Ψυχανάλυσέ το. Ποιο; Και με τι τρόπο; Τι μπορούμε να ψυχαναλύσουμε δίχως αναλυόμενους, συνεδρίες και θεραπευτικό πλαίσιο; Ψυχαναλύεται ο χρόνος που τρέχει, η πραγματικότητα που μας περιβάλλει, η επικαιρότητα που διαμορφώνει τις ζωές μας;
Οι απαντήσεις στο βιβλίο της Δήμητρας Αθανασοπούλου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Το μέλλον - εκδόσεις Βακχικόν και συγκεντρώνει τα κείμενα της ομώνυμης στήλης της Εφημερίδας των Συντακτών που κρατά η Διδάκτωρ Ψυχαναλυτικής Ανθρωπολογίας, δημοσιογράφος και ψυχοθεραπεύτρια - ψυχαναλύτρια. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της, η Δήμητρα Αθανασοπούλου μιλά στο Vakxikon.gr για το Ψυχανάλυσέ το, τον τρόπο που η επικαιρότητα επιδρά στον ανθρώπινο ψυχισμό και το μέλλον.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Το βιβλίο σας "Ψυχανάλυσέ το" είναι πλέον διαθέσιμο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Να ξεκινήσουμε με την δημιουργία του, βάση της οποίας είναι η ομώνυμη στήλη που κρατάτε στην Εφημερίδα των Συντακτών. Πώς και γιατί πάρθηκε η απόφαση για την συνολική αυτή έκδοση;
Η ιδέα της έκδοσης ανήκει στον εκδότη του Βακχικόν, Νέστορα Πουλάκο. Ήταν εκείνος που μπόρεσε να φανταστεί πρώτος τη στήλη βιβλιοδετημένη. Και χάρη σε εκείνον μετασχηματίστηκε σε κάτι πιο συνεκτικό.
Η στήλη και το βιβλίο αφορούν σε μία ψυχογραφική ανάλυση της επικαιρότητας. Ψυχανάλυση της επικαιρότητας; Δηλαδή;
Η στήλη ξεκίνησε ως μια προσπάθεια να ψυχογραφήσουμε την επικαιρότητα, δηλαδή να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα που μας περιβάλλει και τους πρωταγωνιστές της με τα θεωρητικά εργαλεία της ψυχανάλυσης, της πολιτικής/κοινωνικής θεωρίας, της ψυχαναλυτικής ανθρωπολογίας. Το βιβλίο όμως πλέον αποτελεί ένα χρονολόγιο στο οποίο μπορούμε να ανατρέξουμε τώρα αλλά και στο μέλλον για να δούμε ξανά - με την ψυχαναλυτική/ανθρωπολογική ματιά όλα όσα διαμόρφωσαν τις ζωές μας και την ψυχολογία μας.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να σκιαγραφηθούν οι τρόποι με τους οποίους επηρεάζονται οι άνθρωποι από τα μεγάλα και μικρότερα - που φαίνονται μικρότερα τουλάχιστον - ζητήματα της εποχής χωρίς να ψυχ-αναλύονται επιμέρους υποκείμενα;
Ένας από τους στόχους μας ήταν να χρησιμοποιηθεί η ψυχανάλυση για την ανάγνωση της νέας γλώσσας των κοινωνικών δομών και να δούμε τη θέση του σύγχρονου υποκειμένου μέσα σε αυτές. Και αυτό πέρα από εύκολο ή δύσκολο είναι κυρίως κάτι ζωντανό που βρίσκεται σε συνεχή διαπραγμάτευση. Στην πραγματικότητα ανοίγουμε ένα διάλογο μεταξύ του ψυχαναλυτικού λόγου και του επίκαιρου που δεν κλείνει ποτέ. Και από αυτό τον διάλογο δεν αποκλείονται οι πρωταγωνιστές της επικαιρότητες. Αυτό δεν σημαίνει πως κάνουμε «ντιβάνι» χωρίς θεραπευτικό πλαίσιο αλλά πως λαμβάνουμε υπόψη τα «συμπτώματα» των ανθρώπινων υποκειμένων και της εποχής.
Από τα ζητήματα που εξετάσατε και αποτυπώσατε στο "Ψυχανάλυσέ το", ποιο είναι αυτό που σας προβληματίζει περισσότερο και γιατί, σαν επιστήμονα και σαν άνθρωπο;
Νομίζω πως αυτό που μας απασχολεί όλους αυτή την περίοδο είναι η αντανάκλαση του βιολογικού στο πολιτικό, το ψυχοκοινωνικό αποτύπωμα της πανδημίας. Αυτό επεκτείνεται αυτομάτως σε όλα τα πεδία της ύπαρξης μας… από τις σχέσεις μας με τους Άλλους μέχρι την παιδεία και τον πολιτισμό. Αυτό λοιπόν που με προβληματίζει περισσότερο είναι τι είδους άνθρωποι θα είμαστε μέσα στα νέα υγειονομικά κράτη, πως θα κατοικήσουμε το σώμα μας και τον κοινωνικό χώρο.
Κεφάλαιο πανδημία. Αν έπρεπε να σημειώσετε τους σημαντικότερους τρόπους που αυτή επιδρά στον συλλογικό και ατομικό ψυχισμό και τα αποτελέσματα που κατά τη γνώμη σας θα επιφέρει;
Είναι μια συζήτηση που βρίσκεται πάντα σε εξέλιξη. Συνεχίζουμε να το μελετάμε και να γράφουμε για την πανδημία - ή για τη ζωή μετά - καθώς προκύπτουν διαρκώς νέα δεδομένα. Και αυτό είναι το ενδιαφέρον... Διατρέχοντας το βιβλίο, το οποίο ξεκινά προπανδημικά αλλά φτάνει να καλύπτει σχεδόν όλη την πανδημική περίοδο, θα δείτε πως αναπόδραστα θίγουμε σε αρκετά κεφάλαια το αποτύπωμα της υγειονομικής κρίσης σε διάφορα πεδία. Ενδεικτικά ξεχωρίζουμε το αποτύπωμα του ψηφιακού μετασχηματισμού, στην εργασία, στην παιδεία, στην τέχνη, στο έρωτα.
Εκτός από την πανδημία, υπάρχει κάποιο ζήτημα εν εξελίξει που δεν έχει αποκρυσταλλωθεί πλήρως ακόμη και πιστεύετε ότι θα έχει μεγάλες επιπτώσεις - πέρα από αυτές που υποπτευόμαστε - στο μέλλον στον ανθρώπινο ψυχισμό;
Πιστεύω πως ζητήματα που θα επιδράσουν στον ανθρώπινο ψυχισμό - με τρόπο που ακόμα δεν μπορούμε να ορίσουμε - θα είναι εκείνα του ψηφιακού καπιταλισμού, της συνωμοσιολογίας και της σχέσης πολιτικής και επιστήμης. Θα μας απασχολήσει πολύ ο αντίκτυπος που θα έχει στις ζωές μας η «επιστημονική διπλωματία», δηλαδή λύσεις που θα επιβάλλονται δια νόμου σε όλο τον κόσμο.
