Συνέντευξη στην Κατερίνα Λιάτζουρα
Λίγα λόγια με τον Θεοχάρη Παπαδόπουλο για τη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο «είπαμε ψέματα πολλά» από τις εκδόσεις Κέδρος, 2019.
Όταν συνήλθα, βρισκόμουν στην αγκαλιά της μάνας μου και έκλαιγα γοερά. Η νοσοκόμα μού πρόφτασε τα μαντάτα. Είχα γεννηθεί, τελικά. Είχα κλάψει και είχα κατουρήσει για πρώτη φορά τα χέρια που με κράταγαν. Αμέσως ανασηκώθηκα και κοίταξα τη νοσοκόμα με ένα βλοσυρό ύφος. Με γέννησαν! Δεν θα 'πρεπε πρώτα να με ρωτήσουν;*
Στη συλλογή, όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο, πρόκειται για Μικρά διηγήματα που μπορεί να προκαλέσουν γέλιο, κλάμα ή προβληματισμό. Οι ήρωες είναι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, που ίσως και να έχουμε συναντήσει. Η ομοιότητα με πρόσωπα ή πράγματα μπορεί να είναι συμπωματική, αλλά τα γεγονότα είναι η ίδια πραγματικότητα.Σε αυτήν την πραγματικότητα, Θεοχάρη, είναι εγκλωβισμένοι οι ήρωες των διηγημάτων σου, μια πραγματικότητα, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις εμπνευσμένες ταινίες επιστημονικής φαντασίας των προηγούμενων δεκαετιών. Κλειδάριθμοι, που καθορίζουν την καθημερινή πρόσβαση στις ασχολίες του ανθρώπου, εικονικές πραγματικότητες, όπου διαδραματίζονται φιλικές και ερωτικές επαφές, η υπερβολή στην ενασχόληση με την ψηφιακή μόδα της εποχής, τη διαχείριση δηλαδή blogs και άλλων κοινωνικών μέσων δικτύωσης κ.α. Υπερρεαλισμός ή ρεαλισμός;
Θεωρώ υπερρεαλιστικό μόνο το πρώτο διήγημα του βιβλίου, που έχει δώσει και τον γενικό τίτλο. Σε αρκετά διηγήματα περιγράφω δυστοπίες, που είτε υπάρχουν ήδη, είτε βρισκόμαστε πολύ κοντά στο να υπάρξουν. Θα φέρω μερικά παραδείγματα: Στο διήγημα «Η εποχή των κλειδάριθμων», δεν νομίζω ότι είμαστε μακριά από μια εποχή, που όλα θα λειτουργούν με κλειδάριθμους, απομονωμένοι από τη φύση, ενώ η τσιμεντένια πόλη θα αποτελεί τα καβαφικά «τείχη», από τα οποία δεν θα μπορούμε να βγούμε. Στο διήγημα «Μια συνηθισμένη μέρα», οι φιλικές και ερωτικές σχέσεις λαμβάνουν χώρα σε μια εικονική πραγματικότητα. Κάτι, που ισχύει αρκετά στις νεότερες ηλικίες. Ειδικά, αν πάμε έξω από την Ελλάδα, θα δούμε ακόμα μεγαλύτερη εξάρτηση από τους υπολογιστές σε κάποιες χώρες με τρανό παράδειγμα τις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν ιδρύματα απεξάρτησης από τους υπολογιστές. Στο διήγημα ο blogάρχης, ένας άνθρωπος καταλήγει να διαχειρίζεται πολλά ιστολόγια. Και αυτό δεν είναι μακριά. Ήδη εγώ ο ίδιος διαχειρίζομαι δύο ιστολόγια. Το συγκεκριμένο διήγημα φτάνει σε μια υπερβολή, που δεν αποκλείεται να τη ζήσουμε στο άμεσο μέλλον.
Οι φιγούρες των πρωταγωνιστών σου χαμένοι μέσα στην τεχνολογία, στα ψηφιακά μέσα, τη μοναχικότητα και την αποξένωση. Αγωνιάς Θεοχάρη, για το μέλλον της ανθρωπότητας ή απλά παραθέτεις δεδομένα;
Θεωρώ πως στις μέρες μας, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος πρέπει να αγωνιά για το μέλλον της ανθρωπότητας. Βέβαια, δεν είμαι κατά της χρησιμοποίησης των ψηφιακών μέσων, αλλά καλό θα είναι να υπάρχει ένα όριο. Τα ψηφιακά μέσα πρέπει να υπηρετούν τον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος να γίνεται υποχείριό τους.
Οι ιστορίες σου χαρακτηρίζονται από μια διάθεση ειρωνείας και σαρκασμού. Από ένα σκωπτικό ύφος. Τι σηματοδοτούν τα χαρακτηριστικά αυτά;
Σε αρκετά από τα διηγήματα χρησιμοποιώ την ειρωνεία για να τονίσω ορισμένα σημεία, που θέλω να θίξω. Για παράδειγμα, στο διήγημα «Έκτακτο δελτίο», ειρωνεύομαι τις δυνάμεις καταστολής, που συλλαμβάνουν, όποιον έχει μακριά μαλλιά και γένια
Πως να προφυλαχτεί ο άνθρωπος από την μάστιγα της μοναξιάς και της απολιτικής στάση ζωής του; Υπάρχει «ελπίδα», όπως ισχυρίζεσαι στο ομώνυμο διήγημα σου;
Ελπίδα υπάρχει κυρίως στους νέους ανθρώπους, αλλά και σε όσους αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο. Ελπίδα είναι ο κόσμος, που δεν κάθεται στον καναπέ του, αλλά βγαίνει και διεκδικεί. Ελπίδα είναι η Greta Thunberg και το κίνημα για το περιβάλλον. Ελπίδα είναι το αντιρατσιστικό και αντιφασιστικό κίνημα, που κορυφώνεται με μια παγκόσμια μέρα δράσης κάθε άνοιξη και που για τη φετινή χρονιά θα είναι στις 21 Μαρτίου.
Το χιούμορ αποτελεί βασικό στοιχείο της συγγραφής των διηγημάτων σου. Ο δράκουλας που έχει πονόδοντο, ο δεκανέας τουαλετάρχης, ο υπερήλικας που βρίζει όταν του εύχονται να τα εκατοστίσει, ο γιατρός που μετατρέπεται από ανάγκη σε κτηνίατρος, ο πορτοφολάς που δεν μπορεί να ξεφύγει από την μοίρα του, η πλαστική κούκλα που ξεφουσκώνει στην ερωτική πράξη, η συνωνυμία σε ένα κηδειόσημο, ο ληστής που είναι μια κατσαρίδα κ.α. είναι μερικά μόνο από τα σημεία των διηγημάτων σου που προκαλούν το γέλιο στον αναγνώστη. Μπορεί να υπάρξει ζωή δίχως χιούμορ;
Όχι. Το χιούμορ χρειάζεται γιατί ομορφαίνει τη ζωή. Είναι η νοστιμάδα. Είναι το αλατοπίπερο. Είναι η κάλυψη της θλιβερής πραγματικότητας. Είναι ένας τρόπος να αντέξουμε, ό,τι βιώνουμε. Όπως έχει γράψει και ο Αμερικάνος σκιτσογράφος Frank Tyger: «Η αίσθηση του χιούμορ μπαλώνει τις λακκούβες στο δρόμο της ζωής.» Επίσης, σύμφωνα με τον Francis Bacon: «Το χιούμορ δόθηκε στον άνθρωπο για να τον αποζημιώσει γι’ αυτό που είναι.» Μπήκα στο σπίτι και διπλοκλείδωσα την πόρτα. Έριξα μια ματιά έναν γύρο και ηρέμησα. Το σπίτι ήταν όπως το είχα αφήσει. Έψαξα τα συρτάρια μου. Το σώμα του εγκλήματος βρισκόταν εκεί. Έπρεπε να προσέχω πολύ. Η αστυνομία έκανε συλλήψεις ακόμα και για μικρές ποσότητες κι εμένα τα συρτάρια μου ήταν τίγκα. Επειδή η ποσότητες ήταν μεγάλες δεν θα με πήγαιναν μόνο για κατοχή, αλλά και για εμπορία, ενώ δεν είχα πουλήσει ποτέ, ούτε σκόπευα να το κάνω.**
Στο διήγημα σου «Έκτακτο δελτίο», έχεις ποινικοποιήσει την ποίηση. Όποιος γράφει ποίηση, θεωρείται ότι παρανομεί, συλλαμβάνεται και τιμωρείται με την ποινή της ισόβιας αποχής από το διάβασμα. Ο ήρωας σου, όντως ποιητής και άρα παράνομος, προτιμά να αυτοκτονήσει, παρά να παραδοθεί στις αρχές καταστολής. Ποιο είναι το μήνυμα που θέλεις να μεταφέρεις;
Ο ήρωάς μου βρίσκεται μεταξύ της αυτοκτονίας και τη σύλληψης. Δεν αναφέρω αν αυτοκτονεί ή όχι. Σε δύσκολους καιρούς η ποίηση καταδιώκεται. Οι ναζί έκαιγαν βιβλία, και σήμερα, που με την κρίση εμφανίζεται ξανά στην Ευρώπη το αυγό του φιδιού, η ποινικοποίηση της ποίησης είναι ένα δυστοπικό σενάριο, που θα μπορούσε να υπάρξει. Εδώ θα υπενθυμίσω την δολοφονία του ποιητή Federico Garcia Lorca, που δολοφονήθηκε από το καθεστώς του Φράνκο και έχει αναφερθεί πολύ χαρακτηριστικά ο Εγγονόπουλος στο ποίημά του: «Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα»: «Και προπαντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα- / είθισται / να δολοφονούν / τους ποιητάς.»
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σου γράφεις … Μερικές φορές χρειάζονται πολλά ψέματα για να πούμε την αλήθεια... Μια πρόταση, που στα αυτιά μου ακούγεται σαν απόφθεγμα. Την έγραψες ως απόφθεγμα;
Όχι. Την έγραψα ως μια χιουμοριστική πρόταση. Ποτέ δεν έχω σκεφτεί μέχρι σήμερα να γράψω κάτι, που θα μπορούσε να μείνει σαν απόφθεγμα. Θεωρώ ότι τα αποφθέγματα, μπορούν να είναι σωστά σε ορισμένες συνθήκες, αλλιώς τι θα έπρεπε να διαλέξουμε μεταξύ του «το γοργόν και χάριν έχει» και του «σπεύδε βραδέως»;
Τελικά, τι συμβαίνει; είπαμε ή λέμε ψέματα πολλά;
Και είπαμε και λέμε. Είπαμε γιατί δεν νομίζω, ότι υπάρχει άνθρωπος, που να μην έχει πει ποτέ ψέματα στη ζωή του και υπάρχουν και τα γνωστά κατά συνθήκην ψεύδη, που λέγονται για καλό σκοπό. Λέμε, γιατί δεν είναι εύκολο να αντικρίζουμε την τρομακτική αλήθεια στο σύνολό της. Όμως, γνωρίζουμε την τραγικότητα της ζωής και γι’ αυτό, όπως έγραψα και πιο πάνω την αντιμετωπίζουμε με χιούμορ.
Ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στον Πειραιά. Ασχολείται με την ποίηση από τα παιδικά του χρόνια κι έχει εκδώσει μέχρι σήμερα 8 ποιητικές συλλογές και μια συλλογή διηγημάτων. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα βουλγάρικα, στα αγγλικά, στα ισπανικά, στα αλβανικά, στα σουαχίλι και στα πακιστανικά (ουρντού). Διατηρεί μόνιμη στήλη κριτικής βιβλίου στο ηλεκτρονικό περιοδικό Vakxikon.gr. Διαχειρίζεται τα blogs: «Ποιητικό σταυροδρόμι» και «Πόρτες Κλειστές».
* απόσπασμα από το διήγημα «είπαμε ψέματα πολλά»
** απόσπασμα από το διήγημα «Έκτακτο δελτίο»
