσματα. Και φυσικά το ζουμί βρίσκεται στα hashtags που, τις περισσότερες φορές, καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο από την ίδια την περιγραφή του βιβλίου.
Κι αν αυτό γίνεται στο Instagram, υπάρχουν συμμετοχικές πλατφόρμες που είναι αφιερωμένες αποκλειστικά στο βιβλίο, όπως η goodreads.com. Εκεί μπορείς να ανεβάσεις τα βιβλία που πρόκειται να διαβάσεις (υπάρχει μάλιστα και ετήσιο challenge – εσείς αλήθεια πόσα βιβλία σκοπεύετε να διαβάσετε φέτος;), να δεις τα βιβλία που ανεβάζουν οι «φίλοι» σου και να αναζητήσεις (σύντομες ξανά) απόψεις για τα βιβλία που σε ενδιαφέρουν. Σε οποιαδήποτε γλώσσα, αλλά και στα ελληνικά, αφού το site τα υποστηρίζει.
Μια άλλη τάση είναι το youtube. Εδώ κυκλοφορούν βιντεάκια όπου νέοι, οι οποίοι διαθέτουν δικό τους κανάλι, μιλούν για τα βιβλία που διαβάζουν: είναι σαν να έχουν βγει έξω από τη γραφή ή να την έχουν προσδιορίσει εκ νέου, μια και η προφορικότητα τι άλλο από κείμενα (με την ευρεία έννοια) παράγει; Άλλωστε η κουλτούρα μας της εικόνας, σε συνδυασμό με τη λατρεία του εαυτού, κάνει πρόσφορες τέτοιου είδους προσεγγίσεις.
Και, φυσικά, οι νέοι bloggάρουν – αλλά με τον δικό τους τρόπο. Οι αναλύσεις, για παράδειγμα, της Αγάπης (agapakion ή Agapi reads του instagram) είναι απλές, στα όρια της απλοϊκότητας κάποιες φορές, αλλά απολαυστικές. Δείτε αυτήν, για παράδειγμα: https://agapireads.wordpress.com/2018/02/26/all-the-ugly-and-wonderful-things/ και θαυμάστε τον υπέροχο, φρέσκο τρόπο με τον οποίο η Αγάπη γράφει τη γνώμη της, ενσωματώνοντας εικόνα και βίντεο στα σχόλιά της.
Βρίσκω πραγματικά υπέροχο και αναζωογονητικό τον τρόπο που τα νέα παιδιά παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους και γυρίζουν επιδεικτικά την πλάτη τους στις μακροσκελείς αναλύσεις και τις πομπώδεις εκφράσεις που γράφουμε εμείς οι μεγαλύτεροι και που, από ό,τι φαίνεται, ελάχιστα τα αφορούν... Το κάνουν άραγε λόγω άγνοιας ή μήπως επειδή βρίσκουν στους τρόπους μας κάτι το πραγματικά «παλιόοοοοοοοοοο»;
