Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Θανάσης Χρήστου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών (Καλαμάτα) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Eπίκεντρο των μελετών και των άρθρων του αποτελεί η Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία του Ελληνικού Κράτους (1830 έως σήμερα) και ειδικότερα η συγκρότηση των πολιτικών θεσμών, η ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι ζυμώσεις του φοιτητικού κινήματος, η συγγραφή βιογραφιών σημαντικών προσωπικοτήτων που σημάδευσαν την ελληνική κοινωνία, η ανάδειξη άγνωστων πτυχών της ιστορίας της Κατοχής και της Αντίστασης μέσα από τα γερμανικά αρχεία και η διαμόρφωση των ιδεολογικών ρευμάτων στο μείζονα ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο κατά το 19ο και 20ό αιώνα.
Από πότε ξεκινά η αγάπη σας για την Ιστορία;
Η σχέση μου με την Ιστορία ξεκινά από τις πρώτες θύμησες που έχω γύρω από τα πρωτόλεια σκιρτήματα της παιδικής μου συνείδησης. Οι υπαρκτικές αυτές μου αναζητήσεις ταυτίζονται ουσιαστικά με τους ήρωες των μύθων του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Βέβαια, προϊόντος του χρόνου οι μορφές αυτές υποχώρησαν και στην επιφάνεια των σκέψεων και των προσδοκιών μου αναδύθηκαν οι άνθρωποι του μόχθου και της πραγματικότητας, της ελληνικής σε ένα πρώτο πλάνο και της παγκόσμιας σε ένα δεύτερο, δίνοντάς μου να καταλάβω ότι οι ρεαλιστικές εκείνες φυσιογνωμίες της καθημερινότητας ήταν που μάχονταν αδιάλειπτα αφενός για την επιβίωση και αφετέρου για την ηθική τους ανάδειξη και κατίσχυση μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο ανισότητες και αδικίες αλλά και προκλήσεις.
Ποια είναι τα πρώτα σας ιστορικά βιβλία;
Τα πρώτα βιβλία που απέκτησα και μάλιστα ως χάρισμα εκεί στο χάραγμα της παιδικής μου ηλικίας ήταν τα Ομηρικά Έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, όπου αποθεωνόταν στο μεν πρώτο η υπέρβαση των ανθρωπίνων ορίων, ενώ στο δεύτερο αναδεικνυόταν η κορύφωση της επινοητικότητας και το πολυμήχανο της ανθρώπινης νόησης. Μεγέθη δυσθεώρητα για την ηλικία μου, που αντιμετώπιζα, όπως ήταν αναμενόμενο, με δέος και απορία. Επίσης, θα ήθελα να επισημανθεί εδώ ότι καταλυτικό ρόλο έπαιξε στα πρώτα μου χρόνια αλλά και καθ’ όλη τη διαδρομή του βίου μου και η καταγωγή μου από τις ιστορικές Θεσπιές, τη δημοκρατική πόλη – κράτους της αρχαίας Βοιωτίας. Η θρυλική μορφή του Δημόφιλου, του γιου του Διαδρόμου, αλλά και του Διθύραμβου, του γιου του Αρματίδη, οι οποίοι επικεφαλής των 700 Θεσπιέων στάθηκαν ισότιμα με ηρωισμό και αυταπάρνηση, χωρίς μάλιστα την επιβολή του καταναγκασμού των νόμων της πατρίδας τους, δίπλα στον Λεωνίδα και τους 300 ακαταμάχητους Σπαρτιάτες του στις 7 Αυγούστου (ή κατά άλλους 8 – 10 Σεπτεμβρίου) του 480 π. Χ. στις Θερμοπύλες, εκεί στο σύνορο της παγκόσμιας αντίστασης των πολιτών απέναντι στις μάζες · οι εμβληματικές αυτές φυσιογνωμίες λοιπόν των αρχαίων Θεσπιέων έδιναν ανά πάσα στιγμή μέσα μου τον παλμό και το όριο υπέρβασης των δυσκολιών και συνάμα το οροθέσιο κατάκτησης του ακατόρθωτου, προδικάζοντας έτσι με έναν αδιόρατο τρόπο να λειτουργήσει η εξωστρεφής και διεισδυτική αύρα τους ως πολύτιμη παρακαταθήκη στις μελλοντικές μου επιλογές!
Υπάρχει κάποιος ορισμός για την επιστήμη της ιστορίας;
Όποιος ασχολείται χρόνια με την ιστορία γνωρίζει πολύ καλά ότι μόνο για έναν τελικό και περιχαρακωμένο ορισμό της ιστορίας δεν μπορεί να μιλήσει. Διότι αυτό που πάντα αναζητά ο υπομονετικός ερευνητής και πολύ περισσότερο ο εμβριθής μελετητής της ιστορίας είναι να χωρέσει όλα τα desiderata του σε μία αφήγηση, που να ανταποκρίνεται σε ένα ελάχιστο και όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό προσδοκώμενο του πανοράματος της εποχής ή της προσωπικότητας που έχει επιλέξει να αναδείξει. Αναμφίβολα, όταν κανείς θα πρέπει να νοηματοδοτήσει, παρ’ όλα αυτά, την έννοια της ιστορίας και δη της «σύγχρονης ιστορίας» και πώς αυτή γίνεται αντιληπτή από τον ιστορικό, μιας και περί αυτού πρόκειται, τότε ο στόχος του εγχειρήματος δεν είναι μόνον η απλή ανασύνθεση των γεγονότων της περιόδου που επέλεξε να ερευνήσει και να αναδείξει αλλά κυρίως και πάνω από όλα είναι αυτό, που σχετίζεται με την επιστροφή του βαθιά μέσα στο χρόνο και την επέκταση της έρευνάς του μακριά μέσα στο χώρο, όσο εκείνος κρίνει αναγκαίο και απαραίτητο, προκειμένου να πετύχει την όσο το δυνατόν σφαιρικότερη και ουσιαστικότερη κατανόηση της εποχής του. Κατά συνέπεια, θα μπορούσε κανείς να θέσει ως σηματωρό των θεωρητικών αναζητήσεων της ιστορίας σήμερα αυτό που ο Boris Eikhenbaum (1886 – 1959) είχε διατυπώσει με ευρηματικότητα και πάθος ότι «η ιστορία είναι μία ιδιαίτερη μέθοδος μελέτης του παρόντος με τη βοήθεια γεγονότων που ανήκουν στο παρελθόν»! Μία αρχή άλλωστε που είναι πολύ κοντά σε εκείνη που διετύπωσε με ευστοχία ο Benedetto Croce (1866-1952) ότι «κάθε ιστορία είναι σύγχρονη».
Ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου σας είναι Πέτρος Σωκράτους Κόκκαλης (1896-1962). Ο αστός επαναστάτης ιατρός από τον αντιβενιζελισμό στο λενινισμό, Εκδόσεις Λιβάνη. Από πότε ξεκινά το ενδιαφέρον σας για τη συγκεκριμένη προσωπικότητα;
Το ενδιαφέρον και η ενασχόλησή μου με τον πολύ σπουδαίο και ιδιοφυή αυτόν άνθρωπο, τον Πέτρο Σωκράτους Κόκκαλη, πηγαίνει πολύ πίσω στο παρελθόν και ειδικότερα στο 1987, που συμπίπτει αφενός με το ιωβηλαίο των 150 χρόνων από την ίδρυση και λειτουργία του πρώτου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος της πατρίδας μας, του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837), και αφετέρου με το έτος - σταθμό κατά τη διάρκεια του οποίου θα έπρεπε να επιλέξω οριστικά το θέμα της διδακτορικής διατριβής μου. Και όπως είναι αναμενόμενο η επικαιρότητα βαραίνει πάντοτε πάνω στα κριτήρια με τα οποία επιλέγουμε τα σημαντικά αλλά και τα ασήμαντα πράγματα, τις ιδέες και τους ανθρώπους της ζωής μας. Έτσι, είχα δύο θεματικές μέσα στο 1987 να σκεφθώ και να σταθμίσω, εάν θα ήθελα να προχωρήσω εξελικτικά και ευρηματικά προς την κατεύθυνση εκπόνησης της διδακτορικής μου διατριβής. Το πρώτο θέμα ήταν ο «Κωνσταντίνος Δημητρίου Σχινάς (1801-1857). Η ζωή, το έργο, η εποχή του» και το δεύτερο ο «Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης (1896-1962). Από την πρωτοπορία της ιατρικής στις συμπληγάδες της πολιτικής». Τελικά επέλεξα το πρώτο θέμα και τούτο, διότι ο Φαναριώτης λόγιος Κωνσταντίνος Δημ. Σχινάς ως ο πρώτος πρύτανης και πρώτος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε την απαιτούμενη χρονική απόσταση από το 1987 και ως εκ τούτου μου άφηνε μεγάλα περιθώρια κινήσεων σε πολλά επίπεδα. Ενώ η δεύτερη θεματική μου επιλογή, ο Αραχωβίτης ιατρός Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης, και αυτός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο τη Χειρουργική, δεν διέθετε το κριτήριο της απόστασης του χρόνου – είχαν περάσει μόλις 25 χρόνια από τη θανή του – και κατά συνέπεια δεν ενδεικνυόταν για τυπικούς λόγους. Δεν είχαν αποδεσμευθεί ακόμη τα αρχεία για εκείνον και η νομοθεσία αλλά και τα ειωθότα δεν συναινούσαν στον κρίσιμο τομέα της πρωτογενούς έρευνας, εφόσον δεν είχαν περάσει 50 τουλάχιστον χρόνια από το θάνατό του. Έτσι, παρότι επιθυμούσα διακαώς να αναλάβω τότε ως θέμα της διδακτορικής μου διατριβής τον Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη, μιας και ήταν συμπατριώτης μου Βοιωτός και η πολιτεία του με τις ριζοσπαστικές πολιτικές του πρωτοβουλίες, στο βαθμό που τις γνώριζα, ασκούσαν πάνω μου μία ακαταμάχητη γοητεία, επέλεξα τελικά ως θέμα τον Κωνσταντίνο Δημ. Σχινά, που πληρούσε τις τυπικές προϋποθέσεις αυτής της διατριβής και τον οποίο ολοκλήρωσα με άριστα το Μάρτιο του 1997, ακριβώς δέκα χρόνια από την ανάληψή του. Έτσι, το 1997 πήρα το διδακτορικό μου τίτλο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με τον Κωνσταντίνο Δημ. Σχινά, που κυκλοφόρησε ως αυτοτελές έργο ένα χρόνο αργότερα, και ο Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης παρέμενε έκτοτε στο πεδίο των ερευνητικών μου προσδοκιών. Και όλα αυτά μέχρι τον Οκτώβριο του 2003, όταν οι ευρύτερες συγκυρίες της ζωής μου με έσπρωξαν προς την Αράχωβα, την ιδιαίτερη πατρίδα της οικογένειας Κόκκαλη, και το σημαντικότερο από όλα ήταν ότι η θεά τύχη μου επέτρεψε να επισημάνω μέσα στην ίδια χρονιά το ιδιωτικό αρχείο της επιφανούς αυτής οικογένειας. Συγκυρία, η οποία και έδωσε το έναυσμα να επανέλθω στην πρώτη μου σκέψη και επιθυμία, που είχα εμπνευσθεί το 1987, να ασχοληθώ με τον Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη και να επανασυνδέσω έτσι μέσα στην προοπτική του χρόνου το νήμα των ερευνητικών μου σχεδιασμών. Εξάλλου το 2003 απείχε 107 χρόνια από τη γέννηση και 41 από το θάνατο του κορυφαίου αυτού Βοιωτού χειρουργού και η περιρρέουσα κοινωνική και πολιτική ατμόσφαιρα είχε καταφανώς αλλάξει. Και μαζί με αυτήν είχαν μεταβληθεί και οι δικές μου προσωπικές επιστημονικές στοχεύσεις· είχε ξεκαθαρίσει πλέον μέσα μου ο ακαδημαϊκός ορίζοντας και είχε ωριμάσει η μεθοδολογική μου στρατηγική. Όροι άλλωστε αναγκαίοι και απαραίτητοι για την προσέγγιση και πρόσληψη ενός τόσο πολυσύνθετου και περίπλοκου ζητήματος, όπως ήταν η συγγραφή της βιογραφίας του μοναδικού και χαρισματικού συντοπίτη μου Πέτρου Σωκρ. Κόκκαλη. Ο κύβος πλέον είχε ριφθεί!
Ποιες ήταν οι δυσκολίες κατά την έρευνα που κάνατε; Ποιοι σας βοήθησαν με τη βιβλιογραφία και τις πηγές τους;
Η έρευνα που έκανα διήρκησε 16 συναπτά έτη και απλώθηκε σε όλο σχεδόν τον παγκόσμιο ορίζοντα μέσα στον οποίο κινήθηκε με άνεση και κοσμοπολιτισμό ο πρωταγωνιστής της μελέτης μου Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης. Θα ήταν ανεδαφικό όμως από μέρους μου να αναφέρω εδώ όλους έναν προς έναν ονομαστικά, όσοι με βοήθησαν στην πολύχρονη αυτή έρευνα, διότι ο κατάλογος τότε θα γινόταν πολύ μακρύς και κουραστικός για την έκταση της συγκεκριμένης συνέντευξης · πράγμα που θα γίνει αναλυτικά στο πλαίσιο κάποιας άλλης παρουσίασης. Εδώ θα αναφέρω επιλεκτικά και μόνον εκείνους που στάθηκαν από την πρώτη στιγμή κοντά μου και πίστεψαν άμεσα και ανυπόκριτα στην αξία του αυθόρμητου αυτού εγχειρήματος, με πρώτο και καλύτερο τον Πρόεδρο του Ιδρύματος Κόκκαλη, Σωκράτη Πέτρ. Κόκκαλη (1939), ο οποίος έστερξε από τις 24 Ιουλίου 2005 κιόλας με τη γνωστή του σπάνια οξυδέρκεια και χαρισματική διορατικότητα να βοηθήσει παντοειδώς την προσπάθεια, επιτρέποντας από την αρχή την ελεύθερη πρόσβαση στο Ιδιωτικό Αρχείο του αείμνηστου πατέρα του, μία αποδέσμευση που δεν είχε γίνει ποτέ μέχρι τότε. Χωρίς τη δική του επίνευση και άδεια δεν θα ήταν δυνατή η οποιαδήποτε σκέψη για τη συνέχιση και υλοποίηση του εγχειρήματός μου. Επίσης, de profundis τον ευχαριστώ και από τη θέση αυτή για το μεστό και εποικοδομητικό χαιρετισμό του στο έργο μου. Αμέσως μετά και ειδικότερα από τις 7 Νοεμβρίου 2006 και αδιάλειπτα έως σήμερα, πολύτιμος συνοδοιπόρος και σθεναρός συμβουλάτορας, υποστηρικτής στα δύσκολα και ευρηματικός συνομιλητής σε όλες τις φάσεις της επίπονης αναζήτησης των σπάνιων ιστορικών τεκμηρίων και αποτυπωμάτων της ζωής του Πέτρου Σωκρ. Κόκκαλη αποδείχθηκε ο συνονόματος εγγονός του, με σπουδαίες περγαμηνές ακαδημαϊκής ιστορικής παιδείας Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης (1970), στον οποίο η πολύχρονη αυτή προσπάθεια οφείλει πολλά. Τέλος, τον ευχαριστώ εκ μέσης καρδίας και για τον ευγενικό του πρόλογο στο βιβλίο μου. Σημαντική βοήθεια στο πόνημά μου από τον Οκτώβριο κιόλας του 2003 παρείχε η αξέχαστη Αθηνά Ιω. Μαντά - Αγγελίδη (9.5.1912 – 24.4.2010), εγγονή της αδελφής του φιλολόγου γυμνασιάρχη Σωκράτη Δήμ. Κόκκαλη (21.9.1856 – 22.6.1944) Αθηνάς, η οποία μου μετέφερε με μοναδική ακρίβεια και γλαφυρότητα όλα όσα άκουσε «εξ απαλών ονύχων» όχι μόνο από τον προπάππο της στα πρώτα δώδεκα χρόνια της ζωής της Δήμο Αναγν. Κόκκαλη (13.8.1829 – 20.3.1924) αλλά και από τον θείο της Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη (18.9.1896 – 15.1.1962) και παραλίγο νονό της. Ήταν το πρόσωπο που με τη λαγαρή του αφήγηση συνέδεσε με εναργή τρόπο και ζωντάνεψε μπροστά στα μάτια μου εννέα γενιές της οικογένειας Κόκκαλη από το 1750 έως σήμερα. Ας είναι η μνήμη της αιωνία! Στη συνέχεια, η πρώην Γενική Γραμματέας του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα και ο νυν Γενικός Γραμματέας Δημήτρης Κουτσούμπας αποδέσμευσαν μοναδικής αξίας αρχειακά τεκμήρια για τον Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη από το Ιστορικό Αρχείο του κόμματος, τα οποία ο Δημήτρης Γόντικας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, επιμελήθηκε με υποδειγματική φιλοτιμία και βαθιά γνώση και μου παραχώρησε αντίγραφά τους, εμπλουτίζοντας αποφασιστικά την εικόνα του βίου και της πολιτείας του ρομαντικού και ανθρωπιστή αυτού ιατρού. Φώτισαν καταλυτικά, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία, την πορεία του Αραχωβίτη ασκληπιάδη, ο χαλκέντερος λογοτέχνης Αλέξης Πάρνης (24.5.1924), που συγχνωτίσθηκε σε δύσκολες στιγμές τον Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη, καθώς και οι μαθητές και συνεργάτες του Σπυρίδων Θρασ. Ειρήνης (12.12.1916 – 2017), Δημήτρης Λαζαρίδης (16.3.1918) και Ursula Schiller (31.8.1924). Ένα σημαντικό μερίδιο των ευχαριστιών μου ανήκει φυσικά και στους πάντα εξυπηρετικούς και πρόθυμους υπαλλήλους των ομόλογων Αρχείων και Βιβλιοθηκών της Ελλάδας και του εξωτερικού, που διεκπεραιώνουν πάντα τη δύσκολη δουλειά.
Ποια ήταν η προσωπικότητα του Πέτρου Σωκρ. Κόκκαλη;
Μοναδική και ανεπανάληπτη ήταν η προσωπικότητα του Πέτρου Σωκράτους Κόκκαλη! Ο βίος και η πολιτεία του διαθέτουν όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία για μία συναρπαστική ιστορική ανάπλαση και ταυτόχρονα αφήγηση. Σπουδές στην Ευρώπη, κοσμοπολιτισμός, εμπνευσμένα ιδανικά, εμπλοκή στον Εθνικό Διχασμό και τον Εμφύλιο, ακαταμάχητη γοητεία, γνωριμία με τις εκρηκτικότερες επαναστατικές φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα, θαυμασμός προς τους μεγάλους εικαστικούς και μουσικούς δημιουργούς, Κατοχή και Αντίσταση, υπέρβαση των ταξικών γραμμών, μεταπήδηση από τον ένα κόσμο στον ιδεολογικά αντίθετο, ιατρικά επιτεύγματα, οξυδέρκεια, ευφυής υιοθέτηση του καινούργιου, ριζοσπαστισμός και δημιουργικότητα συνιστούν ορισμένες μόνον ψηφίδες μίας ιστορικής φυσιογνωμίας, που έζησε και διαμόρφωσε σε αρκετές περιπτώσεις τα σημαντικότερα γεγονότα της γενιάς του. Στη συνάφεια αυτή βέβαια δένει αρμονικά η αγαπημένη ρήση του Μεγάλου Διδασκάλου της Ιατρικής με τις ανθρωπιστικές ευαισθησίες και το κοινωνικό όραμα, που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του χαρίσματός του στην ελληνική αλλά και την παγκόσμια Χειρουργική του 20ού αιώνα ότι: «Όταν ζητάς να μιλήσεις θα πρέπει αυτό που θα πεις να είναι κάτι τι παραπάνω από τη σιωπή»!
Πώς κατάφερε ένα παιδί από την ελληνική επαρχία να φτάσει στην κορυφή της Ιατρικής Επιστήμης;
Ακουμπώντας στο ένστικτο, τις ικανότητες, το πείσμα του για τη μάθηση, την οξυδέρκειά του απέναντι στο καινούργιο και τη βαθιά του πίστη ότι έχει όλες εκείνες τις προδιαγραφές που χρειάζονται, για να κατακτήσει την κορυφή όχι μόνο της ιατρικής επιστήμης αλλά και ενός κόσμου περισσότερο δίκαιου, πλουραλιστικού και δημοκρατικού!
Μαζί με τον Κόκκαλη αναφέρετε και άλλους σπουδαίους γιατρούς. Γιατί θεωρήθηκαν πρωτοπόροι στην Ιατρική Επιστήμη;
Βεβαίως και αναφέρω τον Νικόλαο Λούρο (1898 – 1986) και τον Κωνσταντίνο Χωρέμη (1898 – 1966), ο μεν πρώτος αναδείχθηκε για τις καινοτομίες του στο χώρο της Μαιευτικής και Γυναικολογίας, ο δε δεύτερος για την ευρηματικότητά του στο γνωστικό αντικείμενο της Παιδιατρικής. Και οι τρεις τους, Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης, Νικόλαος Λούρος, Κωνσταντίνος Χωρέμης, διορίσθηκαν την ίδια ημερομηνία, στις 10 Απριλίου 1935, στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τούτο ως απόρροια των πολιτικών ανακατατάξεων ύστερα από το ατελέσφορο βενιζελογενές κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, μία από τις πιο εύστοχες εξαιρέσεις στη μακρά λίστα των άκομψων παρεμβάσεων της πολιτείας στον καταστατικό τρόπο λειτουργίας του Πανεπιστημίου. Και οι τρεις τους θεωρήθηκαν πρωτοπόροι στην ιατρική επιστήμη και τούτο, διότι άφησαν ως σημαντική παρακαταθήκη πίσω τους το ρηξικέλευθο έργο και την αφειδώλευτη προσφορά τους.
Το επίσημο τότε κράτος τον καταδίωξε από τη στιγμή που ακολούθησε το κομμουνιστικό κόμμα. Δεν είναι περίεργο που η πολιτεία ξέχασε τον πρότερο βίο του;
Ήταν πολύ συνηθισμένο την εποχή εκείνη το φαινόμενο να επιβάλλεται μία ηθελημένη σιωπή αλλά και αδιαφορία απέναντι σε εκείνους που απομακρύνονταν ιδεολογικά και με πάθος από την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Και όχι μόνο αυτό αλλά ευθύς αμέσως ο αποστασιοποιημένος γινόταν ο ταξικός αντίπαλος, ο διωκόμενος, ο αποσυνάγωγος, που θα έπρεπε να τιμωρηθεί παραδειγματικά για την «αταξία» του. Και αυτό έγινε δυστυχώς και σε βάρος του Πέτρου Σωκρ. Κόκκαλη, άσπλαχνα και χαιρέκακα. Το μετεμφυλιακό κράτος ήταν τότε «εκδικητικό και άτεγκτο»!
Έφυγε από την Ελλάδα και πήγε στην Γερμανία όπου είχε μεγάλη καριέρα. Ποια ήταν η δραστηριότητά του εκεί;
Ο Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης έφθασε και εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Γερμανία και ειδικότερα στο πρώην Ανατολικό Βερολίνο στις 5 Μαΐου 1955 και αμέσως δρομολόγησε, εφόσον κατέλαβε μείζονες θέσεις ερευνητικής ευθύνης στη Γερμανική Ακαδημία Επιστημών, τα πειράματά του για τις μεταμοσχεύσεις ζωτικών οργάνων σε σκύλους πειραματόζωα, προκειμένου η διαδικασία αυτή να αποτελέσει το προστάδιο για ανάλογους πειραματισμούς στον άνθρωπο. Όπερ και εγένετο! Από το 1958 και μετά συνεργάσθηκε με τον Σοβιετικό φυσιολόγο και πειραματιστή Wladimir P. Demichow (1916-1998) πάνω στο επίμαχο ζήτημα των αγγείων και του κυκλοφορικού συστήματος, προετοιμάζοντας αποφασιστικά την πρώτη πετυχημένη μεταμόσχευση καρδιάς σε άνθρωπο στη Νότια Αφρική, στις 3 Δεκεμβρίου 1967, από τον Christiaan Barnard (1922-2001). Με τον τρόπο αυτό πρόβαλλε τη συγκεκριμένη επιτυχία ως απόδειξη της υπεροχής του σοβιετικού σοσιαλισμού απέναντι στην καπιταλιστική Δύση.
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε και σε ιστορικά γεγονότα. Αυτά τα τραυματικά γεγονότα, καταφέραμε να τα απωθήσαμε βαθιά μέσα μας;
Αναφέρεσθε προφανώς στις κρίσιμες πτυχές του Εμφυλίου Πολέμου (1943-1949), που τόσα δεινά επισώρευσε στη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία, και στο πλαίσιο του οποίου ο Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης υπήρξε πρωταγωνιστής στο χώρο της Αριστεράς από πόστα ευθύνης. Εκτιμώ ότι σήμερα, ύστερα από 70 χρόνια, και μετά την αρχική απώθηση της τραυματικής μνήμης, είμασθε σε θέση να δούμε κατάματα τις χαίνουσες πληγές του παρελθόντος, βγάζοντας τα σωστά συμπεράσματα και εκτονώνοντας έτσι, όσο είναι ανθρωπίνως δυνατό, τις αρχικές πικρίες και ματαιώσεις. Ο Πέτρος Σωκρ. Κόκκαλης ήταν από τους πρώτους που έδειξαν με το παράδειγμά του προς την ορθή κατεύθυνση, κάνοντας την κρίσιμη υπέρβαση αλλά και την αυτοκριτική του!
Σήμερα είσαστε αναπληρωτής καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Ποιες είναι οι δραστηριότητές σας;
Οι δραστηριότητές μου κατ’ αρχήν είναι διδακτικές και κατά δεύτερον ερευνητικές. Οι πρώτες απαιτούν την πνευματική εγρήγορση και ευαισθησία του ακαδημαϊκού δασκάλου, που πρέπει να διαθέτει ειλικρινές ενδιαφέρον και βαθιά κατανόηση απέναντι στον Φοιτητή και ευρύτερα απέναντι στον νέο άνθρωπο και οι δεύτερες, οι ερευνητικές δραστηριότητες, που προϋποθέτουν την αναστοχαστική διάθεση του επιστήμονα και ανθρώπου, που πρέπει να είναι πάντοτε ενεργός μέσα στο φάσμα των ακαδημαϊκών αναζητήσεων του κλάδου του.
Διδάσκετε στο Πανεπιστήμιο. Αγαπούν οι φοιτητές το μάθημα της Ιστορίας;
Βεβαίως και αγαπούν οι Φοιτητές το μάθημα της ιστορίας και προσέρχονται συνειδητοποιημένοι, με ανοικτό μυαλό και με ευαισθητοποιημένες τις κεραίες τους απέναντι στο καινούργιο που προσκομίζει η έρευνα. Ας μην ξεχνάμε ότι η γενιά των τωρινών Φοιτητών βίωσε με έντονο τρόπο στο πετσί της τη σκληρή οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας και ως εκ τούτου έχει άλλου είδους παραστάσεις και πάνω από όλα προσδοκίες από τον τρόπο ανάγνωσης της ιστορίας. Σήμερα οι νέοι άνθρωποι επιδιώκουν να προσεγγίσουν τα ιστορικά κείμενα μέσα στο πλαίσιο των «πολλαπλών αναγνώσεων», που αναδεικνύει η γενική ροπή της εποχής μας. Έτσι, πέρα από την οπτική γωνία που προσφέρει ο εκάστοτε δημιουργός στο πόνημά του, οι επίδοξοι αναγνώστες επιδιώκουν να συγκροτήσουν και οι ίδιοι τη δική τους προσωπική ερμηνευτική στρατηγική. Μία στρατηγική που εκπηγάζει αυθόρμητα και παρορμητικά από τις «φωνές», που ξεπηδούν εθελοντικά μέσα από τις ρωγμές που αφήνουν τα αρχειακά πρωτόλεια, που υπάρχουν μάλιστα σε αφθονία για τον Πέτρο Σωκρ. Κόκκαλη και που κάποια από αυτά δημοσιεύονται στο πλαίσιο του έργου μου. Ασφαλώς προς την κατεύθυνση αυτή παίζουν σημαντικό ρόλο και τα ΜΜΕ με προεξάρχουσα την τηλεόραση, τα ιστορικά ντοκυμανταίρ, το ραδιόφωνο κ. ά., που κάνουν άμεσα γνωστή και προσπελάσιμη την ερευνητική παραγωγή και πάνω από όλα τον τρόπο ανάγνωσης του ιστορικού αφηγήματος.
Τι θα συμβουλεύατε τους αναγνώστες που αγαπούν να διαβάζουν ιστορικά βιβλία;
Να διαβάζουν πολύ, με πάθος, ένταση, μεθοδικότητα, απροκατάληπτα και πείσμα οτιδήποτε πέφτει στα χέρια τους. Η ουσιαστική και σε βάθος μελέτη της ιστορίας προσφέρει πάντα την απεμπλοκή από τα αδιέξοδα της καθημερινότητας, διότι η ίδια είναι, παρά τις κάποιες θαμπές στιγμές της, ταυτισμένη απόλυτα με την προοπτική, τη δύναμη και την αισιοδοξία της ζωής! Sapere aude! (Τόλμησε να μαθαίνεις!) Η εμβληματική αναζήτηση του Διαφωτισμού και συνάμα ο καθοριστικός πυλώνας της ζωής του Πέτρου Σωκράτους Κόκκαλη!
