Γράφει η Διώνη Δημητριάδου
Η αίσθηση της «κοκκινότητας», διάχυτη στο εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα, ένα από τα σημαντικότερα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και οπωσδήποτε το πλέον σημαντικό της κινεζικής κουλτούρας. Γύρω από αυτό το βιβλίο ολόκληρη επιστήμη (redology ο όρος στα αγγλικά, χωρίς δόκιμη μεταφορά στα ελληνικά) ερευνά τα πρωτότυπα κείμενα (80 αρχικά κεφάλαια, 120 κατόπιν), τους σχολιαστές, τις πολυάριθμες κριτικές που έχουν γραφεί. Όπως γράφει ο μεταφραστής του βιβλίου στα αγγλικά David Hawkes στην Εισαγωγή (που περιλαμβάνεται και στη ελληνική έκδοση):
«Κόκκινος είναι ο τίτλος, και το κόκκινο σαν σύμβολο –κάποτε της άνοιξης, κάποτε της νιότης, κάποτε της καλής τύχης και της ευημερίας– επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά σ’ ολόκληρο το έργο».
Η Κόκκινη Σκόνη (με αυτή την ονομασία θα αναφέρεται στο βιβλίο ο κόσμος των θνητών) θα προκαλέσει το ενδιαφέρον της Πέτρας, της μεγάλης αυτής πέτρας που απορρίχτηκε από τα χέρια της θεάς Νουγκούα, όταν αυτή επισκεύαζε τον θόλο του ουρανού. Μόνη και καταφρονημένη η Πέτρα θα θελήσει να γνωρίσει κάτι από τον θνητό κόσμο, να χαρεί τις απολαύσεις των γήινων όντων για λίγα χρόνια. Έτσι, με τη βοήθεια ενός ταοϊστή ιερέα κι ενός βουδιστή μοναχού, θα ξεκινήσει η ιστορία της Πέτρας ή το όνειρο της κόκκινης κάμαρας, όπως είναι περισσότερο γνωστή αυτή η οικογενειακή εποποιία του 18ου αιώνα, δηλαδή το δημοφιλέστερο βιβλίο ολόκληρης της κινεζικής λογοτεχνίας, που από το 1763, χρονιά θανάτου του συγγραφέα Τσάο Χσούε-Τσιν, ως την πρώτη έντυπη έκδοση (πλήρη με τα 120 κεφάλαια), το 1792, κυκλοφορούσε σε χειρόγραφα αντίγραφα.
«Είναι αλήθεια πως η Κόκκινη Σκόνη έχει τις χαρές της, αποκρίθηκαν οι δυο αθάνατοι με καταδεχτικό χαμόγελο, αλλά είναι διαβατικές και απατηλές. Και εξόν απ’ αυτό, κάθε χαρά εκεί συνοδεύεται από μιαν έλλειψη κι όλα τα καλά πράματα τα φαρμακώνει η ζήλια κι η απληστία των άλλων ανθρώπων, ώστε τελικά θα βρεις πως οι χαρές αντιζυγιάζονται και με το παραπάνω από τις λύπες και τις στενοχώριες».
Στα ελληνικά η μετάφραση ανήκει στην Έλλη Λαμπρίδη και πρωτοκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Φέξη το 1963. Οι εκδόσεις Gutenberg παρουσιάζουν το έργο αυτό στην ίδια μετάφραση (συντομευμένη εκδοχή του πρωτοτύπου σε 60 κεφάλαια) σε μια φροντισμένη έκδοση (στη σειρά Orbis Literae) που αριθμεί περί τις 800 σελίδες και περιλαμβάνει την εισαγωγή της αγγλικής έκδοσης από τον David Hawkes , τον πρόλογο της μεταφράστριας, την ιστορία του βιβλίου από τον Πολύκαρπο Πολυκάρπου, επισημάνσεις του Δημήτρη Παπακώστα στην ελληνική έκδοση, καθώς και παράρτημα με τα γενεαλογικά δέντρα, τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, γλωσσάρι και σύντομο βιογραφικό της μεταφράστριας.
Το μυθιστόρημα αυτό διαβάζεται είτε με τη ρεαλιστική του προσέγγιση είτε (πιο δημιουργικά) με την αλληγορική του. Μέσα από τα πρόσωπα (κύριο πρόσωπο ο Πάο-γιου, γεννημένος με ένα κομμάτι νεφρίτη στο στόμα, σημάδι ότι ήταν το πεπρωμένο του να γίνει σπουδαίος μεγαλώνοντας), αλλά και μέσα από τις φιλοσοφικές προεκτάσεις των συζητήσεων, δίνει την ευκαιρία για ένα γοητευτικό αναγνωστικό ταξίδι στην Κίνα ενός απροσδιόριστου αιώνα, που απηχεί ωστόσο την εποχή του συγγραφέα και τη δυναστεία των Τσινγκ η οποία εξουσίαζε την περίοδο 1644 – 1912.
«[…] ο Ουρανός και η Γη προικίζουν τους περισσότερους ανθρώπους με τα ίδια μέτρια προσόντα, έτσι που δύσκολα διακρίνονται ο ένας από τον άλλον. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με τις περιπτώσεις των Εξαιρετικά Καλών και των Εξαιρετικά Κακών, που περνούνε σαν αστραπές μες στις σελίδες της ιστορίας. Οι πρώτοι ενσαρκώνουν το Τέλειο όνομα τ’ Ουρανού και της Γης, οι δεύτεροι τις Φριχτές Παρεκτροπές τους. Οι πρώτοι έρχονται στον κόσμο όταν πρόκειται να επικρατήσει η Αρμονία· οι δεύτεροι όταν επίκειται η Καταστροφή. Το πλάσμα του πρώτου είδους εισάγει την εποχή της Ειρήνης και της Τάξης· του δεύτερου φέρνει Πόλεμο και Διάσταση».
Ερωτικές σχέσεις (ερωτικό τρίγωνο: Πάο-γιου, Μαύρη Νεφρίτη, Πολύτιμη Αρετή), ένα παιχνίδι αλήθειας και απάτης, μια οικογενειακή ιστορία που περιπλέκει του θνητούς με τους θεούς, μια εύστοχη ανατομία των κοινωνικών τάξεων, κυρίως η αναγωγή του πραγματικού σε φανταστικό μέσα στις ίδιες εικόνες, ώστε να γίνεται εμφανής η βουδιστική ιδέα για τον κόσμο. Ο αναγνώστης, καθώς μπερδεύεται ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό, συνειδητοποιεί πώς το όνειρο εισχωρεί στη ζωή και πώς η ψευδαίσθηση ανάγεται σε απτή πραγματικότητα.
Η Ιστορία της Πέτρας συνιστά ένα σύνολο από επιμέρους ιστορίες που καταλήγουν σε μια πολυεπίπεδη μυθοπλασία με ηθογραφικό περιεχόμενο και φιλοσοφικές διαστάσεις. Ο αναγνώστης μπορεί να χαθεί στη λαβυρινθώδη πλοκή χωρίς τύψεις.
Το βιβλίο χωρίς να χάσει καθόλου από τη γοητεία του, διαβάζεται και αποσπασματικά. Άλλωστε εύκολα γίνεται κατανοητό πως τον συγγραφέα δεν τον ενδιέφερε τόσο η πλοκή όσο η σκιαγράφηση των χαρακτήρων, γι’ αυτό και προτείνει μια, θα μπορούσαμε να πούμε, νεωτερική αφήγηση. Αυτή ακριβώς η πρώιμη νεωτερικότητα είναι που προσδίδει στο μυθιστόρημα του Χσούε Τσιν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και το κάνει αξιοδιάβαστο διαχρονικά. Στην εποχή του, γιατί έφερε τη φρεσκάδα του καινούργιου και ριζοσπαστικού πέρα από τους παραδοσιακούς τρόπους γραφής. Σήμερα, γιατί ανακαλύπτουμε σ’ αυτό μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση των χαρακτήρων πέρα από τη δέσμευση της πλοκής και μια πολυδιάστατη αφήγηση γεμάτη από απρόοπτες αναμείξεις του ρεαλιστικά γήινου με το προκλητικά φανταστικό.
