Συνέντευξη στη Χρυσάνθη Ιακώβου
Ο συγγραφέας-φιλόλογος Κώστας Ακρίβος μιλάει για το νέο του βιβλίο "Γάλα Μαγνησίας" (εκδόσεις Μεταίχμιο), για το τι είναι αυτό που κάνει έναν συγγραφέα επιτυχημένο και για τη σχέση μαθητών και λογοτεχνίας στα ελληνικά σχολεία.
Κυκλοφορεί αυτές τις μέρες το νέο σας βιβλίο "Γάλα Μαγνησίας" (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Πείτε μου μερικά λόγια για αυτό.
Το καλοκαίρι του 1974 στην παραλιακή τοποθεσία Πλάκες του Βόλου πνίγεται ένας μαθητής. Για τον πνιγμό υπαίτιοι θεωρούνται τέσσερις συμμαθητές του, που κολυμπούσαν στην ίδια με αυτόν παραλία. Ποιοι, όμως, είναι αυτοί και ποια η σχέση τους με το θύμα; Είναι πράγματι ένοχοι ή φταίει η κακιά στιγμή, όπως ισχυρίζονται; Κανείς, ούτε το Λιμενικό ούτε η Χωροφυλακή, δεν μπορεί να βρει τι πραγματικά συνέβη, άρα αδυνατούν να αποκαλύψουν την αλήθεια. Εκείνο που όλοι γνωρίζουν είναι ότι οι συγκεκριμένοι μαθητές όχι μόνο δεν είχαν φιλικές σχέσεις με το θύμα, αλλά πολλές φορές μάλωναν και για διάφορους λόγους έρχονταν στα χέρια. Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι καλά έκαναν και τα έβαζαν μαζί του, επειδή το θύμα ασκούσε βία σε κάποια μικρότερα παιδιά που οι ίδιοι τα υπερασπίζονταν. Οι εν λόγω μαθητές και το θύμα είναι συμμαθητές, όμως είναι και εσώκλειστοι στο εκκλησιαστικό οικοτροφείο της πόλης. Επομένως γνωρίζονται πολύ καλά μεταξύ τους καθώς περνούν παρέα τις νύχτες και τις μέρες της εφηβείας τους. Κατάγονται από διάφορα χωριά της ευρύτερης περιοχής της Μαγνησίας και την επόμενη χρονιά ετοιμάζονται να δώσουν εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Αυτή λοιπόν είναι η μαθητική, αυτή και η ιδιωτική ζωή τους. Πολλά χρόνια αργότερα, το 2011, οι δύο από τους βασικούς πρωταγωνιστές του επεισοδίου θα συναντηθούν εντελώς τυχαία στην Αθήνα. Πρόκειται για μια συνάντηση που θα αλλάξει το παρελθόν μα και το παρόν της ζωής τους, γιατί ο ένας από τους δύο κατηγορεί τον άλλον ότι εκείνος έφταιξε που πνίγηκε ο συμμαθητής τους, ενώ μέχρι τώρα, όλα αυτά τα χρόνια, εκείνος αλλιώς τα είχε στο μυαλό του.
Φοβάστε το επόμενο βιβλίο; Μετά την κυκλοφορία ενός βιβλίου που πήγε καλά, υπάρχει η αγωνία για το αν θα είναι εξίσου καλό ή καλύτερο το επόμενο;
Η εμπειρία μού έχει δείξει ότι η όποια επιτυχία ενός βιβλίου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, τις περισσότερες φορές αστάθμητους. Άρα καλό είναι ο συγγραφέας να μένει συγκεντρωμένος στην παραγωγή του έργου και λιγότερο στους τρόπους υποδοχής του από το κοινό. Άλλωστε ένας είναι ο μεγαλύτερος και σωστότερος κριτής, ο υπεράνω όλων: ο χρόνος.
Μετά από τόσα βιβλία, πόσο σας επηρεάζουν οι κριτικές; Πόσο σοβαρά τις λαμβάνετε υπ' όψιν; Και ποιος είναι για εσάς ο αυστηρότερος κριτής;
Για κάθε λογοτεχνικό έργο, ο ίδιος ο δημιουργός του πρέπει να είναι ο πιο άτεγκτος κριτής. Από τη στιγμή λοιπόν που το βιβλίο δεν είναι άλλο παρά ένα χέρι απλωμένο στον αναγνώστη, δεν μπορείς να κλείνεις τα μάτια σε κάθε κρίση, είτε αυτή προέρχεται από έναν “απλό” αναγνώστη είτε από έναν έγκριτο κριτικό λογοτεχνίας. Με ενδιαφέρουν πρωτίστως εκείνες οι κριτικές που εμβαθύνουν στο τι και το πώς ενός έργου και όχι εκείνες που το λιβανίζουν ή αυτές που τις χαρακτηρίζει η στρεβλή ανάγνωση ή, ακόμα χειρότερο, η συγκαλυμμένη εμπάθεια.
Τι είναι αυτό που πυροδοτεί την έμπνευση σας; Αυτό που σας κεντρίζει περισσότερο δημιουργικά;
Μεγάλο το καλάθι: Μνήμη και παρελθόν, πρόσωπα (εξ) αφανισμένα στις μυλόπετρες της ιστορίας, ενοχές, η φιλία και ο έρωτας, η προδοσία, η εξουσία σε κάθε της μορφή, το πώς κανείς από παιδί μεταμορφώνεται σε ενήλικα, η οικογένεια και τα πάθη της, οι ρίζες, το σήμερα και όσα γίνονται ή δεν γίνονται...
Τι είναι αυτό που κάνει έναν συγγραφέα καλό; Και τι αυτό που τον κάνει γνωστό στο κοινό και "επιτυχημένο";
Η σκληρή δουλειά και η ταπεινοφροσύνη. Για να καθιερωθείς στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού και να κερδίσεις την εκτίμησή του, απαιτείται πάνω απ' όλα να μην είσαι λωποδύτης. Θέλω να πω μ' αυτόν τον σκληρό όρο, να μην προσπαθείς να ξεγελάσεις τους αναγνώστες σου με θέματα και τρόπο γραφής έχοντας σαν μοναδική βλέψη το κέρδος και την πρόσκαιρη επιτυχία. Μπορεί να τους ξεγελάσεις μία φορά ή μπορεί να κοροϊδέψεις κάποιους. Συνεχώς, όμως, και όλους δεν γίνεται! Οι αναγνώστες έχουν τις περισσότερες φορές πιο καθαρό μάτι και διαυγέστερο μυαλό από τους γραφιάδες.
Είναι εύκολο να είναι κανείς συγγραφέας στην Ελλάδα του σήμερα; Βοηθούν οι συνθήκες; Ο κόσμος αγκαλιάζει τη λογοτεχνία;
Λίγοι οι εκδοτικοί οίκοι και όχι τόσο ανοιχτοί απέναντι στους νέους συγγραφείς, αν και βέβαια πολλοί είναι εκείνοι που γράφουν και θα ήθελαν τα γραπτά τους να τα δουν να γίνονται βιβλίο. Για την πολιτεία και τη μέριμνα γύρω από το βιβλίο, καλύτερα ας μη το συζητήσουμε. Όσο δε για το αναγνωστικό κοινό της λογοτεχνίας, θα έλεγα πως χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: εκείνοι (-ες) που θέλγονται από τα εύπεπτα ροζ ή τα ψευδοϊστορικά μυθιστορήματα και οι λίγοι, ένα κοινό περίπου 5 με 6 χιλ. αναγνώστες που αναζητούν στο λογοτεχνικό βιβλίο την ποιότητα της γραφής.
Ποια συγγραφική σας στιγμή θα θεωρούσατε κορυφαία;
Κορυφαίο για κάποιον λογοτέχνη θα μπορούσε να είναι κάποιο βραβείο, η μετάφραση των βιβλίων του σε άλλες γλώσσες, οι πολλαπλές εκδόσεις ή, ακόμη, και η στιγμή που εκδίδει το πρώτο του βιβλίο. Προσωπικά δεν θα ξεχάσω ένα μεσημέρι που είδα τον πατέρα μου να κοιμάται και να έχει στο στήθος του μισάνοιχτο ένα δικό μου βιβλίο. Τον πατέρα μου που δεν είχε τελειώσει καν το σχολείο...
Από όλη τη συγγραφική δραστηριότητα, ποια είναι για εσάς η σημαντικότερη στιγμή; Η στιγμή της έμπνευσης; Η διαδικασία της συγγραφής; Το τυπωμένο πλέον βιβλίο; Η παρουσίαση και η επαφή με τον κόσμο;
Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η κυκλοφορία του βιβλίου και η επαφή με το αναγνωστικό κοινό δεν έχουν τη δική τους γλύκα και μαγεία. Η διαδικασία ωστόσο της συγγραφής, από το αρχικό στάδιο της ανεύρεσης του θέματος μέχρι την ολοκλήρωση της γραφής, είναι εκείνο το στάδιο όπου ο λογοτέχνης βρίσκεται ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό του, προσπαθώντας να εμφυσήσει ζωή στα πρόσωπα της φαντασίας του, ώστε να γίνουν πειστικοί λογοτεχνικοί χαρακτήρες. Νομίζω πως αυτή τη φάση είναι ανεκτίμητη – από κάθε άποψη.
Ως καθηγητής φιλολογίας σε δημόσια σχολεία της Ελλάδας, πώς κρίνετε τη σχέση μαθητών - λογοτεχνίας; Το σχολείο φέρνει με τον σωστό τρόπο τα παιδιά σε επαφή με τα λογοτεχνικά έργα;
Ο τρόπος που διδάσκεται σήμερα το μάθημα της λογοτεχνίας είναι ξεπερασμένος. Αν στα σχολεία, κυρίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, δεν καθιερωθεί επίσημα η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου και συνεχιστεί να υφίσταται το σημερινό μοντέλο, δηλαδή η διδασκαλία αποσπασματικών λογοτεχνικών κειμένων, τότε όχι μόνο οι σημερινές, μα και οι επόμενες γενιές μαθητών δεν θα γνωρίσουν και κυρίως δεν θα αγαπήσουν τη λογοτεχνία.
Συγγραφικά απωθημένα; Τι αισθάνεστε ότι είναι αυτό που δεν έχετε γράψει ακόμα;
Φοβάμαι να το ψάξω ανακρίνοντας τον εαυτό μου. Απλώς, του επιτρέπω κατά καιρούς να φέρνει αβίαστα στην επιφάνεια ό,τι σιγοκαίει κρυφά μέσα μου, δοκιμάζοντας αυτές τις σπίθες να τις κάνω βιβλίο.
