Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Είκοσι Λεκτικά Σχέδια πάνω σε πίνακες του Μπρέγκελ τιτλοφορείται η νέα συλλογή του Τάσου Ψάρρη που φθάνει από τις εξαιρετικές εκδόσεις Εκάτη. Είκοσι ξεχωριστές ορθογραφίες πάνω σε εμβληματικά έργα του Φλαμανδού Πήτερ Μπρέγκελ του Πρεσβύτερου από μια ιδιότυπη, ποιητική φωνή που στηρίζει την πρόζα της στις συμβολικές αναπαραστάσεις της επαρχιακής ζωής, όπως διασώζονται από τον χρωστήρα του σημαντικού δημιουργού. Οι συμβολισμοί που χαρακτηρίζουν τα λεκτικά σχέδια του Μπρέγκελ μεταφέρονται στην λογοτεχνία, ερεθίζοντας τις θεμελιώδεις σημασίες της ζωής. Ο πόνος, η λύπη, το πεπρωμένο, η χαρά, τα μυστήρια της ανθρώπινης βιογραφίας, όλα πυκνότατα καταγράφονται στις λεκτικές αναπαραγωγές του ποιητή, τις προικισμένες πάντα με το προσωπικό ταλέντο μιας ματιάς που στρέφει τα νώτα της αιώνες πίσω, κρατώντας τον μίτο του καιρού της.
Ο ζωγράφος Πήτερ Μπρέγκελ μας κληροδότησε συγκλονιστικές καταγραφές της κοινωνικής ζωής πέντε αιώνες πριν την φωτογραφία. Ο δημιουργός ανήκει σε αυτήν την μικρή ομάδα καλλιτεχνών που εντόπισαν σε μια ευρύτατη θεματολογία το μέλλον της τέχνης τους. Τέλειοι μάστορες στην μίμηση της φύσης, οι Ιταλοί που περηφανεύονταν πως ήταν ασυναγώνιστοι στην παρουσίαση του ωραίου σώματος εν κινήσει, αναγνώριζαν πως οι Φλαμανδοί τους ξεπερνούσαν στην υπομονή και την ακρίβεια με την οποία απεικόνιζαν ένα λουλούδι, ένα δέντρο, έναν αχυρώνα ή ένα κοπάδι πρόβατα σημειώνει ο Gombrich στην μετάφραση της Λίνας Κάσδαγλη. Με αυτόν τον τρόπο αποτυπώνει ο μελετητής της τέχνης την μεγάλη σύνοψη ή το λεπτό θεώρημα της θεμελιώδους σημασίας που υπηρέτησαν ο Μπρέγκελ, ο Ιερώνυμος Μπος και άλλοι δημιουργοί από τις χώρες του βορά. Ο Gombrich επισημαίνει, οι καλλιτέχνες αυτοί που δεν επιθυμούσαν την αναπαραγωγή θρησκευτικών έργων, αναζητούσαν μια νέα θεματολογία, λιγότερο πληκτική. Οι ζωγράφοι της περιόδου στράφηκαν προς αναζήτηση στην παραδοσιακή δημιουργία της δικής τους ρίζας. Σχέδια στα περιθώρια των χειρόγραφων και η εξέλιξη ενός είδους που παραμένει πιστό στην αναπαράσταση της κατά κόσμον ζωής, γνωστού ως ρωπογραφία διαμορφώνει την κληρονομιά αυτών των πρώιμων νεωτεριστών που διέσωσαν την εποχή τους, δίχως να αναιρούν την δόξα του φαντασιακού.
Σε αυτό το πνεύμα κινούνται οι πρόζες του Τάσου Ψάρρη. Αγεφύρωτα χάσματα, σκηνογραφίες από την ρευστή σχεδόν βιογραφία μιας εποχής, η μαρτυρία της απλής, λαϊκής ιστορίας που σμίγει με τις τεχνικές προδιαγραφές της ζωγραφικής και άλλοτε παραχωρεί έξοχα, περιγραφικά δείγματα, εξόχως κατάλληλα για την εποχή που ο σημαντικός μεταφραστής και δημιουργός των εκδόσεων Εκάτη οριστικοποιεί το περιεχόμενο των είκοσι λεκτικών σχεδίων. Δίχως την απουσία της εποχής της, η ποίηση μπορεί να καυχιέται πως πέρα από την σοφία του αισθήματος, διέγειρε στον μέγιστο βαθμό εκείνη την άδολη ιδέα, κάτω από τ΄απέραντα στρώματα της ψυχής. Ο κόσμος που βρίσκεται σε αιώνια σπαργή, αυτός ο κόσμος υπακούει στις ζωγραφικές δοξαριές του Μπρέγκελ και έπειτα, κάπου μες στην κερδισμένη ήδη αιωνιότητα, οι τρόποι του που μεταφράζονται από μια άλλη τέχνη.
Ο Τάσος Ψάρρης με την καινούρια αυτή έκδοση που έρχεται να συμπληρώσει το πλούσιο έργο του δίνει φωνή στα κοιτάσματα της τέχνης που διατρέχουν τα ανθρώπινα πάθη, αναγνωρίζοντας στο έργο του Π.Μ. το αποτύπωμα της αθανασίας των μεγάλων μεγεθών. Σε αυτήν την γοητεία υπακούει η πένα του Ψάρρη που επιλέγει τα έργα του Φλαμανδού για να διατυπώσει μια σειρά από κρίσεις και θεωρήματα ενός κόσμου διόλου ιδανικού. Οι κορυφαίοι συμβολισμοί της ζωγραφικής έρχονται από έναν άλλο δρόμο και το βάρος του παγκόσμιου πολιτισμού, δίνει την θέση του στην πιο εύφορη γη. Η τέχνη του παρελθόντος που λαθροζεί μες στις ανθολογίες, υπό τας φιλύρας των σπουδαίων ευεργετών του σήμερα, η τέχνη της σύνεσης και του μέτρου που ανανεώνεται με την ανθρώπινη βιογραφία των αιώνων, φέρνει με τις ιδέες της φρέσκο το αίσθημα του κινδύνου, την αίσθηση του μεταφυσικού που ακόμη και ο κανόνας της λογικής, τόσο σκληρά ακύρωσε. Ο φόβος του θανάτου, το ανθρώπινο γλεντοκόπι και οι περιστάσεις της μοίρας, η προοπτική των πραγμάτων ενός χωριάτικου γάμου, οι φριχτές σκηνές της μικρής Βαβυλώνας που αντικατέστησε πετυχημένα στις μέρες μας, μια ηλεκτροφωτισμένη πολιτεία σε μόνιμη μαρμαρυγή και παγωμένο βλέμμα προσφέρουν απλόχερα το υλικό της μετουσίωσης. Αυτό το σύμπαν των είκοσι λεκτικών σχεδίων περιέχει ατόφια την ενέργεια του πρωτογενούς υλικού. Με την αίσθηση του προσωπικού, όπως ακριβώς καταστρέφονται, καθεμιά στο δικό της μαρτύριο, οι μορφές του Μπρέγκελ, έτσι ο ποιητής των εκδόσεων Εκάτη φέρνει την μετάφραση στο μέτρο της ευσέβειας και της συντριβής. Η ζωγραφική ανάγεται στο βίωμα και την εξομολόγηση, την γεμάτη πεπαλαιωμένη αθωότητα που αναμετράται δίχως όρους με τον προσωπικό μονόλογο. Η σκηνή του δρόμου, τα παιδικά παιχνίδια εκείνης της σύλληψης που θα δώσουν αργότερα τον δήμιο, τον έμπορο, τον επαναστάτη, τον φονιά, ο κόσμος που περιστρέφεται από γενιά σε γενιά ανατρέφοντας σύνδρομα και καρτερίες, θα ξαναβρούν όλα ακέραια την αιώνια όψη τους στις λεκτικές σχεδίες του Τάσου Ψαρρή που περισσότερο ταιριαστά μας ταξιδεύουν από έργο σε κυκλώνα και πάλι ξανά. Οι ανθρώπινες, ανεκδοτολογικές φιγούρες αναλαμβάνουν τον ρόλο του συμβόλου που αποκαλύπτει στο φόντο της ύπαρξής του τις αρχικές σημασίες. Ο Τάσος Ψάρρης υπακούει σε αυτήν την σκηνοθεσία, δανείζοντας όμως την εξαιρετική φωνή του σε αυτόν τον ρεμβασμό που πλάστηκε για κάθε εποχή και κάθε αιώνα. Η ζωγραφική του Μπρέγκελ δεν συνιστά ένα είδος λαμπερού υδραργύρου που ξεγλιστρά, δεν φέρει την ανάγκη της εκλέπτυνσης. Το άθροισμα των γενικεύσεών της εξειδικεύεται γλαφυρά, σε όλες του τις πτυχές από τον ποιητή των Είκοσι Λεκτικών Σχεδίων, που εκφράζει αυτό το πνεύμα που δεν υπάκουσε στους ιερείς και έστρεψε δειλά το πρόσωπό του από τον ορθολογισμό των αγαλμάτων και τα σφιχτά τους χείλη στο κατακόρυφο βάρος της ύπαρξης.
Η συνύπαρξη της ζωγραφικής με την ποίηση συνιστά ένα σπάνιο ευτύχημα που εκπληρώνουν τα Είκοσι Λεκτικά Σχέδια του Τάσου Ψαρρή. Σπάνιο, επειδή ανάμεσα στις ποιητικές συλλογές που έρχονται στο προσκήνιο λείπει ίσως το μέτρο της σύνθεσης που υπηρετεί τόσο καίρια ο Αθηναίος ποιητής. Μια συνομιλία ανάμεσα στις εποχές και τις κοινωνίες, μια αναμέτρηση της τέχνης να βρει την πιο τέλεια αφαίρεση μες στους κόλπους της. Μες σε αυτά τα περιθώρια κινείται το έργο του Ψάρρη που μες στην συγκαλυμμένη θεατρικότητά της φλαμανδικής ζωγραφικής, εντοπίζει το χρώμα και το ήθος μιας πρωτότυπης ποίησης, που στιγμές χαρίζει την αίσθηση ενός σπάνιου άλματος και άλλοτε πάλι ασκεί την κριτική του κρυπτικά απέναντι στους θεσμούς. Στο παράξενο, ζωγραφικό πεδίο ο ποιητής στήνει τις δυνάμεις του, μαχόμενος υπέρ πάντων, δείχνοντας με το δάχτυλο την αιώνια δίψα αυτού του κόσμου, πλάθοντας ατέρμονα το παράξενο εγκώμιο της πιο σάρκινης ανθρωπότητας.
Η εποχή μας γυρεύει να διαβάζει σκληρές, ανθρώπινες ιστορίες με αντιήρωες και τέλειο τέλος. Δεν θυμάται ίσως την μεταφυσική δυναμική που μια φορά και έναν καιρό, δίχως το δεκανίκι της λογικής, έκανε πράξη την τρομερή προφητεία του Γκόγια. Οι τερατώδεις σκηνές, ο γάμος των χωρικών, ο ζωγράφος και ο αγοραστής σμιλευμένοι από το πενάκι του δημιουργού, καλοβαλμένοι μες στο καστανό τους χαρτί, βεβαιώνουν τις αξίες αυτού του κόσμου, τότε και τώρα. Μες στην πυκνή και ακριβή παράθεση των μορφών τους δίνουν τον τόνο που υπηρετεί η ισοδύναμη, ψυχογραφία του Τάσου Ψάρρη.
Τούτο το σημείωμα φέρει ακέραια την πεποίθηση πως τόσο ο Μπρέγκελ του μακρινού 1500 όσο και ο Ψάρρης της τρίτης χιλιετίας συνομιλούν για εκείνο που ύμνησε όσο τίποτε στο σύντομο πέρασμά του ο Δημήτρης Καπετανάκης. Ένας στοχαστής που άσκησε δριμεία επιρροή στην σύγχρονη, ελληνική τέχνη και έθεσε στο προσκήνιο το ζήτημα της ομορφιάς. Που στέκει πέρα από το τρομερό, πλάι στην πραγματικότητα του θανάτου και την τραγική ειρωνεία της επίγειας ζωής. Αυτές οι ψυχές που ζουν για πάντα στους μουσαμάδες του Φλαμανδού, αυτές που δοκιμάζονται σε πρόσωπο πρώτο, παθητικό μες στις πρόζες των λεκτικών αναλογιών, δεν συνιστούν παρά μια αντανάκλαση της κουρελιασμένης ψυχής. Εκείνης που γυρεύει να νιώσει το ασώματο βάρος του κόσμου μέσα από την λυρική παρόρμηση ενός παραμυθιού που κυκλώνει σιωπηρά την ένταση της ανθρώπινης βιογραφίας. Η ζωγραφική σκηνοθεσία που ζωντανεύει με τα λόγια του δημιουργού προπαγανδίζει έναν αδυσώπητο αγώνα για ομορφιά. Με τα λόγια του δημιουργού μπαίνει σε κίνηση, με έναν στιγμιαίο άνεμο κυλά ώσπου να συναντήσει την τεντωμένη, αισθητική χορδή που οπλίζει τα μέσα της ζωγραφικής και συνάμα βάζει την ποίηση του Τάσου Ψάρρη, απέναντι στο πιο ανθρώπινο χρέος της. Τότε και τώρα.
