Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 43

Το νησί των δικαίων, του Ντίνο Σέντερ

Το νησί των δικαίων -ο χρονικό της διάσωσης των εβραίων της Ζακύνθου από τη ναζιστική θηριωδία, ιστορικό, Ντίνο Σέντερ, μτφρ. Π. Τσαλίκη - Κιοσόγλου, εκδόσεις Εν Πλω 2017

 

Σε μια εποχή που η λήθη μοιάζει να θέλει να καλύψει σημαντικά ιστορικά γεγονότα η μνήμη εξακολουθεί να μας θυμίζει και να μας δίνει νέα στοιχεία για πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο συγγραφέας Ντίνο Σέντερ με το βιβλίο του «Το νησί των δικαίων» περιγράφει με τη δική του ματιά το γεγονός της διάσωσης των Εβραίων της Ζακύνθου. Η καταγραφή του είναι σπουδαία αν σκεφτούμε ότι η Ζάκυνθος είναι από τις λίγες περιπτώσεις που η Εβραική κοινότητα σώθηκε από την λαίλαπα της γερμανικής καταοχής. Για να συμβεί αυτό χρειάστηκε να επέμβει σύσωμη η ελληνική πολιτεία αλλά και οι κάτοικοι που αγκάλιασαν και έσωσαν τους συνανθρώπους τους.

Αλλά ας γυρίζουμε πίσω σε εκείνη την εποχή για να δούμε τι συνέβαινε στο νησί της Ζακύνθου. Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα. Στις 10.30 το πρωί η ελληνική σημαία που κυμάτιζε στην Ακρόπολη αντικαταστάθηκε από τη γερμανική σημαία. Μια νέα εποχή για την Ελλάδα ξεκινούσε. Η γερμανική κατοχή με άγριες διαθέσεις. Οι Γερμανοί χώρισαν την Ελλάδα σε περιοχές επικράτειας και μοίρασαν άλλες περιοχές στους Ιταλούς. Η Ζάκυνθος ανήκε στην επικράτεια των Ιταλών. Καμιά εκατοσταριά Ιταλοί στρατιώτες μαζί με τρεις αξιωματικούς κατέλαβαν το νησί. Επιβλήθηκε περιορισμός κυκλοφορίας από τις εννιά το βράδυ μέχρι τις πέντε το πρωί. Ο ιταλικός στρατός κατάσχεσε ακίνητα και λεηλάτησε καταστήματα και συγκέντρωσε τα τρόφιμα που χρειαζόταν για τη επιβίωσή του. Από την πρώτη στιγμή ο Επίσκοπος Χρυσόστομος ήρθε σε επαφή με τον Ιταλό διοικητή. Του εξήγησε ότι δεν μπορεί να αφήσει τον λαό του να λιμοκτονήσει. Ο Επίσκοπος προσπάθησε να προστατεύσει το ποίμνιό του και πολλές φορές κινδύνευσε ο ίδιος να φυλακιστεί ή να έχει άδοξο τέλος. Ο Χρυσόστομος δεν φοβήθηκε τον κατακτητή και από τον Άμβωνα μιλούσε εναντίον του Ιταλών. Αυτό ξεσήκωσε τους Ιταλούς που του είπαν ότι θα συλληφθεί αν συνεχίσει το κήρυγμά του. Από την άλλη κατάλαβαν ότι έχουν ένα εμπόδιο στα πόδια τους που έπρεπε να απαλλαχθούν. Την 1η Φεβρουαρίου 1943 κατηγόρησαν τον Επίσκοπο για προδοσία τον φυλάκισαν στο φρούριο και έπειτα τον έστειλαν στην Αθήνα όπου έμεινε φυλακισμένος. Στις 21 Μαΐου 1943 οι Γερμανοί έφτασαν στην Ζάκυνθο και αφόπλισαν τους Ιταλούς που τους έστειλαν στην Κεφαλλονιά. Η Ιταλία είχε παραδοθεί στους συμμάχους και τώρα θεωρούνταν εχθρός των Γερμανών. Πολλοί Ιταλοί εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς με συνοπτικές διαδικασίες. Η αλλαγή της διοίκησης στην Ζάκυνθο έγινε και οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής τοποθέτησαν ως υπεύθυνο τον λοχαγό Αφρέντο Λιτ. Ο Λιτ ήταν αυστηρός και υπογράμμιζε τις εντολές του με την κάνη του λούγκερ. Ο Γερμανός διοικητής θεώρησε να κάνει μια κίνηση καλής θέλησης να δεχτεί τον Επίσκοπο Χρυσόστομο που είχε βγει από τη φυλακή και τον δήμαρχο Καρέρ για να έχει κοντά του τους εκπροσώπους των κατοίκων του νησιού. Σε πρώτη φάση θέλησε να συναντηθεί με τον Επίσκοπο. Τον κάλεσε και φώναξε και ένα διερμηνέα. ¨Όταν ξεκίνησε η συζήτηση ο Λιτ εξεπλάγη. Ο Χρυσόστομος μιλούσε άπταιστα γερμανικά, αφού είχε σπουδάσει στο Μόναχο. Ο Λιτ το θεώρησε θετικό γιατί νόμισε ότι θα έχει ένα ακόμη σύμμαχο που αγαπά τη Γερμανία και είναι φίλα προσκείμενος στην πολιτική της. Ο Επίσκοπος όμως δεν τον έβλεπε ως δικό του άνθρωπο. Αυτό φάνηκε από τις πρώτες ενέργειες που έκανε ο Χρυσόστομος για να σώσει από τουφεκισμό χωρικούς του νησιού. Και ενώ οι Γερμανοί οργίαζαν και έδειχαν την σκληρότητά τους η ιστορία έγραφε μια από τις χειρότερες στιγμές της. Το Δεκέμβριο του 1943 Ο Πάουλ Μπέρενς ο επικεφαλής του γερμανικού φρουραρχείου κάλεσε τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ και με την απειλη του όπλου απαίτησε να του παραδώσει σε ένα κατάλογο τα ονόματα των Εβραίων της Ζακύνθου. Ο Μπέρενς έδωσε στον Δήμαρχο το χρονικό περιθώριο των 72 ωρών. Ο Δήμαρχος έφυγε σκεπτικός και πήγε στο σπίτι του Επισκόπου. Ο Χρυσόστομος του είπε με θάρρος: -Δεν θα δώσεις καμία λίστα. Θα το αναλάβω εγώ.

Επισκέφτηκε τον Μπέρενς και έκανε ότι δεν ήξερε τίποτε. Ο Γερμανός του είπε για την εντολή που είχε δώσει στον Δήμαρχο. Τότε ο Επίσκοπος είπε ότι « οι Εβραίοι της Ζακύνθου είναι ευπειθείς Έλληνες πολίτες, φιλειρηνικοί άνθρωποι σκληρά εργαζόμενα μέλη του ποιμνίου μου. Είναι καθαρόαιμοι Ζακυνθινοί. Δεν είναι επικίνδυνοι.Παρακαλώ να μην εφαρμοστεί αυτό το μέτρο στην Ζάκυνθο. Θα ήταν μεγάλο έγκλημα».

Ο Μπέρενς ένιωσε να του ανεβαίνει το αίμα. Σήκωσε ο λούγκερ και σημάδεψε τον Χρυσόστομο. Αυτός δεν φοβήθηκε αλλά για να κερδίσει χρόνο ζήτησε να συναντήσει τον λοχαγό Λιτ. Ο Λιτ είπε στον επίσκοπο Χρυσόστομο ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε γιατί θα είναι σαν να παραβιάζει τα ανώτατα κλιμάκια του Άξονα. Ο Λιτ δέχθηκε να τα ξαναπούν σε μερικές μέρες. Αυτό ήταν μια επιτυχία για τον Επίσκοπο γιατί έδωσε χρόνο ώστε να συναντηθούν και να επικοινωνήσουν με τους ραβίνους, τους ιερείς και τους αντάρτες και να καταστρώσουν κάποιο σχέδιο. Έτσι στις επόμενες ημέρες συνέβη μια μεταστροφή. Χωρίς ούτε μια βάπτιση σχεδόν όλοι οι Εβραίοι έγιναν Χριστιανοί. Ο Επίσκοπος ο δήμαρχος οι ιερείς και ο ηγέτης της εβραικής κοινότητας Μωυσής Γανής ειδοποίησαν τις εβραικές οικογένειες για το θανάσιμο κίνδυνο που αντιμετώπιζαν. Τους είπαν να ετοιμαστούν άμεσα και να βρουν να κρυφτούν.

Ο Επίσκοπος Χρυσόστομος δεν μπορούσε να ηρεμήσει. Έφτιαχνε σχέδια και έπαιρνε αποφάσεις. Εντέλει, ένα απόγευμα του ήρθε μια ιδέα: να καταφύγει στον Χίτλερ. Αποφάσιε να την κρατήσει μυστική. Η απόφαση αυτή θα ήταν το τελευταίο όπλο του.

Στην συνάντηση με τον Λιτ ήταν προσεκτικός και τον κοίταξε στο πρόσωπο. Ο Επίσκοπος έβγαλε από την τσέπη του ένα χαρτί και το έδωσε στον διοικητή. Στα γερμανικά του είπε ήρεμα: «Ιδού οι Εβραίοι σας». Δυο ονόματα ήταν γραμμένα στη λίστα, στα γερμανικά και στα ελληνικά: Χρυσόστομος ,Μητροπολίτης Ζακύνθου και Λουκάς Καρρέρ, δήμαρχος Ζακύνθου.
Ο Λιτ θύμωσε πολύ. Ο Επίσκοπος του είπε:-Μπορείτε να με συλλάβετε.

Ο Μπέρενς βγήκε εκτός εαυτού. Έβγαλε το λούγκερ και με την κάνη σημάδεψε τον Επίσκοπο. Ο Λιτ άπλωσε το χέρι σταματώντας τον Μπέρενς. Ο δήμαρχος που στεκόταν λίγα βήματα πίσω από τον Επίσκοπο είχε παγώσει από τον φόβο.
Ο Λιτ είπε ότι θα έθετε το θέμα στο ανώτατο συμβούλιο των Ναζί. Συμφώνησε να συναντηθούν ξανά. Χώρισαν χωρίς χειραψίες και άλλες ευγένειες. Και οι μέρες περνούσαν. Τότε ο Χρυσόστομος επισκέφτηκε τον διοικητή. Είχε γράψει μια συγκινητική έκκληση και του την έδωσε. Θύμιζε στον Χίτλερ ότι κάποτε το 1924, είχαν συναντηθεί στη Γερμανία και είχαν ανταλλάξει απόψεις για το εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα και ικέτευε: Παρακαλώ μη συλλάβετε τους Εβραίους της Ζακύνθου εγγυώμενος μαζί με τον δήμαρχο ότι δεν ήταν επικίνδυνοι αλλά αξιοθαύμαστοι και φιλειρηνικοί άνθρωποι.

Απογοητευμένοι οι Γερμανοί από τον στάση του Επισκόπου και του δημάρχου προχώρησαν στο σχέδιο Β. Άρχισαν να ερευνούν ψάχνοντας για Εβραίους και για χριστιανούς που τους έκρυβαν. Μάταια. Δεν βρήκαν τίποτε παρά τη σκληρότητα που χρησιμοποίησαν. Και έπειτα από λίγο καιρό ο διοικητής Λιτ διεμήνυσε στον Επίσκοπο Χρυσόστομο και τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ ότι «Οι Εβραίοι της Ζακύνθου θα παραμείνουν υπό τη ευθύνη του επισκόπου και του δημάρχου».

Χριστιανοί και Εβραίοι αγκαλιάζονταν , δόξαζαν το Θεό και ευγνωμονούσαν τον Επίσκοπο και το δήμαρχο. Ο Επίσκοπος Χρυσόστομος και ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ έκαναν τις δικές τους επιλογές ανέλαβαν δράση και έσωσαν ζωές. Οι φίλοι και γείτονές τους έγιναν η μόνη ελληνική εβραική κοινότητα σε όλη την Ελλάδα που επέζησε άθικτη από την εξόντωση. Αξίζει να θυμόμαστε την κληρονομιά τους και να μεταδίδουμε το μάθημα της ανθρωπιάς που μας δίδαξαν.

Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης