Top menu

Περιεχόμενα Τεύχους 15

Το Στοίχημα των Ανθρώπων - Ανάγνωση του Μιχάλη Σπέγγου

του Γιώργου Δουατζή

 

 To στοίχημα των ανθρώπων, Μυθιστόρημα, Μιχάλης Σπέγγος, Εκδόσεις Λιβάνης, 2011
Πάντοτε λέω πως δεν μπορώ να γράφω ή να διαβάζω κάτι για να περνάει η ώρα. Ένα έργο τέχνης δεν έχει λόγο ύπαρξης, όταν δεν προκαλεί τον δέκτη του, όταν δεν διεγείρει παραγωγικά συναίσθημα και λογική ώστε να προχωρήσει η σκέψη, όχι για να καθοδηγηθεί. Δεν καταγράφηκε κανένα έργο στην ιστορία της λογοτεχνίας ως σημαντικό επειδή ήταν απλά ένα τεχνούργημα λόγου, έστω αριστούργημα,  χωρίς αντίκρισμα στη διανοητική αφύπνιση, την πνευματική έγερση, την πρόκληση για προχώρημα του νου. Το “Στοίχημα των ανθρώπων” είναι από τα έργα που ενεργοποιούν τη σκέψη.  Σε παρασύρει με την ευρηματική μυθιστορία του, αλλά συγχρόνως ωθεί σε εσωτερικό διάλογο. Σε αναζήτηση μιας προσωπικής αλήθειας, της οποίας πτυχές, ενδεχομένως, δεν είχες ανακαλύψει πριν. Αυτά, εφόσον φυσικά κάνεις ως αναγνώστης τις ανάλογες αναγωγές στα του εαυτού σου. Άρα το βιβλίο αυτό έχει λόγο ύπαρξης,   διαβάζεται ευχάριστα, αλλά κυρίως είναι χρήσιμο.

Με το έργο αυτό ο Μιχάλης Σπέγγος λειτούργησε ως άψογος παραμυθάς. Ήτοι πλούσια μυθοπλασία, γλαφυρή αφήγηση, απαντοχές, ξαφνιάσματα, διερωτήσεις, άρα αδιάπτωτη πρόκληση ενδιαφέροντος κατά την ανάγνωση. Μέσα από το μύθο που πλάθει, υποδορίως πασχίζει, να μας μιλήσει για τον σύμπαν που έχει χτίσει στο διάβα του χρόνου, να μας ξεναγήσει  στο αξιακό του σύστημα, να μοιραστεί μαζί μας τις αγωνίες του, μεταφέροντάς τες με μεγάλη δεξιότητα στο στόμα των ηρώων του.

Νομίζω ότι κάθε άνθρωπος, συνειδητά ή όχι, έχει κατασκευάσει ένα σύστημα αξιών, μια στέρεα ή όχι φωλιά, όπου κουρνιάζει τις δύσκολες κυρίως ώρες. Είναι αυτό το όλον που εκφράζουμε με συμπεριφορές, στάσεις ζωής, επιδιώξεις, προβολές κατασκευών της εγκεφαλικής μας λειτουργίας. Είναι η φωλιά όπου κουρνιάζει κάθε ζωντανό ον, για να ξεκουραστεί, να πάρει δύναμη για το αύριο. Το οποίο αύριο ως θέμα, ως λέξη - κλειδί δεσπόζει στο έργο του Μιχάλη Σπέγγου. Όχι με την απλή έννοια του τι θα γίνει αύριο για τους ήρωες, αλλά τι θα γίνει αύριο με ολόκληρο τον κόσμο, αλλά και πέρα από αυτόν.

Κάθε ανθρώπινη κίνηση, σκέψη, δράση έχει να κάνει  με την επιβεβαίωση της ύπαρξής μας. Κάνω αυτό, άρα υπάρχω ή δεν μπορεί να μην υπάρχω, αφού κάνω αυτό.  Αυτή η δικαιολογία ύπαρξης θέλει να έχει πάντοτε αύριο. Να έχει μέλλον. Να υπάρχει αρκετές φορές και πέραν του χρόνου ζωής μας. Όπως τα έργα των δημιουργών. 

Αν εξαιρέσουμε το θάνατο, αυτή την τελευταία πράξη ζωής, όλα τα άλλα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο Σπέγγος θέλουν ένα αύριο υπαρκτό, καλύτερο, ζωογόνο, με εντονότερη την αυταπάτη της διάρκειας των ευτυχών στιγμών. Και βέβαια ανιχνεύει στοιχεία και σκέψεις για την κοινωνία, την πολιτική με την ευρύτερη έννοια. Δίνει έτσι, ένα καλό παράδειγμα φυγής από τα συμπτώματα αυτισμού και εσωστρέφειας, τα οποία διακρίνονται στην ελληνική λογοτεχνία των τελευταίων τριών δεκαετιών, ιδιαίτερα στην ποιητική παραγωγή. Δυστυχώς οι περισσότεροι ποιητές και λογοτέχνες μας, αρνούνται να δουν ότι πέραν του εαυτού μας και των ψυχοπροβλημάτων του, υπάρχει μια κοινωνία σε κρίση, η οποία βυθίζεται στην παρακμή, έρμαιο πολιτικάντηδων. Μια κοινωνία την οποία είμαστε ταγμένοι να υπηρετούμε, από τη στιγμή που  δεν κρατάμε τα χειρόγραφα στο συρτάρι μας και θέλουμε κοινωνούς του έργου μας τους συνανθρώπους, αλλά κυρίως διότι ως δημιουργοί νιώθουμε πολίτες και όχι υπήκοοι.

Οι πολυάριθμοι ήρωες στο ”Στοίχημα των ανθρώπων”, ψάχνουν, βρίσκουν, υπάρχουν μέσα από εγωπαθείς δράσεις ή συλλογικά αιτούμενα, μέσα από υψηλές επιδιώξεις ή μικρόψυχες καταφυγές, μέσα από υψιπετή οράματα ή αυταπάτες. Ο Σπέγγος λοξοκοιτάζει πότε το λαό, τη μάζα, η οποία διψάει για είδωλα και προφήτες και πότε τους άνωθεν του λαού επιβήτορες ή καθοδηγητές που οφείλουν να εφεύρουν προφήτη και προφητείες, να δώσουν προσδοκίες στο λαό, όχι απαραίτητα για να τον εξαπατήσουν, αλλά για να δώσουν το συλλογικό αιτούμενο ως αίτιο διαμόρφωσης συνόλου, κοινωνικής ομάδας. 

Ο συγγραφέας παίρνει σχεδόν όλα τα υλικά της ανθρώπινης ψυχής, τα απλώνει στα μάτια μας, τα συνθέτει, τα αναπλάθει και τα αποδίδει στον αναγνώστη με μια ιδιότυπη επιδεξιότητα γραφής, Έρωτας, θάνατος, ματαιοδοξία, αγάπη, μίσος, διεκδίκηση, υπονόμευση, αφοσίωση, εξαπάτηση, αυταπάτη και δεκάδες άλλα που συνθέτουν  τα πιο μεγάλα έως τα πλέον ανάξια που μπορεί να φέρει ο άνθρωπος στην ψυχή του. Θέτει μικρά και μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης σε επίπεδο προσωπικό, συλλογικό, συμπαντικό.

Ο Σπέγγος παίζει με μαεστρία σε ένα τεράστιο πεδίο: Με την ανάγκη επιβεβαίωσης “ανύπαρκτων” ανθρώπων, οι οποίοι μέσα από ένα ξαφνικό γεγονός βρίσκουν δικαιολογία ύπαρξης, στόχο ζωής. Με τη δίψα για εξουσία. Με την εκρηκτική δύναμη της επιρροής, που μετατρέπει μέσα από τυχαία γεγονότα το απλό κορίτσι μιας Αθηναϊκής γειτονιάς, σε προφήτη – καθοδηγητή στην καρδιά της Αμερικής. Με δεκάδες απρόβλεπτα, απρόοπτα, αλλά σημαντικά σημειολογικά γεγονότα.