Γράφει ο Νίκος Τακόλας
Στο αέναο γύρισμα των αιώνων τα πεπραγμένα των ανθρώπων αποτυπώνονται στα χοντρά βιβλία της Ιστορίας ή τουλάχιστον στη μνήμη της, με κάθε διαθέσιμο μέσο της εποχής, με παραμύθια, μύθους και θρύλους παλιότερα και στις πιο σύγχρονες εποχές μέσω της γραφής και των ευχερειών της (Εικόνες, video, κλπ). Έτσι ο αχός των πεπραγμένων φτάνει στο σήμερα, φωτίζοντας και ερμηνεύοντας τις πράξεις των θνητών. Πόσο αληθινά είναι, όμως, όλα αυτά που καταγράφονται; Πώς μπορεί μια χαοτική και διαχρονική διαδικασία συλλογής τεράστιου όγκου πληροφοριών και με διάκριση γεγονότων – μύθων, να έχει τα εχέγγυα της πραγματικής αποτύπωσης; Ποιες είναι οι σωστές αποδεικτικές μέθοδοι απολαθοποίησης και πώς τιτλοποιούνται οι τελικές «έγκριτες πεποιθήσεις», όταν οι αποδείξεις οριστικά παρέλκουν; Και τι συμβαίνει όταν στην καταγραφή παρεισφρέουν συστηματικές σκοπιμότητες ή ιδιοτελείς απόψεις, συνήθεις πηγές ανακρίβειας όπως η πολιτική, η εθνική και η θρησκευτική, που είναι συχνές και στη χώρα μας;
Το βιβλίο της Λεύκης Σαραντινού σταχυολογεί δώδεκα σημαντικά ιστορικά ορόσημα, που μια βαθύτερη και μεθοδική επιστημονική προσέγγιση αποδεικνύει την αναλήθειά τους. Πρόκειται για Μύθους που έγιναν Ιστορία, καταγράφηκαν δηλαδή σαν πραγματικά γεγονότα, σ’ ένα παιγνίδι υποκειμενικότητας – αντικειμενικότητας. Με ανάλυση και αιτιολόγηση η συγγραφέας διατυπώνει την αποκαταστημένη αλήθεια τους, μέσα από έγκριτες πηγές. Κάθε «λάθος» είναι σοβαρό, αφού οι ανακρίβειες επιζούν στον αιώνα αλλοιώνοντας την πραγματικότητα, συχνά επηρεάζοντας και το μέλλον.
Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Βυζάντιο και ρωμαϊκή αρχαιότητα, αποτελούν κάποιους από τους χώρους που καταπιάνεται η Λεύκη Σαραντινού, αμφισβητώντας κυρίαρχους μύθους και τους ανατρέπει. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και αποκαλυπτικό, με έντονο το στοιχείο της έκπληξης, που επιδιώκεται στα βιβλία αυτού του είδους.
Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα από το βιβλίο. Η κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης έγινε την 25 Μαρτίου του 1821, στην Αγία Λαύρα, ή όχι; Υπήρξε το Κρυφό Σχολειό ή όχι; Ποιος ήταν πραγματικά ο ρόλος των Φαναριωτών, του Πατριαρχείου, των προεστών και των αρματολών στην εξέγερση; Ποιοι έκαναν τους σκληρότερους θρησκευτικούς διωγμούς; Οι εθνικοί (ειδωλολάτρες) ή οι Χριστιανοί; Πόσα ήταν τα θύματα; Ήταν αναπόφευκτοι οι σκληροί βομβαρδισμοί αμάχων στη Γερμανία, κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή απλά αποτελούσαν μισαλλόδοξες επιλογές του Τσώρτσιλ και των Άγγλων; Ήταν οι Οθωμανοί τόσο απολίτιστοι, όσο τους εμφανίζει η ελληνική Ιστορία; Είναι γνήσια ή πλαστά τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών;
Δώδεκα θέματα σαν αυτά απασχολούν εδώ την ιστορικό και συγγραφέα Λεύκη Σαραντινού, που προσπαθεί μέσα από την επαναξιολόγηση ιστορικών πηγών και νεότερων πληροφοριών να ενισχύσει την τελική της άποψη, ώστε να αντέχει στη σημερινή κριτική. Βεβαίως η χορεία των αμφισβητούμενων ιστορικών θέσεων είναι ατέλειωτη και πέραν του βιβλίου της Λ.Σ. Υπήρξε π.χ η γενοκτονία Ποντίων και Αρμενίων; Οφείλονται σε πυρηνικές δοκιμές της δεκαετίας του 1970 τα τσουνάμια στον Ειρηνικό και οι τρομερές σεισμικές δονήσεις 7-8 R της εποχής μας;
Παράδοξη είναι η ευκολία των λαών να επιλέγουν με εμμονή την αμφίβολη αξία των κληρονομικών μυθικών παραδόσεων, σαν πηγή πληροφόρησης, παρά την αντίθετη μαρτυρία υπαρκτών πηγών. Αυτό π.χ συμβαίνει στη δυσκολία του Έλληνα να δεχτεί τους διωγμούς Χριστιανών κατά των Εθνικών ή τη δυσκολία των Θεσσαλονικέων να δεχτούν ότι επί αιώνες αποτελούσαν ισχνή μειοψηφία στην πόλη τους, έναντι των Εβραίων και των τελευταίων Τούρκων.
Η δυσκολότερη περίπτωση να αποκατασταθεί η αλήθεια στην Ιστορία είναι όταν μια αμφισβητήσιμη πραγματικότητα υποστηρίζεται από θρησκευτική πίστη, έναντι της οποίας οι ιστορικές αποδείξεις είναι παντελώς ανίσχυρες. Τέτοια είναι και η ισχυρή πίστη πολλών λαών στη θεϊκή καταγωγή των ηγετών τους ή της ίδιας της φυλής τους. Πολλές φορές συμβαίνει το παράδοξο η επιστήμη να διανοίγει δρόμους στην Ιστορία, αλλά οι λαοί να προτιμούν τους μύθους τους - τις βολικές δοξασίες τους που προέρχονται από τις καταβολές τους. Παρά τις αμφισβητήσεις, Μύθος και Ιστορία αντιπροσωπεύουν τους πιο πρόσφορους τρόπους εξέτασης του παρελθόντος. Είναι γνωστό πως, όχι λίγες φορές, οι μύθοι οδήγησαν σε σοβαρές ιστορικές ανακαλύψεις. Τα Ομηρικά έπη για αιώνες φώτισαν με πληροφορίες ακριβείας τους ερευνητές.
Μια έγκυρη ιστορική προσέγγιση συνεπάγεται τόσο τη δημιουργία ενός «λογικού» χρονολογικού πλαισίου για τα γεγονότα, όσο και τη συγκριτική αντιπαράθεση αντίπαλων παραδόσεων και αντικρουόμενων εκδόσεων του παρελθόντος. Σημαντική βοήθεια σ’ αυτό δίνουν οι πηγές γραπτές ή υλικές (Αγάλματα, Στήλες, Ναοί).
Πλην του παρόντος βιβλίου, η συγγραφέας Λεύκη Σαραντινού έχει ήδη στο ενεργητικό της τρία εκτενή ιστορικά μυθιστορήματα και πέντε άλλα βιβλία με ποικίλη θεματική. Στο Ιστορικό Μυθιστόρημα που ειδικεύεται, ο δημιουργός του μπορεί να επεκταθεί σε όσο βάθος μυθοπλασίας επιθυμεί, υπό τον όρο ότι στο βασικό πυρήνα του εφορμάται από πραγματικά γεγονότα. Αντίθετα στο παρόν βιβλίο ανατροπής γνωστών αμφίβολων ιστορικών θεωριών, ο συγγραφέας - δημιουργός οφείλει να μην απομακρυνθεί στιγμή απ’ την πραγματικότητα και όπου αυτή έχει αλλοιωθεί στο διάβα του χρόνου, να την αποκαθιστά με πηγές και ντοκουμέντα.
Η επιστημονική υποδομή της ΛΣ, ως ιστορικού, τη βοηθά στην αναζήτηση, μελέτη - σύνθεση πηγών, καθώς και στην αναγνώριση της αξιοπιστίας τους. Έτσι μαθαίνουμε π.χ ότι το μεγαλύτερο βάρος του ΒΠΠ το σήκωσαν οι Ρώσοι, με την «Επιχείρηση Μπαγκρατιόν» και συνολικά 27 εκατομμύρια νεκρούς, κάτι που δεν αναφέρεται πουθενά αλλού.
Οι συνήθεις διαστρεβλωτές της Ιστορίας είναι φυσικά οι ίδιοι οι ιστορικοί, οι οποίοι δρουν κάτω από την αυθαίρετη προσωπική τους βούληση ή πίεση εντολέων και όχι με σεβασμό στις πηγές. Έτσι προκύπτουν βαθιές διχογνωμίες ανάμεσα στις ομάδες των ιστορικών, όπως π.χ για τη στάση του Πατριαρχείου, των αρματολών, των προεστών και των Φαναριωτών στην εξέγερση του 1821 . Ταυτόχρονα πολλοί ιστορικοί αμφισβητούνται από τις ιστορικές κοινότητες ως αναξιόπιστοι, παρά τη φήμη τους, επειδή οι «επιστημονικές» θέσεις τους εμφανίζουν πολλές ομοιότητες με συγκεκριμένους μύθους. Χειρότερα αναφέρονται ως και καταστροφές πηγών, για απόκρυψη αποδείξεων, ιδίως όταν πρόκειται για εθνικά θέματα ή μακραίωνες αντιδικίες μεταξύ λαών.
Ο «πατέρας της ιστορίας» Ηρόδοτος, γίνεται πόλος έντονης κριτικής από διεθνείς ερευνητές, επειδή το έργο του είναι γεμάτο από θέματα και μοτίβα Ιστορίας που θυμίζουν δάνεια από ελληνικούς μύθους. Ωστόσο κανείς δεν αμφισβητεί σ’ αυτόν τη συμβατότητα μεταξύ μύθου και ιστορίας, κρίνοντας με τα δεδομένα της εποχής του. Η κριτική στον Ηρόδοτο εγέρθηκε, κυρίως, από ανακρίβειες στη σύγκριση μεταξύ Ελλήνων και «βαρβάρων», τους οποίους δεν θα μπορούσε αντικειμενικά να εκφράσει.
Συνοψίζοντας να πούμε πως η διάκριση μεταξύ μύθου και επιστήμης, όπως και μεταξύ μύθου και ιστορίας δεν είναι καθόλου απλή. Ενίοτε οι μύθοι επηρεάζονται από την έκδοση της ιστορίας που παρελθόντος που υιοθετούν και άλλες φορές οι μύθοι καταλαμβάνουν τελικά τη θέση των ιστορικών γεγονότων. Η Λεύκη Σαραντινού μας πλοηγεί επιτυχώς μέσα σ’ αυτή τη περιδίνηση αντικρουόμενων απόψεων, κρατώντας σταθερά το πηδάλιο της επιστήμης σαν το μοναδικό αποδεκτό εργαλείο.
