Ο Απροστάτευτος είναι το τελευταίο καλλιτεχνικό βήμα του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Διαθέσιμο από τον Μάρτιο, πρόκειται για ένα βιβλίο - CD, με εικονογραφημένα τραγούδια του συνθέτη και βασικό ερμηνευτή τον Σωκράτη Μάλαμα, ενώ ειδικό βάρος έχουν οι λατινοαμερικάνοι ποιητές και ο Herman Hesse. Η εικονογράφηση ανήκει στην Αλέξια Οθωναίου και η ενορχήστρωση στην Βάσω Δημητρίου. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου μιλά στην Σοφία Πολίτου - Βερβέρη για την καινούργια του δουλειά, την μουσική στην εποχή της πανδημίας, τα σχεδιά του και το μόνο που μας σώζει. Που είναι η ομορφιά του κόσμου.
Συνέντευξη στην Σοφία Πολίτου - Βερβέρη
Σε συναυλία σας έχετε πει «Όσο πιο ελεύθερος, τόσο πιο ευάλωτος», άρα και πιο απροστάτευτος; Θα μπορούσαμε να συνδέσουμε τη φράση σας με τον τίτλο του νέου σας βιβλίου-cd; Εσείς από τι θα θέλατε να αισθάνεστε προστατευμένος;
Σοφία έχω πει ακριβώς το αντίστροφο: «Όσο πιο ευάλωτος, τόσο πιο ελεύθερος», με την έννοια ότι αν δεν δειλιάζεις να εκθέσεις τις αδυναμίες σου, τον αληθινό σου εαυτό στους άλλους, τότε δεν έχεις ανάγκη να χτίζεις τοίχους γύρω σου, που, μπορεί να σε προφυλάσσουν αλλά -ταυτόχρονα- σου στερούν βαθμούς ελευθερίας. Ο ίδιος έχω αντιληφθεί πια ότι η ζωή είναι ένα συνεχές σφαγείο (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Δεν υπάρχει προστασία ούτε έλεος. Δεν περιμένω καμία προστασία από κανέναν και το μόνο που μας σώζει είναι η ομορφιά του κόσμου.
Η προτίμησή σας για τους λατινοαμερικανούς ποιητές είναι γνωστή κι έχετε αναφερθεί αρκετές φορές για την αδυναμία σας στον μαγικό ρεαλισμό-realismo magico. Ωστόσο, μπαίνω στον πειρασμό να σας ρωτήσω, αν έχετε διαβάσει υπερρεαλιστικά ποιήματα ελλήνων σύγχρονων ποιητών που να σας συγκίνησαν επίσης, και αν θα θέλατε να αναφερθείτε σε ονόματα δημιουργών ή έργων.
Να σημειώσω αρχικά ότι αυτό που αναζητώ στην τέχνη, επομένως και στην ποίηση, είναι η δημιουργία νέων, αβίωτων συναισθημάτων. Τόσο ο υπερρεαλισμός όσο και ο μαγικός ρεαλισμός μπορούν να το κατορθώσουν αυτό με τον αναπάντεχο τρόπο που συνδυάζουν τις λέξεις, καθώς και μέσα από την περιγραφή εικόνων. Επίσης, μου αρέσει πολύ το στοιχείο του σαρκασμού που περιέχουν συχνά γιατί βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Μπορώ να πω ότι ο μαγικός ρεαλισμός μου ταιριάζει περισσότερο γιατί περιέχει και πολλά στοιχεία λαϊκότητας (θεωρώ τον εαυτό μου λαϊκό παιδί της υπαίθρου). Η αίσθησή μου είναι ότι ο υπερρεαλισμός είναι -κατά βάση- δημιούργημα ατίθασων αστών με μια αδιόρατη τάση προς την επιτήδευση. Ίσως λοιπόν, ο λόγος που απόλαυσα πριν από κάποια χρόνια (αλλά και μέχρι σήμερα απολαμβάνω) την «Αυτόματο γεφυροπλάστιγγα (50 τόνων)» του Κώστα Ταβουλτσίδη είναι γιατί, μέσα στον υπερρεαλιστικό χείμαρρο των φράσεων του, κολυμπάνε ειρωνικοί γοβιοί και λαϊκές πέστροφες.
Δεν συνηθίζετε να μπαίνετε στη συλλογιστική της επεξήγησης όταν πρόκειται για στίχους σας, ωστόσο, σε αυτό το cd όλα τα τραγούδια είναι εικονογραφημένα. Στον "Απροστάτευτο" οι στίχοι γίνονται εικόνες χάρη στην εικονογράφηση της Αλέξιας Οθωναίου. Πώς πήρατε αυτήν την απόφαση της κυκλοφορίας βιβλίου/cd;
Πιστεύω πως η επεξήγηση στην τέχνη, συνήθως υποβιβάζει το έργο και αφαιρεί από τον δέκτη επιπλέον δυνατότητες για να γίνει συμμέτοχος. Επιπρόσθετα, πολύ συχνά δεν μπορώ ούτε εγώ ο ίδιος να εξηγήσω αυτά που έγραψα. Αυτό συμβαίνει γιατί, όλοι οι δημιουργοί, είναι ρωγμές για να αναβλύσει το συλλογικό ασυνείδητο. Με την έκδοση του "Απροστάτευτου", αποφάσισα να εικονοποιηθούν οι σκέψεις που υπάρχουν στους στίχους για δύο τρεις λόγους. Γιατί δεν το είχα ξανακάνει. Γιατί διαισθάνθηκα ότι η Αλέξια δεν θα στένευε με την εικαστική της ματιά την απροσδιοριστία των στίχων. Σαν αντίδωρο στους συνανθρώπους εκείνους που αγοράζουν ακόμη τους δίσκους μου, ενώ έχουν τη δυνατότητα να τους ακούσουν -με διάφορους τρόπους- δωρεάν. Για να υποστηρίξω, τέλος, το ανέβασμα των τραγουδιών στο Youtube με κάτι περισσότερο από την στατική εικόνα του εξωφύλλου του δίσκου.
Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας -της σύνθεσης, της συγγραφής- μπαίνετε στη διαδικασία να σκεφτείτε αν το έργο που πλάθετε στα χέρια εκείνη τη στιγμή προτιμάτε να το τραγουδήσετε εσείς ή ο Σωκράτης Μάλαμας, ο σύντροφος και συνοδοιπόρος στη μουσική σας περιπέτεια και πορεία; Όσο περνάει ο καιρός όλο και πιο μεστά και ώριμα τα λόγια και οι κοινές σας δράσεις;
Ο "Απροστάτευτος", είναι ο κατ’ εξοχήν δίσκος που δικαιωματικά τραγουδήθηκε από τον Σωκράτη. Κι αυτό γιατί, αφορμή για τη γέννησή του αποτέλεσε η συνήθεια του Σωκράτη να μου στέλνει -πού και πού- ποιήματα που του αρέσαν. Μερικά από αυτά τα «μετέτρεψα» σε στίχους και αποτέλεσαν τη μαγιά για τον δίσκο. Για τη μεστότητα και την ωριμότητα δεν είμαι σε θέση να απαντήσω. Είμαι εν θερμώ ακόμα.
Αυτοδιαχείριση και διάθεση του πνευματικού έργου κατευθείαν από τον καλλιτέχνη στο κοινό. Η αγορά έχει καλά στημένο το παζάρι της. Από τη συλλογή εμπειριών που έχετε, εσείς πώς θα περιγράφατε τον δρόμο του καλλιτέχνη στην προσπάθεια επικοινωνίας του έργου του δίχως μεσάζοντες και μεγάλα προωθητικά δίκτυα προβολής;
Η αγορά, ειδικά στο χώρο της δισκογραφίας, καταρρέει. Βρίσκεται σε αποδιοργάνωση και προσπαθεί απελπισμένα να συγκρατήσει την πτώση, βάζοντας χέρι και σε άλλες δραστηριότητες ενός δημιουργού, όπως είναι οι ζωντανές εμφανίσεις. Έτσι τα συμβόλαια που προσφέρουν είναι δυσβάστακτα. Τα λέω αυτά με επιφύλαξη γιατί έχω πολλά χρόνια που έχω αποκοπεί από αυτό το περιβάλλον. Πιστεύω είναι μονόδρομος για τους δημιουργούς να παλέψουν μόνοι τους. Είναι αρκετά εύκολο πλέον να παράγουν και να διαθέτουν οι ίδιοι τα έργα τους. Αυτό θα κλέψει ενέργεια και χρόνο από τη δημιουργία αλλά, με προσπάθεια, μπορεί να βρεθεί μια χρυσή τομή. Αυτά όλα βέβαια αφορούν όσους έχουν δεχθεί να μπει το έργο τους στην αρένα της εμπορευματοποίησης (βάζω και τον εαυτό μου σ’ αυτή την κατηγορία).
Ένα από τα μότο της εποχής της πανδημίας είναι και το ART IS WORK. Ο ρόλος των τεχνών τον καιρό της πανδημίας και η αντιμετώπιση των καλλιτεχνών την ίδια περίοδο ήταν και είναι ένα θέμα όχι έκθεσης ιδεών αλλά άμεσης επιβίωσης. Τη θέση σας στο θέμα τη δημοσιοποιήσατε μέσα από επιστολές σας στα ΜΜΕ. Θα θέλατε να μας πείτε τις εντυπώσεις σας από την αρχή καταγραφής των γεγονότων και πώς βλέπετε τα πράγματα έναν χρόνο μετά;
Όπως και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι, έτσι και οι εργαζόμενοι στο χώρο της τέχνης δικαιούνται και επιβάλλεται να διεκδικούν στήριξη από την πολιτεία. Όμως, ας μην περιμένουμε πολλά. Οι περισσότεροι από αυτούς που άρχουν, κινούνται σα νευρόσπαστα γοητευμένα από τη δύναμη της εξουσίας, στοχάζονται σαν ραδίκια και εκδικούνται σαν ανώριμοι κάγκουρες.
Σε συνεντεύξεις σας έχετε πει πως δεν ασχολείστε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παράλληλα, όμως, λέτε πως αυτό που επιδιώκετε στις δουλειές σας είναι να μην εξαρτάστε από κανέναν και να τα κάνετε όλα -όσο είναι δυνατό- μόνος σας. Αυτό μπορεί να σημαίνει πως ίσως και να αναθεωρήσετε για λίγο τη σχέση σας με τα social media; Η προβολή τελικά στην εποχή μας κάνει τη διαφορά;
Τα αποδέχομαι σαν εργαλείο γνωστοποίησης των δραστηριοτήτων που αφορούν την εργασία αλλά όχι την προσωπική ζωή. Όπως λέω συχνά, όσο πιο άγνωστος τόσο πιο ελεύθερος.
Τι αισθάνεστε για το ακροατήριό σας, αυτό το γνωστό άγνωστο φύλο που συνοδοιπορεί χρόνια δίπλα σας;
Ευγνωμοσύνη για τη μεγαλοθυμία τους να παραβλέπουν τις ανεπάρκειές μου και επικεντρώνονται στην ουσία.
Όλες και όλοι έχουμε την ευχή «καλή αντάμωση!» στον επίλογο των επικοινωνιών μας όλη αυτήν την περίοδο. Τι λέτε, θα πιάσει η ευχή; Αν ανοίξουν όλα τα σύνορα που επέβαλε η πανδημία, θα ανταμώσουμε σε συναυλίες φέτος;
Αν απαιτείται η χρήση μάσκας -που το θεωρώ σχεδόν σίγουρο και αναγκαίο- δεν θα μπορέσω να λειτουργήσω πάνω στη σκηνή. Μου είναι πολύ στενάχωρη η εικόνα χιλιάδων ανθρώπων με μάσκες, σχεδόν τρομακτική. Έτσι, δεν βλέπω να κάνω ζωντανές εμφανίσεις.
Info
Απροστάτευτος, Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Αχός studio/Αριστοτέλης και Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου Ο.Ε.
Εικονογράφηση: Αλέξια Οθωναίου
Γραφιστική επιμέλεια: Παναγιώτης Ανδριανός
Εκτύπωση: Μιχάλης Ορφανός ΑΕΒΕ
