Συνέντευξη στον Θεοχάρη Παπαδόπουλο
Συνομιλήσαμε με την ποιήτρια Δήμητρα Χριστοφορίδου, με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία της συλλογής της "Δημόσιες οικειοπάθειες" (εκδόσεις Εκάτη 2018).
Σε αρκετά ποιήματά σας αναφέρεστε στη μάνα, στην γυναίκα, που ασχολείται με το νοικοκυριό, στην ερωτευμένη γυναίκα, στη γυναικεία περιέργεια. Θεωρείτε ότι υπάρχει σήμερα γυναικεία ποίηση;
Η αποδοχή ύπαρξης γυναικείας ποίησης από μέρους μου θα σήμαινε την αποδοχή μιας περιοριστικής κατηγοριοποίησης, καταδικαστικής ίσως για την ποιητικότητα, την ποίηση και τα ποιήματα της συλλογής «Δημόσιες οικειοπάθειες». Αυτό που διατυπώνω είναι η θέαση οικείων και δημόσιων θεμάτων της γυναίκας, του ιδιωτικού και δημόσιου βίου του ανθρώπου. Θέματα που διαρκώς και εξακολουθητικά γίνονται αντικείμενο οικειοποίησης ή αποσιώπησης από το δημόσιο λόγο χάριν ή εξαιτίας της πολύτροπης σημαντικότητάς τους. Η τελευταία κατατίθεται στον λόγο της συλλογής ως σημαίνον και σημαινόμενο. Ο στίχος της Ida Vitale καταληκτικός: «Να είσαι άνθρωπος και γυναίκα. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο».
Το σύγχρονο γυναικείο πρότυπο θέλει σήμερα τη γυναίκα, εργαζόμενη, μάνα, νοικοκυρά και ελκυστική. Υπάρχει χώρος και χρόνος για τις ποιήτριες;
Η ερώτηση προεξοφλεί την απάντηση του τι είναι ποιητής/ποιήτρια. Σύμφωνα μ’ αυτήν, ποιητής/ποιήτρια είναι αυτός/αυτή που ασχολείται με τα ποιητικά στον διαθέσιμο χρόνο και χώρο. Θεωρώ πως το να είσαι ποιητής/ποιήτρια δεν είναι απασχόληση ούτε ιδιότητα ούτε επάγγελμα ούτε καν επιλογή. Θα τολμούσα να πω πως ο ποιητής, η ποιήτρια είναι. Εικοσιτέσσερις ώρες είναι ποιητής/ποιήτρια. Για να παραλλάξω τους μεγάλους ποιητές, κι όταν κρύβει το πρόσωπο στον τοίχο της ποίησης, είναι. Κι όταν ανασαίνει. Κι όταν μιλά, είναι. Στην περίπτωση των «Δημόσιων οικειοπαθειών», η γυναίκα είναι η γυναίκα της καθημερινής ζωής. Η γυναίκα αγωνίστρια και αίτια της ανθρωπότητας. Η γυναίκα που διεκδικεί τον χώρο και τον χρόνο της γράφοντας ακόμα και στη μνήμη. Η γυναίκα διαστάσεων είναι. Όμως αυτή είναι η δική μου ανάγνωση.
Τι πιστεύετε πως πρέπει να γίνει για να πάψουμε να οδηγούμαστε σε ένα μέλλον δυσοίωνο, που γράφεται με ένα λ; Το γεγονός πως το μέλλον μπορεί να γράφεται με ένα λ, όπως οι οδύσσειες με ένα σ, δεν σημαίνει πως το μεν είναι δυσοίωνο και οι δε ψευδείς. Λαμβάνω το μέλλον ως ανθρώπινη ψευδαίσθηση, η γοητεία της οποίας έληξε και κατέληξε επικίνδυνη για τον άνθρωπο. Ως τέτοιο το μέλλον το αποδομώ, γράφω τη νέα ορθογραφία του ώστε να χωρέσει στο παρόν, στο διασταλμένο παρόν, το μόνο που είναι. Οι εμπειρίες μου από τις συνεχιζόμενες κρίσεις της Αργεντινής και της Ελλάδας νομιμοποιούν τη μονιμοποίηση της θέσης περί διασταλμένου παρόντος. Επομένως, τροποποιώντας την ερώτηση ως προς το τι πρέπει να γίνει για να διαστείλουμε το παρόν, απαντώ κατά τον τρόπο του ποιήματος «Μέλλον που είναι»: να βαφτιστούμε άνθρωποι, αξιοποιώντας τα υγιή στοιχεία του παρελθόντος, επαναδιατυπώνοντας την άρνηση ως θέση. Ει(ναι) δυνατόν.
Στην ποιητική σας συλλογή χρησιμοποιείτε ορισμένες ισπανικές λέξεις και φράσεις χωρίς μετάφραση. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;
Θα μπορούσα να απαντήσω επαρκώς: Γιατί έτσι ορμήνεψε η τέχνη. Ή είμαι ανεπαρκώς αρμόδια να ερμηνεύσω τα ποιήματά μου. Ωστόσο, θα πω: Δεν είναι αποκλειστικά δική μου επιλογή η αξιοποίηση της ξένης γλώσσας, της ισπανικής ή πολύ επιλεκτικά της αγγλικής. Προτάσσεται από τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τους σκοπούς κάθε ποιήματος. Η πρόταξη αυτή εντοπίζεται και στην πρώτη συλλογή, συνοδευόμενη κυρίως από ενσωματωμένη μετάφραση. Εκεί λαμβάνει επίσης χώρα ο νοηματικός και ηχητικός συνειρμός ελληνικών λέξεων. Η τεχνική είναι η ίδια που μάλλον εξελίσσεται στη δεύτερη συλλογή, χωρίς, ωστόσο, να προϋποθέτει εξειδικευμένο κοινό. Θα ήταν το λιγότερο αντιποιητικό να το προϋποθέτει, εφόσον η αξιοποίηση της ξένης γλώσσας σωματοποιείται στο ποίημα μέσω της ηχητικής και της εννοιολογικής οικειοποίησης. Η οικειοποίηση ξένων λέξεων στοχεύει σε μια απελευθερωτική οικειότητα που λειτουργεί τουλάχιστον διττά: Πρώτον, μέσω δάνειων λέξεων ηχητικά ή/και νοηματικά οικείων που εξυπηρετούν τους σκοπούς του ποιήματος. Δεύτερον, ως επικοινωνιακός αγωγός ηχητικά και νοηματικά δεσμευτικών λέξεων που δεν μπορώ ή δεν θέλω να εκφράσω στη γλώσσα μου. Η υπέρβαση αυτή με απελευθερώνει και ταυτόχρονα προσκαλεί σε απελευθερωτική ανάγνωση τον αναγνώστη μέσω της ετυμολογικής και ηχητικής γειτνίασης των γλωσσών. Παραθέτω τη φράση «Eso es la poesía», η οποία λειτουργεί επιπλέον ως δομική αντίστιξη βαρύγδουπου ορισμού της ποίησης που δεν θα μπορούσα να διατυπώσω αλλιώς λόγω του φορτίου που μεταφέρει. Η ανάγνωση της λέξης «Escatima» υποστηρίζεται από την αβίαστη ηχητική οικειότητα, ενώ η ανοίκεια φράση «Mujer ¿me das un beso?» παρέχει την απαραίτητη στη σύνθεση του ποιήματος οικεία γλυκύτητα συλλαβών και συμφώνων. Το ποίημα και η ποιητικότητα καθιστούν περιττή τη γνώση της άλλης γλώσσας.
Οι «Δημόσιες οικειοπάθειες» είναι η δεύτερη ποιητική συλλογή σας. Έχετε σκεφτεί ποιο θα είναι το επόμενο βήμα σας;
Το επόμενο βέβαιο βήμα, αν ενδιαφέρει, θα είναι η έκδοση της έτοιμης τρίτης συλλογής. Η έκδοση ως δημόσια πλήρωση της ιδιωτικότητας της γραφής, όχι ως αυτοσκοπός. Αυτό πιστοποιείται από την έκδοση της δεύτερης συλλογής οκτώ χρόνια μετά την πρώτη, μολονότι έτοιμης από καιρό, αλλά και από την «όψιμη» έκδοση της πρώτης, χρόνια μετά το τελείωμα. Επιπρόσθετα, κάνω πράξη την αξιολόγηση στην οποία χρειάζεται ο δημιουργός να υποβάλει τον εκδοτικό οίκο πριν την έκδοση. Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω πως η έκδοση της δεύτερης συλλογής είναι το αποτέλεσμα σπουδαίας συνεργασίας, εκτίμησης και σεβασμού μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων από διαφορετικούς χώρους, της σχεδιάστριας του εξωφύλλου, των καταρτισμένων γενναιόδωρων φίλων, του εκδότη αναντίρρητα και των συνεργατών του. Σπουδαιότητα που με μπολιάζει με μία δόση μακαριότητας.
