«Κάθε διαδρομή ενός ποιητικού έργου είναι ταυτόχρονα μια διαδικασία επανανοηματοδότησης του, που διαφέρει από τις αρχικές προθέσεις του ποιητή. Είναι εκεί που το προσωπικό ποιητικό όραμα τέμνεται με τις προσλαμβάνουσες του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού». Μιλάμε με τον Νίκο Βλαχάκη για τη νέα του ποιητική συλλογή Autobahn - Χρονικά των Ηλίανθων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Μετά την ποιητική συλλογή «Λυρικά ελάχιστα» παραδίδετε στο αναγνωστικό κοινό τη νέα σας ποιητική συλλογή «Autobahn - Χρονικά των Ηλίανθων». Πώς νιώθετε γι’ αυτό;
Είναι η πέμπτη μου ποιητική συλλογή και έρχεται μετά από τα “Λυρικά Ελάχιστα” όπως επισημαίνετε, τα οποία ήταν και για μένα ένα πείραμα, η χρήση δηλ. μιας μορφής ψευδο-χαϊκού χωρίς να μένω αυστηρά στη συλλαβική του φόρμα αλλά στην μορφή του τρίστιχου επιγράμματος, ενώ εδώ με την “Autobahn- Χρονικά των Ηλίανθων” ξαναγυρίζω στα μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα όπως έκανα σχεδόν σε όλα μου τα προηγούμενα βιβλία. Κάθε φορά που εκδίδεις κάτι, νιώθεις μια ανακούφιση και μια ικανοποίηση - σχεδόν ένα αίσθημα λύτρωσης θα έλεγα - καθώς το πρωτόλειο που φύλαγες στα συρτάρια σου γίνεται βιβλίο και οι λέξεις πια αποκτούν το βάρος της δημοσίευσής τους. Εκεί νιώθεις ότι αποκτά πια τη δική του οντότητα, δεν είναι πια τα λόγια σου, οι στίχοι σου, οι σκέψεις και τα αισθήματα που αποτύπωσες στο χαρτί, αλλά είναι σα να το επισμαλτώνεις πια με την επένδυση του ποιητικού λόγου, που θα ξεκινήσει τη δική του αυτόνομη διαδρομή, κατά την οποία θα παρακολουθήσεις την αποδεκτικότητα του, τον τρόπο που οι αναγνώστες το υποδέχονται, αν και πού συναντάσαι με τα συναισθήματα αυτών που θα το διαβάσουν, καθώς επίσης και τον τρόπο που θα νοηματοδοτηθεί μέσα από αυτή τη διαδικασία “αντικειμενοποίησης” του. Γιατί κάθε διαδρομή ενός ποιητικού έργου είναι ταυτόχρονα μια διαδικασία επανανοηματοδότησης του, που διαφέρει από τις αρχικές προθέσεις του ποιητή. Είναι εκεί που το προσωπικό ποιητικό όραμα τέμνεται με τις προσλαμβάνουσες του ευρύτερου αναγνωστικού κοινού.
Μέσα από τους στίχους της συλλογής πραγματώνεται ένα νοητό ταξίδι στην ιστορία της Γερμανίας και της Ευρώπης. Πώς «έφτασε» στο χαρτί αυτό το ποιητικό ταξίδι;
Όπως έχω πει και σε άλλη περίπτωση, η ιστορία της Γερμανίας είναι μια ιστορία ενηλικίωσης όχι μόνο ενός έθνους, αλλά ενός ολόκληρου πολιτισμικού συνόλου που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε από τις παρυφές της ύστερης αρχαιότητας έως τις απαρχές της νεωτερικότητας, διαμέσου του Μεσαίωνα, και ως τέροια μας αφορά όλους ως Ευρωπαίους.
Η ανάγκη μου να γνωριστώ με την Γερμανία, τη γλώσσα της, τον πολιτισμό της και κυρίως τη φιλοσοφία της, έρχεται από την περίοδο των φοιτητικών μου χρόνων όταν μελετούσα τη γερμανική κλασική φιλοσοφία, η οποία έχει δώσει σπουδαίες στιγμές στην παγκόσμια σκέψη. Ο Καντ και Χέγκελ αλλά και έχοντας κάνει το διδακτορικό μου πάνω στον Χάμπερμας, προέκυψε η διάθεση να εμβαθύνω στο πολιτισμικό σύνολο που χαρακτηρίζει το γερμανόφωνο χώρο.
Είναι επίσης η ζωγραφική της και η αρχιτεκτονική της, το πρωτοποριακό θέατρο του μεσοπολέμου και όλο το πλέγμα της βιομηχανικής νεωτερικότητας που εκπροσωπεί η Γερμανία ως κομμάτι μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής ενδοχώρας, ταυτόχρονα με τις πολιτικές περιπέτειες που έζησε όλη η ήπειρος μας ως απόρροια της πολιτικής της ιστορίας.
Επίσης ο γερμανικός ρομαντισμός και η συσχέτισή του με το αρχαιοελληνικό ιδεώδες, δίνει στιγμές έλξης και απώθησης συνάμα. Περιδιαβαίνοντας το Βερολίνο έβλεπα τα μεταμοντέρνα κτήρια σα να ξυπνούσαν από ένα λήθαργο που τα ακινητοποίησε στη στροφή του 20ου αιώνα, μετά την πτώση του τείχους του 1989. Εκεί ξυπνά η ποιητική σου διάθεση.
Και έπειτα ένα μεσημέρι του Οκτωβρίου λίγο πριν αποχαιρετήσεις τη γερμανική πρωτεύουσα, στη μέση μιας ανεμοδίνης που σε βρίσκει στο κέντρο της, αποφασίζεις μαζί με τις αποσκευεές σου να πάρεις και τους στίχους που σκάλισες αυτά τα δύο χρόνια της παραμονής σου στη χώρα.
Αν έπρεπε να διαλέξετε μόνο ένα ποίημα από αυτή τη συλλογή ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Δύσκολη η ερώτηση, αλλά αν έπρεπε να επιλέξω μόνο ένα, αυτό θα ήταν το “Όταν έρχεται ο πόλεμος” το οποίο γράφτηκε τις μέρες που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τότε αναδύθηκαν οι μνήμες από τα διαβάσματα των μεγάλων πολέμων του 20ου αιώνα και η θλίψη που συνόδευε την ιστορική μνήμη αυτών των γεγονότων. Είναι μια στιγμή διαχρονικότητας και επικαιρότητας μέσα στη συλλογή αυτή.
Πρόκειται για την πέμπτη σας ποιητική συλλογή. Έχει διαφοροποιηθεί ο τρόπος που «βλέπετε» την ποίηση;
Όχι ο τρόπος που “βλέπω” την ποίηση δεν έχει αλλάξει πολύ, αν και σίγουρα είμαι πολύ πιο ώριμος σήμερα, αλλά έχουν αλλάξει σίγουρα τα εκφραστικά μέσα... Έχουν εξελιχθεί. Έχω σίγουρα μια μεγαλύτερη ευχέρεια στη χρήση των ποιητικών σχημάτων, μια αμεσότητα στην τριβή με τις λέξεις. Ενίοτε βλέπεις τα παλιά σου ποιήματα και έχοντας πάρει την απόσταση από το χρόνο και τη θέρμη των συναισθημάτων που τα γέννησαν, τα βλέπεις κάπως πιο “τεχνικά” πλέον. Τότε σου έρχεται η σκέψη ότι ίσως αυτό σήμερα να το έγραφες αλλιώς…έτσι καταλαβαίνω καλύτερα πλέον πως κάποιοι συγγραφείς είχαν κάποια “αποκηρυγμένα” έργα τους. Παλιότερα δεν μπορούσα να το διανοηθώ αυτό, πως μπορείς να αποκηρύξεις κάτι στο οποίο έχεις βάλει ένα μέρος του εαυτού σου! Προσωπικά βέβαια δεν αποκηρύσσω τίποτα, απλά αναστοχάζομαι πάνω σε αυτό που έχω γράψει. Είναι κι αυτό μια δημιουργική σχέση με το έργο σου που οδηγεί στην αυτοβελτίωση. Δεν συμβαίνει με όλα βέβαια αυτό, σε άλλα βλέπεις ότι η στιγμή που γέννησε το ποίημα είναι αξεπέραστη και επομένως σέβεσαι τη μοναδικότητα του και αυτό σε ικανοποιεί όπως και την πρώτη φορά που το έγραψες.
Πώς «γεννιέται» το ποίημα (για εσάς);
Προτιμώ να γράφω μετά από μια κατασταλλαγμένη βιωματική εμπειρία η οποία μετουσιώνεται με την πάροδο του χρόνου και την ωρίμανση των συναισθημάτων, σε ποίηση. Δεν κρατώ σημειώσεις, τουλάχιστον στην ποίηση, σε άλλα γραπτά ναι. Σε μένα γεννιέται μέσα από ένα ερέθισμα, μια εικόνα, μια παράσταση, μια μυρωδιά ή έναν ήχο, που σε φέρνει στην ανάγκη να το “κατατάξεις” γλωσσικά κάπου προκειμένου να το γνωρίσεις. Από ένα αντιληπτικό σχήμα γεννιέται το είδωλο κάποιου πράγματος, καθώς συναντιέται με γνωστικά στερεότυπα και σχήματα τα οποία ενυπάρχουν στη συνείδησή μας. Σε άλλη μου συλλογή είχα μιλήσει γι’ αυτά τα “είδωλα φυλής” ή τα “είδωλα αγοράς” όπως τα έχει κατατάξει στη γνωσιολογία του ο φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον. Αυτό το είδωλο καθώς παντρεύεται με τη λέξη, μετασχηματίζεται σε ένα μικρό αρχικά ποιητικό αφήγημα που παίρνει μορφή καθώς αναπτύσσεται. Αυτή η ανάπτυξη είναι ίσως αυτό που εννοούσε ο Εμπειρίκος όταν έλεγε ότι “η ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου”. Κι εκεί πια σε βρίσκει η ποίηση”... που λέει και ο Τίτος Πατρίκιος.
Τι σημαίνει η ποίηση για εσάς προσωπικά και τι πιστεύετε ότι μπορεί να μας προσφέρει σήμερα;
Η ποίηση για μένα είναι παιγνίδι της γλώσσας με τις ολότητες της αισθητικής μας συνείδησης και τις καθολικότητες του κόσμου. Όσο πιο μεγάλες αυτές οι ολότητες τόσο πιο πολύ απλώνεται αυτό το γλωσσοπαίγνιο. Δεν είναι μόνο μια ανάγκη έκφρασης και δημιουργίας, είναι κάτι πολύ ευρύτερο. Η ποίηση είναι μια καταστατική λειτουργία της σκέψης που συνοψίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και το πως εν συνεχεία τον διατυπώνουμε στους άλλους. Αυτός είναι ο λόγος που θρησκείες και πολιτικές, φιλοσοφικές ή άλλες θεωρίες θέλησαν να μείνουν στην ιστορία μέσα από στίχους και μεγάλα έπη.
Τι μπορεί να προσφέρει σήμερα; νομίζω αυτό που έκανε πάντα, διατύπωνε με ποιητικό τρόπο την καθολικότητα των αισθητικών και ηθικών μας προταγμάτων.
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την απίστευτη ταχύτητα στη διάδοση του μηνύματος. Αυτό σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί, βοηθά την ποίηση. Η ελλειπτικότητα της ποιητικής έκφρασης μπορεί να συμβαδίσει με την ανάγκη συντόμευσης που επιβάλλει αυτή η διαρκής επιτάχυνση που ζούμε. Αρκεί βέβαια να έχεις τη δύναμη για δημιουργία μιας ποίησης που να συνεπαίρνει σε μεγάλες αλήθειες.
