Γάλα Μαγνησίας, μυθιστόρημα, Κώστας Ακρίβος, εκδόσεις Μεταίχμιο 2018
"Γάλα Μαγνησίας". Είναι σπάνιο να καταφέρνει ένας τίτλος να περιγράψει τόσο εύστοχα το περιεχόμενο και το βασικό πλαίσιο ενός βιβλίου. "Γάλα", αφού το βιβλίο μας παραπέμπει σε μια ιστορία "αθώα", στην ιστορία τεσσάρων εφήβων. "Μαγνησίας", αφού τα γεγονότα διαδραματίζονται στο Βόλο, στην ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα. Αν έχει καμιά σημασία που το βιβλίο τοποθετείται στον Βόλο; Καμία. Θα μπορούσε κάλλιστα να διαδραματίζεται οπουδήποτε αλλού. Ο τρόπος όμως που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το μέρος έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον: στις σελίδες του βιβλίου κατονομάζονται μέρη του νομού, οδοί, μαγαζιά -ο Βόλος καταλήγει να γίνει ένας ακόμα ήρωας του βιβλίου, κι αυτό είναι, μεταξύ άλλων, που κάνει την αφηγούμενη ιστορία τόσο ζωντανή, τόσο αληθινή και εν τέλει τόσο οικεία σε εμάς.
Το "Γάλα Μαγνησίας" είναι η ιστορία τεσσάρων αγοριών, γύρω στα 17, που είναι εσώκλειστοι σε ένα εκκλησιαστικό οικοτροφείο στα μέσα περίπου της δεκαετίας του '70. Διαβάζουμε για τις περιπέτειες τους, τις σκανδαλιές τους, τις ανησυχίες τους, τα όνειρά τους, τα πρώτα ερωτικά ξυπνήματα. Το "Γάλα Μαγνησίας" είναι ένα μυθιστόρημα εφηβικό. Αυτή τουλάχιστον είναι η πρώτη ανάγνωση. Γιατί το βιβλίο του Κώστα Ακρίβου έχει πολλές αναγνώσεις, πολλές προεκτάσεις, πολλές κατευθύνσεις.
Πόσο επηρεάζει η κοινωνία την ψυχοσύνθεση του κάθε ατόμου; Πόσο διαφορετικοί θα ήταν οι ήρωες μας αν προέρχονταν από πιο ευκατάστατες οικογένειες; Θα συμπεριφέρονταν άραγε διαφορετικά αν δε ζούσαν στο ασφυκτικό περιβάλλον ενός εκκλησιαστικού οικοτροφείου; Ποια είναι τα όρια της σωστής εκπαίδευσης; Ο συγγραφέας δε δίνει απαντήσεις σε κανένα από αυτά τα ερωτήματα -κι ούτε ενδιαφέρεται και να δώσει. Θέλει απλώς να θέσει τις ερωτήσεις, θίγοντας τα ζητήματα αυτά έμμεσα, μέσα από τις ιστορίες των ηρώων του. Και παρόλο που καταπιάνεται με θέματα τόσο σοβαρά, καταφέρνει να διατηρεί πάντα ευχάριστο το κλίμα του βιβλίου του, χωρίς να το βαραίνει και χωρίς να περνά σε κοινωνιολογικές αναλύσεις.
Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που συναντούμε στο "Γάλα Μαγνησίας" είναι ο χρόνος, το χρονικό πλαίσιο δηλαδή της ιστορίας. Ο Κώστας Ακρίβος δεν ενδιαφέρεται βέβαια να γράψει ένα μυθιστόρημα ιστορικό, καταφέρνει ωστόσο να δώσει το ιστορικό στίγμα με ιδιαίτερη μαεστρία. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, πίσω από τις ιστορίες των ηρώων του, αλλά και μέσα σε αυτές πολλές φορές, καταγράφεται απλά, ανεπαίσθητα και αθόρυβα μια ολόκληρη εποχή. Ο απόηχος του Πολυτεχνείου, τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, τα πολιτικά γεγονότα του '70. Οι διάχυτες ιδεολογίες, οι συγκρούσεις, ο αναβρασμός της εποχής. Αλλά και πέρα από αυτά, οι συνήθειες, η καθημερινότητα, ο τρόπος ζωής στην ελληνική επαρχία. Η διασκέδαση, τα μαγαζιά, οι συνήθειες της νεολαίας. Η μόδα. Τα μουσικά ακούσματα. Ο παλμός μιας ολόκληρης εποχής δίνει το ρυθμό για να ξετυλιχτεί απολαυστικά η κεντρική μας ιστορία.
Το "Γάλα Μαγνησίας" είναι, λοιπόν, σε πρώτη ανάγνωση, ένα μυθιστόρημα εφηβικό. Ακολουθεί τις περιπέτειες του Ζερβή, του Αχιλλάκου, του Μικ και του Μπράσκα. Το βιβλίο θα μπορούσε κάλλιστα να αρχίζει και να τελειώνει εδώ, και θα ήταν και πάλι ένα πολύ ωραίο και ενδιαφέρον ανάγνωσμα. Όμως όχι, ο συγγραφέας δεν αρκείται σε αυτό. Προχωρά ένα βήμα παραπέρα και οδηγεί ένα φαινομενικά ευχάριστο και ανάλαφρο μυθιστόρημα σε πολύ βαθιά υπαρξιακά μονοπάτια. Ο ανέμελοι ήρωες θα στιγματιστούν για πάντα από ένα τραγικό γεγονός: τον πνιγμό ενός συμμαθητή τους.
Τι ευθύνη έχει ο καθένας για αυτό το συμβάν; Τι συνέπειες φέρνει ένα τέτοιο γεγονός; Και τι αντίκτυπο μπορεί να έχει στον καθένα ξεχωριστά; Τι ρόλο παίζει η μνήμη; Τι επιλέγουμε να κρατήσουμε και τι να αφήσουμε στη λήθη; Ο Κώστας Ακρίβος προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα και παίζει πολύ επιτυχημένα με έννοιες όπως η ενοχή, η μετάνοια, η εξιλέωση, η ευθύνη, η επιλογή, το λάθος, η λύτρωση. Και αυτό το στοιχείο είναι που εντάσσει το "Γάλα Μαγνησίας" στη μεγάλη κατηγορία των βιβλίων που ζητούν απαντήσεις για τα βαθύτερα νοήματα της ζωής.
Εκεί που φαίνεται όμως η μαεστρία του συγγραφέα και αυτό που φέρνει την μεγάλη ανατροπή στο "Γάλα Μαγνησίας" είναι το εξής: θα περίμενε κανείς το τραγικό συμβάν του πνιγμού να τοποθετηθεί στο τέλος του βιβλίου, σαν ένα σοκαριστικό φινάλε, σαν το άδοξο και πικρό τέλος μιας ωραίας εφηβικής ιστορίας. Όμως όχι, ο Κώστας Ακρίβος πρωτοτυπεί και βάζει το συμβάν στην αρχή του βιβλίου. Από την πρώτη σελίδα ο αναγνώστης ξέρει τι θα συμβεί. Και μέχρι τις τελευταίες σελίδες -όταν πια θα συναντήσουμε τους ήρωες χρόνια μετά- τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το γεγονός αυτό. Πάνω από κάθε αστείο και παιχνιδιάρικο περιστατικό της ζωής των έφηβων ηρώων, στέκεται σαν σκιά το αναπόφευκτο γεγονός του προαναγγελθέντος θανάτου. Και αυτό είναι που κάνει το βιβλίο τόσο ξεχωριστό.
Για να επιτύχει λοιπόν ο συγγραφέας αυτό το αποτέλεσμα, επιλέγει ένα πολύ ωραίο τέχνασμα σε ό,τι αφορά τη δομή του βιβλίου του. Η ιστορία που διαβάζουμε είναι μια ιστορία δύο ταχυτήτων. Από τη μια οι περιπέτειες των ηρώων στο οικοτροφείο, γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο, με αφηγητή έναν από τους έφηβους ήρωες μας. Και από την άλλη, εμβόλιμα στην κυρίως αφήγηση, μικρά κεφάλαια που αφορούν το περιστατικό του πνιγμού, γραμμένα σε τριτοπρόσωπη αφήγηση. Και στο τέλος, όταν οι δύο αφηγήσεις συναντηθούν, θα πάμε χρόνια μπροστά, για το φινάλε.
Μια τέτοια απαιτητική αφήγηση βέβαια χρειάζεται και την ανάλογη γλώσσα. Και σε αυτό το σημείο είναι που φαίνεται ξεκάθαρα τόσο η συγγραφική ικανότητα όσο και η φιλολογική ιδιότητα του Κώστα Ακρίβου. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, δοσμένη από το στόμα του Ζερβή, είναι γραμμένη σε γλώσσα άμεση, γρήγορη, οικεία, σχεδόν προφορική πολλές φορές, όπως φυσικά θα άρμοζε από τα χείλη ενός δεκαεφτάχρονου. Και η τριτοπρόσωπη αφήγηση που αφορά το περιστατικό του πνιγμού, γραμμένη αυστηρά, τυπικά, σχεδόν πένθιμα.
Ο Κώστας Ακρίβος στις 300 σελίδες του βιβλίου του χωράει πολλά πράγματα και πολλά συναισθήματα, που τα συνδυάζει όλα άψογα μεταξύ τους, σαν να περνάει από το ένα στο άλλο με ακροβατική δεινότητα. Συγκίνηση και θλίψη. Γέλιο και πόνος. Το ανάλαφρο και το τραγικό. Η αθωότητα και η ενοχή. Η αιτία και το αποτέλεσμα. Η απεικόνιση μας εποχής, αλλά και ένα περιστατικό πέρα από τον τόπο και τον χρόνο. Μια ιστορία εφηβική που γίνεται τελικά μια ιστορία ενηλικίωσης και ενδοσκόπησης.
Το "Γάλα Μαγνησίας" είναι ένα ενδιαφέρον και πρωτότυπο βιβλίο. Και αποδεικνύει πόσο ταλαντούχος είναι ο Κώστας Ακρίβος. Για την αριστουργηματική χρήση της γλώσσας, για το θέμα του, για τα νοήματα και πέρα από όλα αυτά γιατί στέκεται απέναντι στους ήρωες του, και κατ' επέκταση και στους αναγνώστες του, με σεβασμό, αξιοπρέπεια και πολλή αγάπη.
Χρυσάνθη Ιακώβου
