Για ραψωδίες προειδο - ποιητικές για το κλίμα και την ζωή μιλάμε με τον ποιητή Βασίλη Πη, η ποιητική συλλογή του οποίου Τα νησιά Ι - Ραψωδίες κλιματικής αλλαγής μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. "Οι ραψωδίες δεν καταγγέλλουν τη σημερινή εποχή, ούτε σκορπούν διδάγματα: Ο ποιητής καταγράφει· είναι θεατής. Θέτει ερωτήματα· δεν δίνει απαντήσεις. Τα ποιήματα προειδοποιούν για την μελλοντική εποχή· γι’ αυτό τα τραγούδια υμνούν την ομορφιά του κόσμου· υμνούν το φως, το νερό, τα πουλιά, όλα τα πλάσματα του πλανήτη και αυτή η ομορφιά είναι μοναδική για κάθε αρχιπέλαγος του πλανήτη Γη".
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Το νέο σας ποιητικό βιβλίο «Τα νησιά Ι» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. Τι σηματοδοτεί για εσάς ως ποιητική κατάθεση;
Οι ραψωδίες αφηγούνται τα συμβάντα της κλιματικής αλλαγής και μιλούν για πράγματα καθημερινά, οικεία, που γίνονται όμως καθολικά και παγκόσμια. Η ποίηση δεν έχει την δύναμη της εικόνας, αλλά της λέξης, της φράσης που συγκινεί. Δηλώνει την ανάγκη της επικοινωνίας και να μοιραστεί κάποια πράγματα με τον άλλο. Οι ραψωδίες δηλώνουν όχι μόνο την άρνηση του συγγραφέα ν’ απολέσει την ανάσα του, αλλά και την πεποίθηση του για την συνεχιζόμενη λειτουργία της ποίησης, ως αναγκαίας ανθρώπινης πράξης, ή ως αναγκαίας ανάσας. Ήμαστε νεκροί και μπορούσαμε να ανασαίναμε δηλώνει ο PAUL CELAN σ’ ένα από τα πρώτα ποιήματα, μνημονεύοντας την νέκρα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Κλιματική αλλαγή. Κάτι που συμβαίνει αλλά οι άνθρωποι δεν έχουν "διαβάσει" στην ουσία του. Τι επιδιώκετε μέσα από αυτή τη συλλογή σας να επικοινωνήσετε;
Οι ραψωδίες δεν καταγγέλλουν τη σημερινή εποχή, ούτε σκορπούν διδάγματα: Ο ποιητής καταγράφει· είναι θεατής. Θέτει ερωτήματα· δεν δίνει απαντήσεις. Τα ποιήματα προειδοποιούν για την μελλοντική εποχή· γι’ αυτό τα τραγούδια υμνούν την ομορφιά του κόσμου· υμνούν το φως, το νερό, τα πουλιά, όλα τα πλάσματα του πλανήτη και αυτή η ομορφιά είναι μοναδική για κάθε αρχιπέλαγος του πλανήτη Γη. Κάθε έξι ραψωδίες ακολουθούν δύο τραγούδια που υμνούν την ομορφιά της φύσης και της ζωής, εννοώντας το ελληνικό τραγούδι το οποίο έχει μια ιδιαίτερη μουσική φόρμα με τον σύντομο και ευθύβολο στίχο του. Και ο στίχος αυτός μέσα σε 3,5 περίπου μουσικά λεπτά της ώρας πρέπει ν’ αφηγηθεί μια ιστορία με μεγάλη οικονομία, να πει το ανείπωτο με συμπυκνωμένη ευφυΐα και να συγκινήσει. Και μπορώ να πω με σιγουριά ότι το ελληνικό τραγούδι έχει μεγάλη παράδοση και εκπληκτικά τραγούδια. Ο Μίκης Θεοδωράκης λέει ότι τα τραγούδια είναι «ολοκληρωμένες μικρές ιστορίες με τα δικά τους πρόσωπα, σύμβολα και δράσεις».
Όμως υποστηρίζω ότι άλλη αποστολή δεν έχει η ποίηση παρά μόνο την καλλιτεχνική δημιουργία. Άλλωστε η τέχνη της ποίησης αξιώνει αργό, επώδυνο μόχθο, επιμονή, υπομονή και πολύ διάβασμα. Ωστόσο αν οι ραψωδίες καταφέρνουν ν’ αναδείξουν με τον τρόπο τους κοινωνικούς προβληματισμούς, είναι ένα επιπρόσθετο όφελος, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν ο κεντρικός σκοπός που επεδίωξα. Είναι προειδο - ποιητικές φωνές για το κλίμα, για το κοινό σπίτι μας τη Γη, που οφείλουμε να συνυπάρξουμε με τα εκατομμύρια άλλα είδη που συμβιώνουν μαζί μας. Είναι επιστημονικές καταθέσεις, πως η ανθρώπινη δραστηριότητα, τα τελευταία διακόσια χρόνια, έχει αλλοιώσει με την καύση των υδρογονανθράκων τις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη. Οι επιστήμονες είναι πλέον ξεκάθαροι πως η θερμοκρασία και το περιβάλλον επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία και ταυτόχρονα τονίζουν την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων για την αντιμέτωπη δύο ιδιαίτερα επιβλαβών περιβαλλοντικών ζητημάτων: της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής. Η θερμική δυσφορία είναι μια από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όταν οι ειδικοί προειδοποιούν πως η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι που θα συμβεί αύριο. Συμβαίνει τώρα. Και είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως η υγεία των ανθρώπων επηρεάζεται από το κλίμα.
Φαίνεται σαν να διαλέξατε το θέμα και να αποφασίσατε να το επικοινωνήσετε μέσω της ποίησης. Με ποιον τρόπο λειτουργήσατε για την δημιουργία της συλλογής;
Αν η ποίηση είναι μια διαρκής συνομιλία με τον άλλον, μια διαρκής προσπάθεια του συγγραφέα να ερμηνεύσει το σήμερα, όπως το αντιλαμβάνεται εκείνος και πως αυτό επιδρά πάνω του, μια διαρκής συνομιλία με τον αναγνώστη η οποία μας συνδέει - μέσω της γλώσσας -, με την καθημερινότητα και μας εφοδιάζει με τις απαραίτητες ανάσες, για ν’ ανταποκριθούμε στις αυξημένες εντάσεις της καθημερινής ανεπάρκειας και πως ένα καλό ποίημα, ίσως να σημαίνει περισσότερα από όσα λέει, νομίζω πως με τοπικό υλικό, ο συγγραφέας μπορεί να μιλήσει για το οικουμενικό. Καλή λογοτεχνία είναι αυτή που αυξάνει τις ανησυχίες μας, αυτή που μας συνταράσσει, αυτή που μας ξεβολεύει και αυτή που μας οδηγεί σ’ ένα νέο νοητικό ορίζοντα. Και φυσικά ήταν οι συγγραφείς που ενστικτωδώς είχα ορίσει και οι στίχοι τους, πριν κοιμηθώ μαζί τους είχαν οργώσει σαν χέρσο χωράφι την μνήμη μου και ήθελα να περάσω χρόνο μαζί τους. (Τ.Σ Έλιοτ, Derek Walcott, Γ, Σεφέρης, Κ. Καβάφης, Ε. Πάουν, Ο Παζ, Φ. Πεσόα, Α. Γκίνσμπερκ, Ν. Καββαδίας κα). Οι ραψωδίες είχαν σχηματιστεί εδώ και χρόνια μέσα μου, συνέχεια διορθώνονταν και συμπληρώνονταν, ώστε να σχηματίσουν μια γλώσσα που με ικανοποιούσε, όπως το πρωινό φως του ήλιου, τόσες φορές ‘‘γρατσούνιζε’’, τις γρίλιες του παραθύρου μου, σχηματίζοντας στο γραφείο μου ορθές και πλάγιες γωνίες από ιμάντες φωτός, υποστηρίζοντας με πάθος όμως αυτό που λέει ο Seamus Heaney ότι η «ποίηση μπορεί να είναι μια λυτρωτική λειτουργία και το ίδιο ψευδαισθησιογόνα όσο ο έρωτας». Έτσι κι αλλιώς η ποίηση, μας λέει ο Τίτος Πατρίκιος είναι ένα στοίχημα, μια στις δέκα κερδίζεις, ή μια στις εκατό, ξεκινάει σαν αυτοβιογραφία του ποιητή και ολοκληρώνεται σαν αυτοβιογραφία του αναγνώστη.
Τι είναι η ποίηση για εσάς και τι πιστεύετε ότι είναι η ποίηση για τον κόσμο;
Αν η ποίηση δεν είναι «υπερχείλιση συναισθημάτων» όπως όριζαν οι ρομαντικοί, δεν είναι «ανάπτυξις επιφωνήματος» όπως όριζαν οι συμβολιστές και ούτε «ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου» όπως όριζαν οι νεωτερικοί, τότε είναι η γλώσσα που σαγηνεύει με την οικονομία της και με την φυσική της δύναμη μπορεί και καθηλώνει τον αναγνώστη· τον ταξιδεύει σε μια νοητική περιπλάνηση και αυτό νομίζω πως είναι όμορφο. Αν η διαφήμιση σήμερα ορίζεται ως «πειστική παραποίηση της αλήθειας», τότε ναι μπορείς να υπερασπιστείς την ποίηση, για σένα, για εκείνο, τον άλλο, για τον κόσμο, αλλά υπενθυμίζω πως η ποίηση άλλη αποστολή δεν έχει παρά μόνο την καλλιτεχνική δημιουργία. Εντούτοις «τα βιβλία από μόνα τους δεν καθορίζουν τα πράγματα. Γίνονται όμως μάρτυρες του πνεύματος της εποχής», γράφει η Καναδή Μάργκαρετ Άτγουντ.
Αν μπορούσατε να προσδιορίσετε την ποίηση με ένα μόνο επίθετο ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Μ’ ένα επίθετο λεκτικός αλλά θα το συνδύαζα μ' ένα ουσιαστικό, την ανάσα. Γιατί μια από τις λειτουργίες της λογοτεχνίας, είναι να μας προκαλεί διαρκώς για νέες αναγνώσεις και στο πείσμα των καιρών, μας υποχρεώνει σε νέες στοχαστικές επεξεργασίες και εν τέλει σ’ έναν διαρκή διάλογο με μια πραγματικότητα που αλλάζει διαρκώς. Η ποίηση είναι φτιαγμένη για τα ανθρώπινα, τα οικεία, τα καθημερινά που γίνονται καθολικά και έχουν ισχύ σε κάθε εποχή, σε κάθε αιώνα, σε κάθε πλανήτη εκεί έξω. Είναι χάρτινα μνημεία - χάρτινες και ψηφιακές ανάσες - σε αποθήκες βιβλιοπωλείων μνήμης, με απέραντους λογοτεχνικούς τόπους. H ποίηση είναι μια δυνατότητα έκφρασης, μας λέει ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ενώ «η διαδικασία της ποίησης είναι διαδικασία ανασκαφής και αυτοανακάλυψης» μας λέει ο ποιητής της Καραβαϊκής Derek Walcott. «Η μέθοδος ανασκαφής και αυτοανακάλυψης είναι κάτι που ο κάθε ποιητής πρέπει να εφεύρει μόνος του και είναι αποκλειστικά για δική του χρήση».
«Τα νησιά Ι». Το αριθμητικό στοιχείο του τίτλου σημαίνει κάτι για την ποιητική σας συνέχεια;
Το 2011, από τις εκδόσεις Οδός Πανός, του αξιότιμου φίλου κου Γιώργου Χρονά εκδόθηκε το βιβλίο «Πάγος- Ιστορίες ανατολικών νήσων». Ήταν «Τα νησιά Ι», αυτά τα ποιήματα πήρα (κάποια άλλαξα) και τα διόρθωνα μέχρι να εκδοθούν από τις εκδόσεις Βακχικόν με τίτλο «Τα νησιά Ι». Έτσι εκδόθηκαν πρώτα «Τα νησιά ΙΙ» τον Νοέμβριο του 2017, αφού συμπλήρωσα ένα ποίημα για τον σεισμό του 2017 στην Κω. Το βιβλίο «Πάγος» δεν μου άρεσε, το αποκήρυξα κι έτσι εκδόθηκαν πρώτα «Τα νησιά ΙΙ» κι έπειτα «Τα νησιά Ι». Έτσι το αριθμητικό στοιχείο του τίτλου σημαίνει ότι υπάρχουν ήδη τα προσχέδια για τα νησιά ΙΙΙ και ΙV.
