Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 15

Αντι-παρουσίασης - Ανάγνωση του Ντύλαν Τόμας

του Ανέστη Μελιδώνη

Προοπτική της Θάλασσας, Πεζά, Ντύλαν Τόμας, μτφρ. Μιράντα Σταυρίνου, Εκδόσεις Πλέθρον, 1994

Ο Ντίλαν Τόμας (1914-1953) είναι ένας απ' τους σημαντικότερους αγγλόφωνους ποιητές, Ουαλός ο ίδιος. Η ποίησή του ξεχειλίζει ζωή, ο λυρισμός του διαπνέεται από το κάθε τι, όλη του η ύπαρξη είναι μέρος της ποίησής του. Διαβάζοντάς τον κι αναγνωρίζοντας πόσο λίγο απαιτεί τη λογική και πόσο προφητική είναι η γλώσσα του, μπορούμε να θυμηθούμε τον Μάρκες, όταν λέει σε μια συνέντευξή του (η ερώτηση είναι: “με ποιον τρόπο θέλεις να σε διαβάζουν οι αναγνώστες σου”, απ' το περιοδικό Το Δέντρο, τεύχος 20): “είναι θαυμάσιο να διαβάζει κανείς χωρίς συμπλέγματα διανοουμένου, να μάθουν οι άνθρωποι να μη σέβονται τη λογοτεχνία”. Ο Τόμας δεν απαιτεί κανένα σεβασμό και δεν διατηρεί καμιά μυστικοπάθεια, η γραφή του αν φαίνεται κρυφή είναι μόνο γιατί δεν έχουμε καταφέρει να συντονιστούμε μαζί της. Το υλικό του το αντλεί κυρίως από τα όνειρα, τα μπαρ, τον άνεμο και την Ουαλία. Γράφει πάντα με μέθοδο και βαθιά γνώση της λογοτεχνίας. Η ματιά του είναι διαπεραστική, σ' αυτόν ανήκει ολόκληρη η πόλη, οι γρίλιες παύουν να υπάρχουν και οι άνθρωποι στήνουν χορό -πιο φανερά στο γαλατόδασος (under the milk wood), το τελευταίο και σημαντικότερο έργο του. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί ξαναποκτούν την -σχεδόν βιβλική πολλές φορές- πληρότητά τους, έστω στιγμιαία. Ο Τόμας τις αγαπάει, χωρίς αυτές είναι χαμένος, το ξέρει. Αν και θεωρείται αλκοολικός ή συγχυσμένος πνευματικά, είναι ταυτόχρονα τόσο πηγαίος και διαθέτει όλες τις δυνατότητες για να πάρει το χάος και να δημιουργήσει. Κι αν όντως είναι τρελός, το χάος δεν το ψάχνει μακριά, βρίσκεται μέσα του και μ' αυτό παλεύει, ξέροντας ότι αυτό είναι και η πιο γεμάτη αθωότητα, χωρίς περικοπές και υπεκφυγές. Ο Σαχτούρης συναντώντας τον -τέσσερις είναι αυτές οι συναντήσεις- σ' ένα ποίημά του (Η παρουσία), λέει γι' αυτόν:

νεκρός βέβαια
κι άγιος
και τρελός
όπως το έχω ξαναπεί

Υπάρχει μια λέξη στ' αγγλικά που μπορεί να τον χαρακτηρίσει: poignant, και σημαίνει ζωηρός, οδυνηρός, σπαραχτικός, χρησιμοποιείται κυρίως για τις αναμνήσεις. Είναι γνωστή μια φράση του Τόμας που σε δεύτερη ανάγνωση δίνει το ύφος της αγνότητάς του: “there is only one thing worse than having had an unhappy childhood, and that is to have had a happy one” (“μόνο ένα πράγμα είναι χειρότερο απ' το να είχες μια δυσάρεστη παιδική ηλικία κι αυτό είναι να είχες μια ευχάριστη”). Η χαμένη αθωότητα ήταν κάτι που τον κηνυγούσε διαρκώς στη σκέψη του και δεν παραιτήθηκε στιγμή απ' το όνειρο της επανάκτησής της. Ο ίδιος μας οδηγεί στον παράδεισο των χριστουγέννων της παιδικής ηλικίας: «Και το βράδυ υπήρχε μουσική. Ένας Θείος έπαιζε βιολί, ένας ξάδελφος τραγούδαγε το “Ώριμο Κεράσι”, ένας άλλος θείος το “Τύμπανο του Ντρέηκ”. Ήταν πολύ ζεστά στο μικρό σπίτι. Η θείτσα Χάννα που είχε πιει τα ποτηράκια της, τραγουδούσε ένα τραγούδι για την Εγκαταλελειμμένη Αγάπη και τις Ματωμένες Καρδιές και τον Θάνατο, και μετά ένα άλλο που έλεγε πώς η Καρδιά της ήταν σαν Φωλιά Πουλιού. Και τότε όλοι γελούσαν πάλι, και μετά πήγαινα για ύπνο» (απ’ την ιστορία «Συζήτηση για τα Χριστούγεννα», σ. 69).

Ο Τόμας δεν δημιούργησε ποίηση μόνο με την ανάσα του, την έφτιαξε κυρίως με τα νεύρα του. Αυτά είναι τόσο τεντωμένα που θα έλεγε κανείς πως χρειάζεται μόνο να τα ακουμπήσει για να βγάλει τους στίχους, τους τόσο μουσικούς και βαθιά λυρικούς. Φυσικά το ίδιο ισχύει και στην πρόζα του που κάθε άλλο παρά «πεζή» είναι. Ο Τόμας είχε το ταλέντο και βρέθηκε σε τέτοιο περιβάλλον -γεννήθηκε την αυγή του Α' παγκοσμίου και έζησε τον Β' με όλη του τη φρίκη- για να δώσει ένα έργο που θέλει να αναμετρηθεί ολόψυχα με τον ίδιο το θάνατο που τον βλέπει πια σε τέτοια κλίμακα. Δε μιλάει για τον θάνατο για να τον ξεχάσει, ο θάνατος γι' αυτόν είναι παρών και δε θα ησυχάσει βλέποντάς το, το ίδιο όμως και ο έρωτας. Στη συλλογή "Προοπτική της Θάλασσας" άλλωστε, βλέπουμε τη στενή σχέση του ποιητή-ήρωα με το σκοτάδι: «Η καταχνιά ήταν γι’ αυτόν μια μάνα» (απ‘ την ιστορία «Το φόρεμα», σ. 59) και μας αποκαλύπτει το μοναδικό τέλος της αγωνίας του: «Αν μπορούσε να βρει ύπνο, ο ύπνος θα ήταν ένα κορίτσι» (σ. 60). Όπως λέει και σε ποίημά του, γραμμένο μετά το θάνατο του πατέρα του (περιοδικό Νέα Εστία, τεύχος 928, μετάφραση της A. Πλακωτάρη):

Σαν το στερνό περάσουν το κύμα λένε οι καλοί
πώς τα έργα τους χορό θα στήσουν στο λιμάνι, πέρα,
μ' οργή, μ' οργή αντικρύζουνε το φως που φεύγει από τη γη

Good men, the last wave by, crying how bright
Their frail deeds might have danced in a green bay,
Rage, rage against the dying of the light.

Αλλά αυτό είναι που λέει ακόμα πιο ξεκάθαρα (απ 'το ποίημα κι ο θάνατος δε θά 'χει πια εξουσία):

Κι αν οι ερωτευμένοι χαθούν, ο έρωτας δε θα χαθεί

Though lovers be lost love shall not;

Ο Ντίλαν Τόμας αποτελεί τομή στην παγκόσμια ποίηση και τ' όνομά του έχει γίνει σύμβολο για πολλούς μετέπειτα ποιητές και καλλιτέχνες (είναι γνωστό το παράδειγμα του Bob Dylan). Η ιδιόρρυθμη γραφή του με την σαφώς προσωπική μελωδία και το αίσθημα του ανεκπλήρωτου που θέλει να τιθασσεύσει τις λέξεις και πολλές φορές δημιουργεί νέες για να ικανοποιηθεί (είναι πάρα πολλές οι σύνθετες λέξεις που φτιάχνει ο Τόμας) δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες για τη μεταφορά του σ' άλλη γλώσσα, αλλά η μεταφραστική προσπάθεια εδώ καταφέρνει να μας μεταδώσει το κλίμα της ποίησής του.