Η Ιουλιέτα των μάκιντος, θέατρο, Στέλιος Λύτρας, εκδόσεις Δωδώνη 2000
«Και η ζωή μου, μια Φολέγανδρος,
πλέοντας σ΄αμίλητα νερά,
Ω Μαρία, λίγη ώρα μας μένει,
η στιγμή της σιωπής δεν αργεί»
Σ. Λύτρας
Η Ιουλιέτα δεν είναι σαν τ΄άλλα κορίτσια. Θέλω να πω δεν αγαπά και δεν ελπίζει στον έρωτα. Η καρδιά της είναι χαμένη, είναι ένα προδομένο μυστικό. Ο κόσμος της είναι σκληρός, χαμένος στις παραισθήσεις των έξαλλων ταχυτήτων. Η ελευθερία της αποδεκατισμένη εξακολουθεί να λάμπει. Ένας σωρός από σπασμένους καθρέφτες, φτιαγμένη από νιάτα και σπασμούς της εποχής μας η Ιουλιέτα δεν προσμένει πια κανέναν.
Ο αδικοχαμένος Στέλιος Λύτρας που την εμπνεύστηκε καρφωμένη στα τερματικά τύπου μάκιντος να εξαντλείται της επιφύλασσε έναν παράλυτο απ΄την ένταση κόσμο. Ο μόνος έρωτας που της αναλογεί, ο ίδιος εκείνος Ρωμαίος της Via Capello δεν θα τα καταφέρει. Ο μύθος ξαναβρίσκει την μοιραία του έκβαση, σε μια απ΄τις πιο μνημειώδεις περιφρονήσεις του θανάτου, καθώς το φάσμα της αγάπης μπορεί και καταβάλει το πνεύμα κάθε εποχής.Η έξοδος του Στέλιου Λύτρα, η παζολινική και περήφανη αποχώρηση της διαχρονικής πια Ιουλιέτας δεν αφήνει αμφιβολίες για την ενότητα παρόντος χρόνου και παράδοσης, όπως επιτυγχάνεται αναπάντεχα στους συνταρρακτικούς μονολόγους μιας ψυχής ετοιμόρροπης.
Πάνω απ΄τις άσβηστες έχθρες, πάνω απ΄τους μύθους αιώνων, υπάρχει μια μεγάλη και απροσδόκητη πολιτεία. Γεμάτη εξωφρενικά τροχοφόρα, συνοστισμένα πλήθη σε σταθερές πάντα τροχιές, συνομωσίες, πράγματα απ΄τα οποία δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει εύκολα. Ο Ρωμαίος οδηγεί τη μοτοσικλέτα του με μια άγνοια κινδύνου, σχεδόν παιδική, όπως ακριβώς την εννοούσε η δική μας αγία των Εξαρχείων. Η Ιουλιέτα ξοδεύει τις ώρες της σ΄οθόνες, φτιάχνοντας τις πιο αγνές και απλές ιστορίες έρωτα. Τα σκηνικά της ζωής της είναι φτωχά. Καμωμένα από σίδερα, χώροι κλειστοί, χαμηλοί φωτισμοί και αίσθηση σκληρής μέταλ μουσικής να καλύπτει τη φωνή της. Ή μάλλον, ολόκληρη τη ζωή της Ιουλιέτα την καλύπτουν οι ξαφνικοί θάνατοι, ο πρόεδρος της Βερόνα, οι αστυνομικές δυνάμεις που σ΄ένα τέχνασμα ρεαλισμού διεισδύουν στην πλατεία, συλλαμβάνοντας τους θεατές, αποκλείοντας εξόδους κινδύνου, εκτελώντας τόσα όνειρα. Οι εικόνες που πληγώνουν την Ιουλιέτα είναι αποτρόπαιες. Βίαιες σφαγές, καταστολές των πιο αθώων οραμάτων. Ο τηλεοπτικός, κατά Άντυ Γουόρχολ χρόνος που αναλογεί σε όλους μας, μας αφορά ακόμη και σ΄εκείνη την επιθανάτια κατάσταση που μπορεί να μας συντρίψει.
Η Ιουλιέτα που μπορεί και ζει με τις πληγές της εποχής της, φορά ένα πικρό χαμόγελο, με κακοβαμμένα, έντονα χείλη. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το θεατρικό κορίτσι του Λύτρα καίει την ομορφιά της, καίει τη ζωή της αφοσιωμένη σε μικρά, απασφαλισμένα όνειρα που μπορεί να τινάξουν στον αέρα μια ολόκληρη πόλη. Οι φίλοι της είναι χαφιέδες, αντισυμβατικοί ροκ ήρωες, παιδιά που παλεύουν αδιάκοπα με μηχανές, χτυπιούνται σώμα με σώμα, σαν να ζουν στη δική μας, την τρομερή αυτή εποχή των νεκρών ζωγράφων, των ελάσσονων αισθημάτων. Η Ιουλιέτα γυρεύει παράξενα παιδιά, δαπανά την εργασία της σε λεπτές, ερωτικές φαντασιώσεις, πάντα σε δεύτερο, ενικό πρόσωπο. Εκείνο το ίδιο που εγκαταλείπουμε έπειτα από έναν χωρισμό ή την έξοδο απ΄την εποχή της τρυφερότητας.Τα πρόσωπα που συνθέτουν το έργο του Λύτρα ανταποκρίνονται στη δική μας εποχή. Ασφυκτιούν μες στην ατμοσφαιρική Βερόνα, χάνουν και κερδίζουν τη ζωή τους με θανάτους και προδοσίες σκαρφαλωμένοι σε σκαλωσιές, έτσι που ολόκληρη η παράσταση να παίζεται σ΄άλλα τοπία ασυνήθιστα.
Καθώς ο ορίζοντας των πόλεων εξελίσσεται παρόμοια κάθετα θαύματα, αντίστοιχοι κάθετοι εφιάλτες θα μας απασχολούν ολοένα και περισσότερο. Σ΄αυτήν ακριβώς την επισήμανση εμπεδώνεται η αξία του έργου του Στέλιου Λύτρα. Οι εκτεταμένοι μονόλογοι, η χρήση ψηφιακών μέσων, ο σκληρός ρεαλισμός και οι επινοήσεις που θα μπορούσαν να γοητεύσουν το κοινό δεν εμπεριέχονται απλά ως οδηγίες για τη ρεαλιστικοποίηση της "Ιουλιέτας των Μάκιντος" αλλά αποτελούν ουσιώδη στοιχεία του έργου. Στοιχεία μιας ασυγκράτητης πρωτοτυπίας για την οποία ακόμη και η δική μας, τολμηρή αφετηρία δεν θα μπορούσε να καθορίσει τους όρους. Ο μοντερνισμός του Στέλιου Λύτρα δεν αφορά στην πλοκή ή την ατμόσφαιρα του έργου. Αναφορικά με τα προηγούμενα ο ρεαλισμός συμπυκνώνει μ΄επάρκεια όλα τα νοήματα.Οι σκηνικές οδηγίες με τη χρήση υποβλητικών μεθόδων για την πληρέστερη, συναισθηματική ένταξη του θεατρικού κοινού στις αγωνίες των πρωταγωνιστών αποτελούν στοιχεία κομβικής σημασίας. Η ενεργή μεταφορά τους στο ίδιο το έργο και η επίδρασή τους στην ατμόσφαιρα της παράστασης έγκειται στη διάθεση των συντελεστών να κάνουν χρήση της αδάμαστης κλίσης του Λύτρα προς τον μοντερνισμό, ορολογία παντελώς άγνωστη για τη ρηχή και επιφανειακή θεατρική Αθήνα των αμέσως, προηγούμενων ετών.
Η περίπτωση του Λύτρα, η παρουσίαση του οποίου στηρίζεται εξολοκλήρου στο θεατρικό έργο "Ιουλιέτα των Μάκιντος" επιβεβαιώνει τη ρήση του Γιώργου Σεφέρη για τους Έλληνες καλλιτέχνες και την εμπλοκή τους με την τέχνη μέσα από την πιο σκληρή μοναξιά. Αυτήν της δημιουργίας. Ο θάνατος σηματοδοτεί την εποχή που φοβάται ο Στέλιος Λύτρας. Σε τέτοιους καιρούς μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο δύσκολο θα΄ναι για τον τον Μπενβόλιο, τον Τυβάλτο και τον Μερκούτιο να κυνηγήσουν τ΄όνειρό της. Σ΄αυτούς τους καιρούς η ελπίδα καταντά μια άνευ προηγουμένου θηριωδία. Αν κανείς θέλει να παραμείνει ζωντανός, τότε θα πρέπει να φανεί γενναίος ακολουθώντας το παράδειγμα του Στέλιου Λύτρα, χτυπώντας κατάκαρδα το επονομαζόμενο αίσθημα, διατυπώνοντας έστω και σαν υπαινιγμό τη διάθεση μιας εσωτερικής, μιας βαθιάς ανατροπής. Θα μπορούσε να προτείνει κανείς ένα είδος θεάτρου πιστό στην πεζολογική διάθεση των καιρών. Όμως το ζήτημα της ποίησης στο θεατρικό σανίδι μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη της ατμόσφαιρας και τη φυγή απ΄εκείνο που μας περιμένει πίσω απ΄τις λάμπες των θεάτρων. Ο Στέλιος Λύτρας παρουσιάζει ένα έργο εμπειρίας και αδοκίμαστων αισθημάτων, για τα οποία ήδη εμείς του νέου αιώνα διαθέτουμε μια ιδέα. Η Ιουλιέτα του Λύτρα είναι ένα πρόσωπο θερμό, τίποτε σχετικό με ρόδακες, ακροκεράμια, φτερωτούς γρύπες και τα λοιπά. Εδώ διδάσκεται η ενότητα ανθρώπου και πίστης, κάτι που ίσως για πάντα να μην έχει χαθεί. Εδώ διδάσκεται μ΄άλλο ύφος, ένας ψηλότερος ορίζοντας, μια προοπτική απόλυτης ελευθερίας.
Όλα αυτά τα παραπάνω που αντλούν την καταγωγή τους από τη φανταστική θέαση των χαρακτήρων του Στέλιου Λύτρα ταιριάζουν απόλυτα με όσα για τον ίδιο έχουν κατά καιρούς γραφτεί. Εξωτικό φυτό, απ΄άλλον κόσμο, ένας του κόσμου ξένος. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος επισημαίνει αυτή του τη βασική ιδιότητα αναπλάθοντας την μορφή του με τα λευκά γάντα και το εβένινο μπαστούνι να αποχωρεί απ΄τη θεατρική Αθήνα μες σε χρώμα και ατμόσφαιρα αριστοκρατίας που δεν μπορεί παρά να σηματοδοτεί τη μοναδικότητα ενός καλλιτέχνη. Το έργο του, για το οποίο πραγματοποιείται ετούτη η αναφορά, η "Ιουλιέτα" του επισημαίνει και πάλι ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στον πρόλογο των εκδόσεων Δωδώνη μπορεί να αναστατώσει έναν έφηβο, να προκαλέσει μικρές ανατροπές στις καθώς πρέπει ζωές μας, τις απόλυτα ασφαλισμένες στην ηθική της ανάγκης.
Η πετυχημένη μίξη ποίησης και κοινωνικού προβληματισμού, όπως συμπυκνώνεται στο έργο του Λύτρα έρχεται να επιβεβαιώσει τη σημασία ενός άλλου είδους θεάτρου. Ενός θεάτρου που μπορεί να διατηρεί την ενότητά του με την εποχή και τις συγκυρίες της, δίχως να χάνει σε κανένα βαθμό την αναγωγή του στην πιο αιμάτινη και ερεθιστική ποίηση. Η διεκδίκηση μιας οραματικής ισορροπίας οδηγεί σ΄αυτό ακριβώς τον ποιητικό παλμό, όπως συνθέτει το ίδιο το έργο του Στέλιου Λύτρα. Η Ιουλιέτα έρχεται να υπομνηματίσει εκείνο που εν πολλοίς επισήμανε η αμερικανική τέχνη του προηγούμενου αιώνα. Μια αναπαράσταση της κατά Michael Rothko μη ανθρώπινης επικοινωνίας.
Ο Στέλιος Λύτρας θα αναχωρήσει γι΄άλλες πολιτείες το 1993 χτυπημένος από την επάρατη νόσο. Η Ιουλιέτα του, η Μαρία των ποιημάτων και της Φολέγανδρου μόλις που μπορεί να μας μεταφέρει κάτι απ΄αυτήν την ανολοκλήρωτη σιωπή που πάντα εννούσαν οι στίχοι και οι ιδέες του.
Aπόστολος Θηβαίος
