Δρόμος από γάλα, ποίηση, Στέργια Κάββαλου, εκδόσεις Κέλευθος 2018
Εσύ δεν είσαι πιο κοντά στον Θεό
απ’ ό,τι εμείς•είμαστε όλοι μας μακριά. Αλλά
εσένα είναι θαυμάσια κι ευλογημένα τα χέρια σου.
Προβάλλουν λαμπερά από το ρούχο σου,
Φωτεινό το περίγραμμά τους:
εγώ είμαι η δροσοσταλίδα, η ημέρα,
αλλά εσύ, εσύ είσαι το δέντρο.
Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Τα χέρια της μητέρας
Όταν άκουσα τον τίτλο του βιβλίου της Στέργιας κατάλαβα ότι άφησε πίσω της, χωρίς όμως να εγκαταλείψει, την προηγούμενη ποιητική συλλογή, την Πλαστική Άνοιξη κι εκεί που όλα ήταν δύσκολα, πλαστικοποιημένα, ανέγγιχτα ή κακοποιημένα ξαφνικά βρήκαν το δρόμο τους, έφυγε η πάχνη της λύπης και της δυσφορίας και αντικαταστάθηκαν ή καλύτερα ολοκληρώθηκαν σ’ ένα όνομα.. Μάντη.
Σ’ εκείνη άλλωστε είναι αφιερωμένο το βιβλίο και σ’ εκείνη οφείλεται και ο ευφυής τίτλος Δρόμος από γάλα ή όπως αναφέρεται στο βιβλίο η via lactea ή σε ελληνική μετάφραση ο γαλαξίας. Γιατί ένα παιδί και δη μωρό είναι ένα νέο σύμπαν. Ένας νέος κόσμος που ταράζει τα νερά ή μελανιάζει τα χέρια του παλιού. Είναι ό,τι η ποίηση και η λογοτεχνία έχουν υμνήσει. Είναι οι παιδικές μορφές του Γύζη και του Γιώργου Ιακωβίδη, είναι η μικρούλα κόρη του Γιάννη Ρίτσου που περιφέρεται στον κόσμο μ’ ένα μαξιλάρι φεγγαράκι, το παιδί με το γρατζουνισμένο γόνατο του Οδυσσέα Ελύτη, το παιδί με τη σάλπιγγα του Νικηφόρου Βρεττάκου, τα παιδιά του μέλλοντος του Χαλίλ Γκιμπράν.
Γράφει η ποιήτρια στο via lactea:
δαγκώνεις το ύφασμα, τα χείλη σου βάφονται χρυσά.
σε παρακολουθώ όχι χωρίς τρόμο
φοβάμαι μη σου κάψουν τη γλώσσα.
τα μασουλάς προσεκτικά με τα εννιά σου δόντια
μου γελάς ευτυχισμένη.
Ѭ
σιγουρεύομαι ότι η via lactea είναι τα χείλη σου
και σε αφήνω να συνεχίσεις το φαγοπότι.
Η συλλογή με το ροδακινί εξώφυλλο και το κέλτικό σύμβολο της μητρότητας προδιαθέτει ήδη από το εξώφυλλο. Αποτελείται από 28 θραυσματικά ποιήματα σε ελεύθερο στίχο που συνεκτικό ιστό έχουν τη βιωματική μητρότητα μέσα από τα μάτια, τα χέρια, τη μύτη και το σώμα τελικά της Στέργιας. Ωστόσο, αυτός ο δρόμος από γάλα συναντά και άλλες ιστορίες στο διάβα του πάντα συνυφασμένες με τη νέα ζωή που δημιουργήθηκε. Η ποιήτρια παρόλη την ξεκάθαρη αφοσίωση στη νέα ζωή δεν παύει να είναι κοινωνικό ον με πολλές ανησυχίες για την καθημερινότητα. Η ευαισθησία της Στέργιας γίνεται πιο διάφανη μέσα από την κόρη της και αποτυπώνεται στις σελίδες αυτού του βιβλίου.
Στο ποίημα σκουέαρ για παράδειγμα συνδιάζει τη μητρική στοργή με την κοινωνική παρατήρηση αλλά και την ενδοσκόπηση σε σημείο αναπόλησης:
Πηγαίναμε στο σκουέαρ.
ξέραμε κάτι ασαφές για μοντέρνα Τέχνη και γρήγορο
μοντάζ.
στον κρύο δρόμο, ένας άστεγος έξω από το σούπερ.
χαμηλώσαμε τα μάτια, δεν αφήσαμε ψιλά.
αναρωτηθήκαμε εντόνως αν είχε κάπου να κοιμηθεί.
κατηγορήσαμε τη δημοτική αρχή.[....]
η επιστροφή ήταν η ίδια σε δρόμο πιο κρύο.
με τον άστεγο άντρα στη θέση του.
λυπήθηκα με το πρόσωπο και τα μάτια
και σου έδειξα το απέναντι ζαχαροπλαστείο
μου ήρθε εμετός από τα τόσα γλυκά
αλλά τα τελευταία λεφτά μού έλεγαν
ότι αφού μπήκα, κάτι έπρεπε να πάρω.
διάλεξα ένα άσπρο μπολ από το ψυγείο.
θυμήθηκα ότι παιδί έτρωγα παγωτό δίπλα στο τζάκι.
μου υπενθύμισα ότι οι συνήθειες δε μεγαλώνουν με τα
χρόνια[...]
όταν φτάσαμε στο σπίτι έβαλα το παγωτό στην κατάψυξη
δυνάμωσα τη θέρμανση
σκέπασα το μωρό με δεύτερη κουβέρτα
και αποφάσισα ότι το τετράγωνο
θα έδειχνε καλύτερα στο έξω μέρος του καρπού.
Οι τίτλοι των 28 θραυσματικών ποιημάτων δεν δηλώνονται, ως είθισται, στην κεφαλίδα του ποιήματος αλλά τονίζονται με πιο μαύρα γράμματα σκόρπια μέσα στο ποίημα. Έτσι, ο τίτλος αφομοιώνεται οργανικά στους στίχους.
Αυτό που κάνει, επίσης, ενδιαφέρον τούτο το βιβλίο είναι ότι σε μια εποχή που προβάλλει τη γυναίκα με όλους τους πιθανούς τρόπους σαγήνης η επαναφορά ενός χαμένου προσώπου της γυναίκας- αυτό της Μαμάς - χτίζεται μέσα στο βιβλίο. Η μητέρα ως φορέας και μεταφορέας ζωής. Η μητέρα που δεν αμφισβητεί την επιλογή της. Η μητέρα-τροφός. Η μητέρα που δεν παύει να είναι άνθρωπος, ποιήτρια, συγγραφέας αλλά που απολαμβάνει μέχρι τελευταίας ρανίδας την ικανότητά της να γεννήσει. Ο ψυχαναλυτής Massimo Recalcati λέει πως η μητρότητα είναι το άνοιγμα προς τον άλλον και σε καμία περίπτωση δεν είναι φυσική διαδικασία αλλά πολύ περισσότερο είναι μια ανατροπή της φύσης. Κάθε μωρό αλλάζει τον κόσμο. Για τον Recalcati η μητρότητα ορίζεται ως ο εξανθρωπισμός της ζωής . Και αυτό, όντως εμφανίζεται σε τούτο το βιβλίο. Μπορεί η ποιήτρια στο διάβα της να συναντάει περιθωριοποιημένους ανθρώπους, ανθρώπους στα όρια της κανονικότητας, ανθρώπους αυτοκτονικούς, λυπημένους και μόνους αλλά όλοι ετούτοι στέκονται πια στην απέναντί της πλευρά καθώς, όπως γράφει στο ποίημα γαλήνη:
τα ρούχα μου μυρίζουν γάλα.
τα πλένω, τα απλώνω
καμιά φορά τα σιδερώνω.
μα εκείνα μυρίζουν γάλα.
τη μέρα που θα πάψουν
θα φύγει η γαλήνη από το πρόσωπό μου
σημαίνοντας
πως η ζωή προχώρησε.
Όσο λοιπόν τα ρούχα της ποιήτριας μυρίζουν γάλα, μυρίζουν την προστατευτική ασπίδα της μητρότητας η ζωή φαίνεται όμορφη, γαλήνια και μαγική. Το αποτύπωμα του βρέφους πάνω στη μητέρα τις προστατεύει και τις δύο από όλα τα κακά του κόσμου. Ο αλληλοεπηρεασμός μητέρας-βρέφους συνεχίζεται για πολλά χρόνια και καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την πορεία και την ψυχοσωματική υγεία και των δύο.
Μελετώντας τα ποιήματα μου έρχονταν δύο φράσεις συνέχεια και συνέχεια στο μυαλό παρμένες από δύο πηγές ολότελα διαφορετικές μεταξύ τους. Η πρώτη φράση είναι από τον Μικρό Πρίγκηπα, όταν η αλεπού λέει πως είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό που εξημερώνουμε και η άλλη είναι του ψυχίατρου και παιδοψυχίατρου Ματθαίου Ιωσαφάτ, ο οποιος αναφέρει πως το ασυνείδητο είναι άχρονο, γι’ αυτό πολύ υπαρκτό στην ενήλικη ζωή. Και οι δύο φράσεις είναι σαν φωτεινά γράμματα πίσω από κάθε σχεδόν σελίδα αυτής της συλλογής καθώς η ποιήτρια δηλώνει την πρόθεσή της να προστατεύσει ό,τι δημιούργησε και ταυτόχρονα ο ρόλος αυτός συνειρμικά της ξυπνάει δικά της, αλλοτινά βιώματα. Για παράδειγμα στο ποίημα θα φοβηθώ γράφει:
σηκώνεται στο εκρού κάγκελο
θέλει ν’ ανοίξει το φωτάκι.
πιέζει με το δάχτυλο τον διακόπτη
πλέον το καταφέρνει με την πρώτη.
θα το κάνει πολλές φορές
προτού πέσει προς τα πίσω
πάνω στα αφράτα μαξιλάρια
ή στο κόκκινο ελικόπτερο
το καινούριο της παιχνίδι.
θα το κάνει τόσες φορές
που θα φοβηθώ
ότι τη νοιάζει μόνο
η αρχή και το τέλος.
κάνε να μοιάσει αλλού
για να λατρέψει το ενδιάμεσο!
κλείνω τα μάτια μου στο φόβο μου
και το παίρνω απόφαση.
αύριο θα μετακινήσω το κρεβάτι.
Η συλλογή δρόμος από γάλα καταλήγει μια ποιητική αφήγηση της ποιήτριας-μητέρας προς την κόρη της. Μια αφήγηση με παρελθόν, παρόν αλλά πολύ περισσότερο μέλλον καθώς οι δύο τους διαβαίνουν τον δρόμο φτιαγμένο από γάλα.
Αγγελική Δημουλή
