Συνέντευξη στη Χρυσάνθη Ιακώβου
Ο Αλέξης Σταμάτης, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου «Αθώα Πλάσματα», μιλά στο Vakxikon.gr για την τέχνη της γραφής, για τη σημασία του συγγραφικού λόγου και για τον ρόλο των συγγραφέων στη σημερινή κοινωνία.
Πείτε μου λίγα λόγια για το τελευταίο σας βιβλίο «Αθώα Πλάσματα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
Τα «Αθώα Πλάσματα» σε πρώτο επίπεδο είναι ένα νουάρ αφήγημα. Ωστόσο, ο αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει πολλά διαφορετικά πράγματα, εάν θελήσει να εξορύξει τα επιφαινόμενα. H ιδέα προέκυψε από τη φράση «Παρακολούθησέ με…», κάτι που προτείνει μια μεσήλικη γυναίκα στον κεντρικό ήρωα, τον Στέφανο, ο οποίος είναι ιδιωτικός ερευνητής. Έτσι αρχίζει μια περιπέτεια, η οποία εν τω βάθει της σημαίνει πως εξερευνώντας τον άλλο, εξερευνάς τον εαυτό σου. Έτσι δημιουργείται, ελπίζω, μια ταύτιση του αναγνώστη με τον κεντρικό ήρωα, ο οποίος τον ταξιδεύει σε απρόβλεπτα μονοπάτια ως το απρόσμενο τέλος.
Οι ήρωες σας στα «Αθώα Πλάσματα» είναι λίγο… σκοτεινοί. Διανύουν μια δύσκολη φάση στη ζωή τους, ακροβατούν ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος, κρύβουν μυστικά. Προς τι αυτή η επιλογή; Τι θέλετε να εκφράσετε μέσα από αυτό το βιβλίο;
Ο κεντρικός ήρωας, ο Στέφανος, είναι όντως ένας σκοτεινός τύπος. Ένας μοναχικός ιδιωτικός ερευνητής, που επιστρέφει στην πόλη, φέροντας το τραυματικό του παρελθόν. Εκεί, θα δεχτεί μια παράξενη επίσκεψη. Η Μαριάννα, μια επίδοξη πελάτης, του ζητά να την παρακολουθήσει. Αρχικά της αρνείται. Αλλά, χωρίς σχεδόν να το καταλάβει, ακολουθεί τα ίχνη της και πέφτει επάνω σε ένα περίεργο ζευγάρι. Από εκεί και πέρα τα πράγματα αποκτούν μια άλλη μορφή. Τα υφέρποντα δίπολα Καλό-Κακό, Εγκληματίας-Άγιος, Έρωτας-Θάνατος οξύνονται και αρχίζει μια περιπέτεια που εμπλέκει όλους τους ήρωες σε έναν τρελό χορό. Τους ήρωες, που είναι άνθρωποι ικανοί για το καλύτερο, αλλά και το χειρότερο. Ο τίτλος «Αθώα πλάσματα» είναι αλληγορικός, ειρωνικός και μαζί κυριολεκτικός. Βάσει της τρέχουσας κοινά αποδεκτής ηθικής, κανένα από τα πλάσματα του βιβλίου δεν είναι αθώο. Ωστόσο, δεν υπάρχει ψυχή χωρίς σκοτεινές κρύπτες, χωρίς ενστικτώδεις ορμές, χωρίς αποσιωπημένες ανίερες επιθυμίες. Το θέμα είναι εάν αυτά τα στοιχεία θα βγουν ή όχι στην επιφάνεια. Εκείνο που με ενδιέφερε περισσότερο στο συγκεκριμένο βιβλίο ήταν μια υπαρξιακή καταβύθιση, σχεδόν σε όλα τα καίρια θέματα του ανθρώπου, κυρίως όμως στον Έρωτα και το Θάνατο. Το δίπολο αυτό είτε ταλαντώνεται σαν απειλητικό εκκρεμές, είτε πέφτει σαν σκιά στα γεγονότα, οδηγεί την ιστορία σε μια αναπάντεχη διαδρομή που σημαδεύει ανεξίτηλα όλους τους εμπλεκομένους. Τα «Αθώα Πλάσματα» (Εκδ. Καστανιώτη 2020, https://www.kastaniotis.com/book/978-960-03-6684-6) δεν είχαν κλείσει μήνα στα βιβλιοπωλεία από τη στιγμή που σοβάρεψε η κρίση του κορωνοϊού. Υπάρχει όμως η δυνατότητα να αγοράσει κάνεις το βιβλίο διαδικτυακά στον παραπάνω σύνδεσμο.
Μετά από τόσα μυθιστορήματα που έχετε γράψει, θεωρείτε ότι επεξεργάζεστε κάθε φορά την ίδια ιδέα με άλλον τρόπο ή κάθε σας βιβλίο εκφράζει κάτι εντελώς διαφορετικό;
Δεν είναι κάτι που μπορώ να πω εύκολα εγώ για τον εαυτό μου. Κάθε φορά που αρχίζει κάτι, ένα κείμενο, νιώθω ότι αρχίζω από την αρχή. Ωστόσο, είναι λογικό να κουβαλάω τις απόλυτα προσωπικές μου μνήμες, τις εμμονές μου και όλα τα σχετικά. Η ιδέα, το πλάνο, μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως στα «Αθώα Πλάσματα». Στην επεξεργασία μπαίνω σε έναν άλλο κόσμο. Τον οποίο κάποια στιγμή εγκαταλείπω. Μετά το βιβλίο ανήκει σε εσάς τους αναγνώστες. Προσέξτε. Διαβάζετε ένα βιβλίο. Τελειώνετε την ανάγνωση γεμάτη ερωτήματα, συγγραφέας δεν υπάρχει όμως για να παράσχει τις οποιεσδήποτε απαντήσεις. Ο συγγραφέας είναι απών. Το μόνο χειροπιαστό πράγμα που έχετε από αυτόν είναι η δουλειά του, το κείμενο. Οποιοδήποτε συμπέρασμα επιθυμείτε, θα πρέπει να το αντλήσετε μόνη σας από αυτό.
Έχετε ασχοληθεί με διάφορα είδη του λόγου (πεζό, ποίηση, παιδικό μυθιστόρημα). Τι θέλετε να εκφράσετε μέσα από κάθε είδος και τελικά ποιο σας ταιριάζει περισσότερο;
Αυτό δεν είναι κάτι που έχω αποφασίσει συνειδητά. Έτυχε κατά καιρούς και με ιντρίγκαραν διάφορα είδη. Η γραφή είναι μια. Έχω μια ολιστική προσέγγιση ως προς αυτή.
Διδάσκετε δημιουργική γραφή. Σε πόσο μεγάλο βαθμό μπορεί να διδαχτεί η γραφή και τι ρόλο παίζει το έμφυτο ταλέντο;
Η δημιουργική γραφή, όπως την βλέπω εγώ, προσφέρει μια εξοικείωση με τον μαγικό κόσμο της μυθοπλασίας, ανοίγοντας την «κουρτίνα των εργασιών» της και προσφέροντας μια ανοιχτή θέα στον μαγικό κόσμο της γραφής μαζί με ασκήσεις και πρακτική εμπειρία. Η προσπάθεια θα είναι να εξερευνήσουμε την λογοτεχνία όχι μόνο μέσα από μια σειρά γενικά αποδεκτών κανόνων που αφορούν στην αφήγηση, αλλά, κυρίως, μέσα από το ίδιο της το μαγικό υλικό. Κι αυτό από την εμπειρία ενός συγγραφέα με όχημα την θεωρητική προσέγγιση που βασίζεται σε μια μελετημένη μέθοδο προσέγγισης της λογοτεχνίας, που έχει ήδη εφαρμοστεί σε αρκετές τάξεις με μεγάλη επιτυχία εδώ και δέκα χρόνια. Μαθητές μου έχουν εκδώσει συνολικά είκοσι εννέα βιβλία.
Ποιο θεωρείτε πως είναι το στοιχείο που καθιστά έναν «γραφιά» συγγραφέα;
Ο γραφιάς είναι ο homo scriptor. Η γραφή σημαίνει μια πλήρη αλλαγή στη σχέση συνείδησης του ανθρώπου, μια και τον απελευθερώνει από την τυραννία του παρόντος. Η δραστηριότητα της γραφής και της ανάγνωσης είναι απείρως πιο αφηρημένη από αυτή της ομιλίας και της ακοής. Η γραφή αλλά και η ανάγνωση είναι απόλυτα απαραίτητες μια και όλες οι σκέψεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που προέρχονται από πρωτογενείς προφορικούς πολιτισμούς, είναι σε κάποιο βαθμό αναλυτικές, διότι κατακερματίζουν το υλικό σε διάφορες συνιστώσες, αλλά η αφηρημένη διαδοχική, ταξινομητική, επεξηγηματική εξέταση των φαινομένων ή των δηλωμένων αληθειών είναι αδύνατη χωρίς γραφή και ανάγνωση. Όποιος συγγραφέας τιμά την ιδιότητά του είναι κάτι παραπάνω από ένας άνθρωπος που βγάζει δυο λέξεις στη σειρά.
Ποιος είναι ή πρέπει να είναι, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος του συγγραφέα στην κοινωνία;
Εάν διευρύνουμε κάπως την ερώτηση μπορούμε να αναρωτηθούμε ποιος είναι ο ρόλος του «πνευματικού ανθρώπου» στην κοινωνία. Δυστυχώς ο όρος έχει εκφυλιστεί. Πνευματικός άνθρωπος θα λέγαμε ότι είναι εκείνος ο οποίος καταβάλει πνευματικό μόχθο προσπαθώντας να εξερευνήσει το ζωικό μυστήριο. Εκείνος που κοιτάζει στα ενδότερα του ανθρώπου. Ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε: Αδικεί πολλάκις ο μη ποιών τι, ου μόνον ο ποιών τι, δηλαδή, όταν ο πνευματικός άνθρωπος και κατ’ επέκταση ο συγγραφέας σωπαίνει σε κρίσιμες ώρες, ουσιαστικά αδικεί και τον ίδιο του τον εαυτό. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν αυτός ο πνευματικός άνθρωπος πρέπει να αντιταχθεί πίσω από δοκιμασμένους προβληματικούς λόγους, όπως τον πολιτικό λόγο. Σήμερα, σε μια εποχή λαϊκισμού και ευκολίας, η στάση αυτή αποτελεί πρόσφορη βορά για τα σόσιαλ μίντια και το σύστημα το οποίο απλώς τον χρησιμοποιεί, τον καταναλώνει. Δεν τον αφήνει να επέμβει ουσιαστικά. Από το να είναι διακοσμητικός, καλύτερα να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα. Εντέλει ο πνευματικός άνθρωπος, ο συγγραφέας, μιλάει με το έργο του και είναι ακριβώς αυτή η ιδιότητά του που τον κάνει να είναι παρών, ίσως ακόμα και πιο δραστικά από το εάν παρέμβαινε σχολιάζοντας το επίκαιρο. Ειδικά στις μέρες μας, όπου η δαιμονοποίηση κάθε είδησης και ο κατακερματισμός της σε βαθμό που να απαιτείται ιατροδικαστική εξέταση για να καταλάβουμε τι έγινε, απαιτεί ένα άλλο είδος λόγου. Ένα λόγο ο οποίος να μπορεί να ερμηνεύει τα κοινωνικά φαινόμενα με όρους που να μην είναι της επικαιρότητας, του θυμικού και του συμφέροντος, αλλά με όρους του υψηλού, του ουσιώδους, όρους μακράς πνοής και πλατιάς οπτικής.
Από ολόκληρη τη συγγραφική σας πορεία, ποια στιγμή θα ξεχωρίζατε; Ποιο είναι το πιο σημαντικό που σας συνέβη ως συγγραφέας;
Καμία στιγμή και το εννοώ. Η καλλιτεχνική πορεία ενός δημιουργού είναι ένα όλον. Κάθε μέρα είναι ισότιμη. Από εκείνη που δεν θα γράψω ούτε μια γραμμή ως και εκείνη που θα μου εμφανιστεί η ιδέα για ένα ολόκληρο μυθιστόρημα. Τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή μου μου συνέβησαν σε βιωματικό επίπεδο και ήταν ο έρωτας με την Εύα και ο γιος μας, ο Ερμής.
Πώς φαντάζεστε το συγγραφικό σας μέλλον; Τι άλλο θα θέλατε να κάνετε που δεν έχετε κάνει μέχρι στιγμής;
Θα απαντήσω συλλογικά. Να μπορέσω κάποτε εγώ αλλά και οι συνάδελφοί μου να αντιμετωπιζόμαστε ως πραγματικοί καλλιτέχνες και όχι ως διακοσμητικά πρόσωπα. Να μπορέσουμε να κάνουμε τη δουλειά μας χωρίς να είμαστε αναγκασμένοι να σπαταλιόμαστε από εδώ και από εκεί.
Συγγραφικά σχέδια για το μέλλον;
Προς το παρόν υπάρχει το μυθιστόρημα μου «Αθώα Πλάσματα». Αυτόν τον καιρό γράφω ένα νέο μυθιστόρημα, έχω έτοιμο ένα παιδικό, ενώ έχουμε κλείσει να ανεβάσουμε το έργο μου «Μπλε Δωμάτιο» σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Το έργου είχε ανεβεί υπό μορφής αναλογίου στο Θέατρο Τέχνης τον Οκτωβρίο του 2019.
