Smithsonian Folk festival July 1972, Washington DC
Γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
Η ζωή των μαύρων μέσα στις φυλακές και τα τραγούδια που περιγράφουν τόσο ζωντανά τη ζωή τους μέσα στα σωφρονιστικά ιδρύματα, φαίνεται ότι έχουν ιδιαίτερο και μεγάλο επίσης ενδιαφέρον για τους σοβαρούς μελετητές, αλλά και για όλους όσους αγαπούν τη μεγάλη αυτή και τελευταία, ίσως, δημώδη μουσική του πλανήτη μας. Οι φυλακές για τους καλλιτέχνες των μπλουζ, οι οποίοι ήταν κακότυχοι σε γενικές γραμμές άνθρωποι, εκ φύσεως ταξιδευτές, που περιπλανιόντουσαν από Πολιτεία σε Πολιτεία για συναυλίες ή ηχογραφήσεις, τις περισσότερες φορές παρανόμως, πάνω σε φορτηγά και τραίνα χωρίς εισιτήριο, ήταν δυστυχώς μια σκληρή πραγματικότητα. Στις μικρές πόλεις του αμερικάνικου Νότου, η σύλληψη ενός άγνωστου μαύρου για αλητεία, ήταν καθημερινή υπόθεση. Οι περισσότεροι πάντως από αυτούς τιμωρούνταν με συνήθεις εργασίες σε δρόμους και στην συντήρηση γενικώς των πόλεων, λόγω της αδυναμίας τους να πληρώσουν τα πρόστιμα.
Ο Furry Lewis τραγούδησε ότι ήταν πια αναπόφευκτο να καταλήξει στο αναμορφωτήριο, αφού τον οδήγησαν στο δικαστήριο μπροστά στο δικαστή Harsh. Ο Furry Lewis τραγουδάει ένα τραγούδι για τη φυλακή στην οποία καταδικάζεται να κλειστεί, παρά το γεγονός ότι όπως λέει, δεν έχει πειράξει κανένα άνθρωπο. Η γυναίκα του προσφέρει χρήματα στον δικαστή, αλλά μάλλον όχι αρκετά για να αποφύγει τον εγκλεισμό του. Ο Walter E. ‘Furry’ Lewis (1893-1981) ήταν σπουδαίος κιθαρίστας των μπλουζ και τραγουδοποιός από το Μέμφις του Τεννεσί. Ταξίδεψε αρκετά και ήρθε σε επαφή με μια ευρεία ποικιλία καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των Bessie Smith, Blind Lemon Jefferson, και Alger "Texas" Alexander. Κάποια στιγμή το 1922, απέκτησε μόνιμη εργασία ως οδοκαθαριστής στην πόλη του Μέμφις, μια δουλειά που θα διατηρήσει μέχρι την αποχώρησή του το 1966, και η οποία του επέτρεψε να παραμείνει ενεργός στην μουσική σκηνή του Μέμφις.
Judge Harsh Blues (1928)
Good morning judge, what may be my fine? / Good morning judge, what may be my fine?/ Fifty dollars, eleven twenty-nine
They 'rest me for murder, I ain't harmed a man / 'Rest me for murder, I ain't harmed a man / Women hollerin' murderer, Lord I ain't raised my hand
I ain't got nobody to get me out on bond / I ain't got nobody to get me out on bond I would not mind but I ain't done nothing wrong
Please Judge Harsh, make it light 's you pos'bly can /Please Judge Harsh, make it light 's you pos'bly can / I ain't did no work judge since I don't know when
My woman come runnin' with a hundred dollars in her hand / Woman come runnin' with a hundred dollars in her hand / Cryin' Judge, judge, please spare my man
Woman, hundred won't do, better run and get you three / Woman, hundred won't do, better run and get you three / That'll keep your man from penitentiary
Baby cause I'm arrested, please don't grieve and moan / Cause I'm arrested baby, don't grieve and moan / Penitentiary seem just like my home
People all talking 'bout what they will do / Judge all talking 'bout what they will do / If they had justice he'd be in penitentiary too
Οι επιτόπιες ηχογραφήσεις στα σωφρονιστικά ιδρύματα των Πολιτειών του αμερικάνικου Νότου ήταν μια συχνή, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, λειτουργία και απασχόληση των λαογράφων οι οποίοι κατέγραφαν και ηχογραφούσαν για τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ή τα πανεπιστήμια. Ο Alan Lomax ηχογράφησε κάποια αξιόλογα τραγούδια από τους φυλακισμένους για τις εμπειρίες τους, συμπεριλαμβανομένου ενός με μια χαρακτηριστική φυσαρμόνικα, έναν άντρα γνωστό μόνο ως Alex, και φωνή από τους Tangle Eye:
Τo μπλουζ της φυλακής (Prison Blues)
Well now yall be standing around the courthouse babe
Lord knows when Judge Davis(?) give me my time
Lord yall be standing around the courthouse
When Judge Davis give me my time
When I begin to leave my baby crying
Lord knows Mr. Judge you give him too long
Said now that’s all right baby lord
knows I’ll make it over one old day
Said now that’s all right baby I’ll make
it over one old day
Now some of the days soon, I’ll make it back home
Now fare you well, fare you well babe
Lord knows I’m on my last go-round
Now fare you well, fare you well
Lord knows I’m on my last go-round
Well you know if I can live to be in this town
Babe I won’t be hollering
down in prison no more
Πιο κάτω δείχνει να μετανιώνει για ότι έγινε, ότι έβαλε ο διάβολος το πόδι του που έφτασε έως εδώ, και αναρωτιέται πότε θα μπορέσει άραγε να πάει στο σπίτι του, ορκίζεται στο Θεό ότι δεν πρόκειται να κάνει κακό ξανά, ενώ αναπολεί την αγαπημένη του και του έρχονται στο νου οι συμβουλές της μάνας του η οποία δυστυχώς τώρα είναι πεθαμένη.
Oh Lord
Well I wonder will I ever get back home?
Oh Lord
Well it must have been the devil that pulled me here
more down and out
Oh Lord… if I ever get back home, I’ll never do wrong
If I can just make it home I won’t do wrong no more
Lord I won’t do wrong no more
Lord I left mae will and the baby in the courthouse crying daddy please don’t go
Lord I’ll be back home
Well, Lord I’ll be home one day before long
Away from here
Lord I been here rolling but it stays so long
Lord I’m down and out... must be
Come and see what’s done happened to me
Lord If I’d listened to what my dear old mother said
But she’s dead and gone, Lord she’s dead and gone
But I’m gonna do now
Πολλοί και γνωστοί τραγουδιστές των μπλουζ, σκέφτονταν επίσης τον εαυτό τους ‘εμπλουτισμένο’ με την εμπειρία της φυλακής, όπως ο Blind Lemon Jefferson στο ‘Prison Cell Blues’ του 1928. Ο Blind Lemon Jefferson (1893-1929), ο τυφλός αυτός και μεγάλος κιθαρίστας και τραγουδιστής, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής κατά τη δεκαετία του 1920 και ένας από τους πρώτους μαύρους τραγουδιστές του φολκ-μπλουζ που γνώρισαν σημαντική εμπορική επιτυχία. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους των μπλουζ του Τέξας και του αναγνωρίζεται ότι άσκησε σημαντική επιρροή σε αρκετούς μουσικούς της εποχής του. Η θεματολογία των τραγουδιών του ποικίλει. Αρκετές συνθέσεις του αναφέρονται σε εμπειρίες της φυλακής (Prison Cell Blues, Hangman’s Blues, ‘Lectric Chair Blues, Penitentiary Blues, κ.α. ), σε θέματα θρησκευτικά (He Arose From the Dead), άλλα που αφορούσαν τον έρωτα και σε τρέχοντα γεγονότα της εποχής του (Wartime Blues, Christmas Eve Blues, κ.α.). Στο ‘Prison Cell Blues’, εξομολογείται πως είναι πολύ κουρασμένος, δεν μπορεί να κοιμηθεί μέσα σε αυτό το κελί, κι ούτε μπορεί να φάει έστω και μια μπουκιά φαγητό. Ταυτόχρονα είναι απογοητευμένος γιατί έγραψε στον κυβερνήτη προσδοκώντας καλύτερη μεταχείριση στην ποινή του. Αλλά αυτός δεν καταδέχτηκε να ασχοληθεί με το θέμα του και να του απαντήσει:
Getting tired of sleeping in this lowdown lonesome cell
Lord, I wouldn't have been here if it had not been for Nell
Lay awake at night and just can't eat a bite
Used to be my rider but she just won't treat me right
…………………………………………………………………………..
I'm getting tired of sleeping in this lowdown lonesome cell
Lord, I wouldn't 've been here if it had not been for Nell
I asked the government to knock some days off my time
Well, the way I'm treated, I'm about to lose my mind
I wrote to the governor, please turn me a-loose
Since I don't get no answer, I know it ain't no use
Εκτός από τη μοναξιά του, ο Blind Lemon Jefferson, τραγούδησε για τις δυσκολίες που είχε καθημερινά με τον δεσμοφύλακά του, συνηθισμένα μάλλον παράπονα για κάθε κρατούμενο. Οι επιστολές επίσης των κρατουμένων προς τον κυβερνήτη, ήταν πολιτική και συνήθης πρακτική για πολλούς κρατούμενους, συνήθως όμως χωρίς θετικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, οι επιστολές προς τον κυβερνήτη ή προς τον δικαστή οι οποίες συνοδεύονταν από την υποστήριξη και προστασία ενός λευκού άνδρα, ο οποίος πιθανόν να χρειαζόταν τον μαύρο κρατούμενο για την εργασία του, κατά καιρούς ήταν αρκετό για να επιτρέψει την απελευθέρωση του κατάδικου στον βαθύ αμερικάνικο Νότο. Για παράδειγμα, οι John και Alan Lomax επηρέασαν τον κυβερνήτη Oscar K. Allen της Πολιτείας της Λουιζιάνα για να χορηγήσει στον Leadbelly, τη δεύτερη χάρη που πήρε. O Leadbelly (1888-1949) σημειωτέον, περιπλανήθηκε σε αρκετές πόλεις και για ένα διάστημα μάλιστα συνεργάστηκε με τον Blind Lemon Jefferson. Φυλακίστηκε το 1918 και του δόθηκε χάρη έξι χρόνια αργότερα, από τον κυβερνήτη της Πολιτείας του Τέξας, όταν αυτός τον επισκέφτηκε τη φυλακή και τον άκουσε να τραγουδάει τα μπλουζ. Καταδικάστηκε για δεύτερη φορά το 1930 για απόπειρα ανθρωποκτονίας, εκτίοντας την ποινή του σε φυλακή της Λουϊζιάνας, εδώ όπου ανακαλύφτηκε από τους John και Alan Lomax κατά τη διάρκεια της έρευνάς τους για μία συλλογή τραγουδιών που προοριζόταν για τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Με τις συνεχείς προσπάθειές τους, ο Leadbelly αφέθηκε τελικά ελεύθερος το 1934 και τα επόμενα χρόνια πραγματοποίησε πολυάριθμες ηχογραφήσεις.
Ο Peg Leg Howell (1888-1966) επίσης ηχογράφησε πολλά τραγούδια που αναφέρονταν στα εγκλήματα και στη φυλακή. Στο μπλουζ ‘Ball and Chain Blues’ που ηχογράφησε στην Ατλάντα το 1929, τραγουδάει ένα τραγούδι για την σκληρή εργασία που είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα μιας καταδίκης. Η εργασία ήταν κάτι το σύνηθες στις φυλακές του αμερικάνικου νότου και έπαιρνε διάφορες μορφές. Ο Howell συζητάει εδώ, ως μέλος μιας ομάδας καταδίκων δεμένων με αλυσίδες και σιδερένιες βαριές μπάλες στα πόδια, οι οποίοι δούλευαν εκτός των χώρων της φυλακής, σ’ ένα ορυχείο.
I asked the judge what might be my fine
Get a pick and shovel, dig down in the mine
I told the judge, I ain't been here before
If you give me light sentence, I won't come here no more
Mr judge Mr judge, please don't break so hard
I always been a poor boy, never hurt no John
So the next day they carried the poor boy away
Said the next day I had a ball and chain
Take the stripes off my back, chains from around my legs
This ball and chain about to kill me dead
Ο Peg Leg Howell υπηρέτησε κάποιο χρόνο σε φυλακή της Georgia για αδικήματα λαθρεμπορίου αλκοολούχων ποτών και βεβαίως ήξερε καλά τι είδους σωματική τιμωρία τον περίμενε εκεί που πήγαινε μετά την καταδίκη του ως κρατούμενος. Η φυλακή είχε φήμη για τη σκληρότητά της με τους κρατούμενους δεμένους με αλυσίδες, αλλά εξίσου σκληρά συστήματα υπήρχαν και σε άλλες Πολιτείες όπως στο Μισισίπι με την Parchman Farm και στη Λουιζιάνα με το σωφρονιστήριο Αγκόλα (Angola) όπου υπήρχαν κρατούμενοι δεμένοι επίσης οι οποίοι εργάζονταν σε φυτείες της φυλακής.
Ο Bukka White (1909-1977) τραγούδησε δύο τραγούδια για την φυλακή, συμπεριλαμβανομένου του ‘Parchman Farm Blues’, εξιστορώντας την εμπειρία του εκεί. Αρχίζοντας τη δουλειά νωρίς το πρωί στην αυγή της ημέρας, και τελειώνοντας ακριβώς με τη δύση του ηλίου.
Judge give me life this morning down on Parchman Farm
I wouldn't hate it so bad but I left my wife and my home
Oh goodbye wife all you have done gone
But I hope some day you will hear my lonesome song
Oh listen men I don't mean no harm
If you want to do good you better stay off of Parchman Farm
We goes to work in the morning just the dawn of day
Just at the setting of the sun, that's when the work is done
I'm down on old Parchman Farm, I sure want to go back home
But I hope some day I will overcome
Οι καλλιέργειες στην Parchman Farm δημιουργούσαν τεράστια έσοδα για την Πολιτεία του Μισισίπι, δημιουργώντας έτσι ένα κίνητρο για να φυλακίζουν εργάτες με σκοπό να δουλέψουν στις φυτείες. Η ουσία του μύθου της φυλακής, ήταν η βιαιότητα σε όλες τις μορφές. Ένα από τα κίνητρα για κάποιον κρατούμενο να αποφυλακισθεί νωρίς, πριν παρέλθει η τιμωρία και καταδίκη του, ήταν να σκοτώσει ένα άλλο κρατούμενο ο οποίος, όπως πιστεύονταν, ‘προσπαθούσε’ να δραπετεύσει. Τα κρατικά αγροκτήματα και οι ομάδες κρατουμένων δεμένων με αλυσίδες, ήταν σε ημερησία διάταξη σε μια εποχή, όταν η σκληρή εργασία ήταν η τιμωρία για τους κατάδικους που ήταν τιμωρημένοι σε ισόβια δεσμά, κάποιους ενόχους βίαιων εγκλημάτων, για άλλα μικρότερα αδικήματα, και βέβαια για αυτούς που συνέχιζαν να παραβιάζουν το περιβόητο σύστημα νομοθεσίας Jim Crow. Έτσι μπόλικοι μουσικοί του μπλουζ που βρέθηκαν σε αυτά τα κάτεργα για διάφορους λόγους, κατέγραψαν δεκάδες άλλα τραγούδια που δημιουργούν μια συναρπαστική συλλογή τραγουδιών των φυλακών, στις δεκαετίες του '20 και του '30.
Ο Lightnin' Hopkins, στα μέσα της δεκαετίας του 1930, κλείστηκε στη φυλακή County Prison Farm του Χιούστον, για άγνωστη αιτία. Χρησιμοποιεί τα χειρότερα λόγια για να περιγράψει την κατάσταση εκεί μέσα. ‘Πολύ σκληρά για μένα και ντροπή για όλους τους κρατούμενους’! Τα σκέφτεται όλα αυτά, αλλά περισσότερο τη μάνα του η οποία πρέπει να στενοχωριέται για το γιό της:
I'm wonderin' if my folks are gonna be there when I make it there
I'm just wonderin' if they in the same old spot
I don't know lightnin' but as bad as you playin' that guitar now
They got to be there but you playin' it pretty lonesome there though
Some might be in heaven, I can't never tell
No, you know I'm just gettin' back, I been in state prison
How was it down there?
It was hard on me and it was a shame on everybody else
Yes, now you can hear about how they would ring them big bells
Yeah
And every mornin' about the break of day
You can hear how, how howlin' goin' on everyday
Well, I got over it so I'm glad but mama's what I'm thinkin' about
I wonder if she's in the same old spot?
Yes, I'm quite sure she's there but I know she's got a worried mind
Cause she's got to be worried over her child
Mmm, the blues come down on me
Lord, have mercy, child
Po' lightnin' can't hardly keep from cryin'
Yes, the blues'll make you cry, I know how you feel
Whoa, Lord have mercy
Po' lightnin', can't hardly keep from cryin'
Well, I'm just wonderin' will I ever make it back
To that old native home of mine?
Please take me with ya when you go, lightnin', Lord, have mercy.
Ο Λάιτνινγκ Χόπκινς (Lightnin' Hopkins, 1912-1982), είναι αναμφίβολα ένας μπλουζίστας με τις περισσότερες ηχογραφήσεις κατά τη μεταπολεμική περίοδο, αφού μας άφησε φεύγοντας περισσότερους από ογδόντα πέντε δίσκους, σε περισσότερες από είκοσι δισκογραφικές εταιρείες. Σταδιακά διαμόρφωσε ένα προσωπικό τρόπο παιξίματος και ερμηνείας, αν και το ύφος του ήταν βαθιά ριζωμένο στα μπλουζ του Τέξας. Στις σημαντικότερες ηχογραφήσεις του ανήκουν τα Penitentiary Blues και Bad Luck and Trouble (1959) που αναδεικνύουν με χαρακτηριστικό τρόπο το προσωπικό ύφος του. Έπαιζε βασικά ηλεκτρική κιθάρα και διακρινόταν για την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει. Οι στίχοι των τραγουδιών του είναι συχνά αυτοβιογραφικοί, ενώ έγινε γνωστός και για τη συνήθειά του να διακόπτει την ερμηνεία ενός τραγουδιού προκειμένου να διηγηθεί μία, ως επί το πλείστον, χιουμοριστική ιστορία σχετικά με το τραγούδι. Εξαιτίας του ακανόνιστου τρόπου με τον οποίο ερμήνευε τα τραγούδια του και έπαιζε κιθάρα, ήταν δύσκολο να συνοδεύεται από άλλους μουσικούς και προτιμούσε να εμφανίζεται μόνος του.
Τελειώνοντας αυτή τη μικρή αναφορά στα μπλουζ της φυλακής, δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε απ’ έξω τον John Adam Estes, αλλά ευρέως γνωστό ως Sleepy John Estes (1899-1977), ένα πραγματικά μεγάλο μπλουζ κιθαρίστα, στιχουργό και τραγουδιστή, από το Ρίπλευ του Τεννεσί. Το 1915, ο πατέρας του Estes, ένας μισθωτής γης, που πρακτικά σήμαινε αυτός που νοίκιαζε και έδινε στον ιδιοκτήτη της γης μέρος της καλλιέργειας ως μίσθωμα, και ο οποίος έπαιζε λίγο κιθάρα, μετακόμισε την οικογένειά του στο Brownsville του Τεννεσί. Λίγο καιρό μετά, ο Estes για κακή του τύχη έχασε την όραση στο δεξί του μάτι από πέτρα που του έριξε ένας φίλος του. Στα δεκαεννέα του χρόνια παράλληλα με την εργασία του στις φυτείες, άρχισε να παίζει επαγγελματικά, με τη συνοδεία του Hammie Nixon, ενός βιρτουόζου της φυσαρμόνικας, και του James "Yank" Rachell, ικανότατο κιθαρίστα, συνεργασία που συνεχίστηκε για πολλές δεκαετίες με ενδιάμεσα διαλλείματα.
Ο Estes έκανε την πρώτη του εγγραφή σε δίσκο στο Μέμφις το 1929, για λογαριασμό της εταιρείας Victor Records, ενώ μεταγενέστερα για τις Decca and Bluebird. Το 1952, δεν παρέλειψε να επισκεφτεί το θρυλικό στούντιο Sun στο Μέμφις, ηχογραφώντας το ‘Runnin' Around’ και το ‘Rats in My Kitchen’. Κάποια στιγμή χάθηκε από το προσκήνιο, μέχρι που εντοπίστηκε, από τους Bob Koester και Samuel Charters το 1962, περίοδο κατά την οποία ήταν εντελώς τυφλός και ζούσε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Πολλά από τα τραγούδια του Sleepy John Estes βασίστηκαν σε πραγματικά γεγονότα της ζωής του ή αναφέρονταν σε ανθρώπους που ήξερε από την πόλη καταγωγής του, το Brownsville, όπως για ένα δικηγόρο (Lawyer Clark Blues), ένα μηχανικό αυτοκινήτων (Vassie Williams' Blues) ή για μια κοπέλα, ονόματι Λάουρα (Little Laura Blues). Το ‘Lawyer Clark Blues’, αναφέρεται σε έναν δικηγόρο, ο οποίος στη συνέχεια έγινε δικαστής και γερουσιαστής, τον Hugh L.Clarke, με τον οποίο ήρθε αντιμέτωπος για κάποιο αδίκημα. Στις περισσότερες περιοχές του αμερικάνικου νότου, πολλοί μαύροι καταδικασμένοι για κάποιο αδίκημα, εάν είχαν την προστασία ενός λευκού, θα μπορούσε αυτός να μιλήσει στον αστυνομικό ή το δικαστή με αποτέλεσμα να μετριασθεί αρκετά ή ακόμα να αφεθεί ελεύθερος από τη φυλακή. Στο ‘Jailhouse Blues’, o Sleepy John Estes αναφέρεται σε αυτή ακριβώς την ατυχία του, να μην έχει δηλαδή κάποιον να εγγυηθεί γι' αυτόν:
…Καθόμουνα στη φυλακή, με τα μάτια μου, γεμάτα δάκρυα
Χαρούμενος που γλύτωσα την ηλεκτρική καρέκλα και τα ισόβια.
Συμβουλεύτηκα δικηγόρους, και ξέρω καλά έφταιξα
Δεν μπόρεσα να βρω κανέναν στο Brownsville, να εγγυηθεί για μένα…
Sleepy John Estes: Jailhouse Blues
Now, I was settin' in jail, with my eyes all full of tears
You know I'm glad I didn't get lifetime, boys, and I escaped the electric chair
Now, I consulted lawyers, and I know durned well I was wrong
You know I couldn't get a white man in Brownsville, yes, to even say they would go
my bond
Now, the sheriff, he arrested me, and he marched me 'round in front of the circuit court
Now, the sheriff, he arrested me, you know he marched me 'round in front of the circuit court
You know I knowed this thing was gettin' kind of squirrelly, I heard the city judge when he cleared up his throat.
"Now, no more stew bowl and neither no more white rice
Now, y'all need not be uneasy, you won't have to take the workhouse advice.
Βιβλιογραφία
Charters Samuel: Η ποίηση των μπλουζ. Μετάφραση: Ελένη Πουλλά. Εκδόσεις Απόπειρα. 1982. Αθήνα.
Σαββόπουλος Πάνος: Ρεμπέτικα και μπλουζ: Δρόμοι παράλληλοι. Περιοδικό Οδός Πανός. Τεύχος 163. Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014. Σελίδες 3-12.
Oliver Paul: Blues Fell This Morning: Meaning in the Blues. Cambridge University Press; 2nd edition. 1990.
De Caro F.A.: A History of Folklife Research in Louisiana. Louisiana Folklife: A Guide to State. Office of Cultural Development. 1985.
Russel Tony: The Blues: From Robert Johnson to Robert Cray. Schirmer Trade Books. 1998.
Beyer Jimmy: Baton Rouge Blues: A Guide to the Baton Rouge Bluesmen and Their Music. Arts and Humanities Council of Greater Baton Rouge, 1980.
Grav Michael: Hand Me My Travelling hoes: In Search Of Blind Willie McTell. Chicago Review Press. First Edition. 2009.
Davis, Francis: The History of the Blues: The Roots, The Music, The People. Da Capo Press. 2003.
Sheldon Harris: Blues who is who: a biographical dictionary of Blues. Arlington House. 1979.
