Παρουσιάζουμε αυτό του άρθρο του Ντοστογέφσκι επειδή κρίνουμε πως υπάρχει αναλογία με την σημερινή εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία. Ο συγγραφέας από επαναστάτης, μετά την καταδίκη του, μεταμορφώθηκε σε ένθερμο χριστιανό και φανατικό πανσλαβιστή. Με το άρθρο του που σώζεται στα «Ημερολόγια του Συγγραφέα», παρουσιάζει τις ανέκαθεν έντονες επεκτατικές βλέψεις της Ρωσίας. Αφού κατέλαβε και απλώθηκε στα έγκατα της Σιβηρίας, στη συνέχεια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπέταξε όλους τους Σλάβους χρήζοντας τον εαυτό της «προστάτη» ο οποίος τους παρέχει «αυτονομία» και ασφάλεια. Η Ρωσία «απλώνει τις φτερούγες της» σαν μητέρα, όπως λέει και ο Ντοστογιέφσκι. Στο ημερολόγιό του, στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου 1877-78, προτείνει την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης.
Πρόλογος - μετάφραση: Ελένη Κατσιώλη
Ημερολόγιο του συγγραφέα: Νοέμβριος 1877
Συζητήσεις για την ειρήνη.
«Πρέπει να κατακτήσουμε την Κωνσταντινούπολη» - μπορεί να γίνει αυτό; Διάφορες απόψεις.
Και όλοι άρχισαν ξαφνικά να μιλούν για το τέλος του πολέμου, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και εδώ. Όλοι άρχισαν δημόσιες συζητήσεις για τις πιθανές συνθήκες ειρήνης. Το ευχάριστο είναι ότι και η πλειονότητα των δικών μας πολιτικών εφημερίδων, λίγο-πολύ, εκτιμάει τώρα πραγματικά τους κόπους, το αίμα και τις προσπάθειες της Ρωσίας, ενώ οι συνθήκες ειρήνης αντανακλούν κατά το δυνατό, την έκταση αυτών των προσπαθειών. Είναι ιδιαίτερα παρήγορο που η πλειοψηφία των επικριτών μας αρχίζει να αναγνωρίζει την ανεξαρτησία των αποφάσεων της Ρωσίας, -ενόψει των αναμφισβήτητων μελλοντικών ευρωπαϊκών παρεμβάσεων στη σύναψη ειρήνης-, και το δικαίωμα να συνάψει μια δική της ξεχωριστή ειρήνη, χωρίς να καλεί την Ευρώπη και χωρίς να δίνει αναφορά, όσο αυτό είναι δυνατόν. Λαμβάνεται υπόψη και η μοίρα των Σλάβων. Όλοι μιλάνε για προσαρτήσεις και απαιτούν με μεγάλη θέρμη μερίδιο από τον τουρκικό πολεμικό ναυτικό. Όσο για το δικαίωμά μας στην προσάρτηση του Καρς και του Ερζερούμ [1], πολλοί έχουν ήδη δώσει την πλήρη συγκατάθεσή τους.
Υπάρχουν, ωστόσο, άνθρωποι που εξακολουθούν να προσβάλλονται ακούγοντας και μόνο πως τολμάμε, κατά κάποιον τρόπο, να προτείνουμε την προσάρτηση του Καρς. Αντιθέτως, υπάρχουν άλλοι που δεν μιλούν μόνο για το Καρς, αλλά υποστηρίζουν πως πρέπει να πάρουμε και την Κωνσταντινούπολη. Αυτές οι συζητήσεις και οι συλλογισμοί για την ειρήνη και για τις συνθήκες της ειρήνης επαναλαμβάνονται ακατάπαυστα μετά από κάθε μεγάλη δική μας στρατιωτική νίκη. Θέλω μόνο να επισημάνω ότι σε όλες αυτές τις τρέχουσες κριτικές των μέσων ενημέρωσης (ή σχεδόν σε όλες) σαν να κρύβεται κάποιο λάθος ή μάλλον να υπάρχει κάποια παράβλεψη. Πράγματι, όλοι θεωρούν την Ευρώπη ενιαία, με κάποιες μικρές αλλαγές στη διάρκεια της τελευταίας εκατονταετίας -δηλαδή ότι είναι αποδεκτές σχεδόν όλες οι μεγάλες δυνάμεις και ότι υπάρχει η ίδια πολιτική ισορροπία. Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη αλλάζει από ώρα σε ώρα, δεν είναι ίδια με αυτή που ήταν πριν έξι μήνες και, μάλιστα, είναι αδύνατο να εγγυηθείς ακόμα και για τρεις μήνες νωρίτερα- τόσο πολύ μπορεί να αλλάξει το παλιό πρόσωπό της, ακόμα και κατά την προσεχή άνοιξη. Τα κολοσσιαία μοιραία σημερινά γεγονότα, τα οποία πρέπει να διατυπωθούν και να επιλυθούν, μπορεί πολύ σύντομα -παρόλο που υπολογίζονται με την παλιά κλίματα- να παρουσιαστούν στον κόσμο διαφορετικά. Ακόμα και η σύνθεση της Ευρώπης που θα μπορεί να παρέμβει στις υποθέσεις μας κατά τη σύναψη της ειρήνης, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια από τώρα. Επομένως, το να μιλάμε για τις συνθήκες της ειρήνης, βάσει προηγούμενων δεδομένων, χωρίς να εκτιμούμε επαρκώς το γεγονός ότι όλα αυτά τα δεδομένα αλλάζουν, ρέουν, εξαφανίζονται ή αναμένουν νεώτερους ορισμούς, μου φαίνεται ότι είναι λάθος. Όμως με αυτό θα ασχοληθούμε αργότερα. Τώρα, μιας και μιλάμε για την Κωνσταντινούπολη, θα ήθελα να αναφέρω μια πολύ περίεργη και σχεδόν απροσδόκητη για μένα άποψη σχετικά με το εγγύς «πεπρωμένο» της Κωνσταντινούπολης, ενός ατόμου από το οποίο θα περίμενες μια εντελώς διαφορετική άποψη για τα γεγονότα που αναμφίβολα πρόκειται να συμβούν. Ο Νικολάι Γιάκοβλεβιτς Ντανιλέφσκι,[2] πριν οκτώ χρόνια έγραψε το εξαιρετικό βιβλίο «Ρωσία και Ευρώπη».[3] Σε αυτό υπάρχει μόνο ένα σκοτεινό και ασταθές κεφάλαιο, που αφορά συγκεκριμένα στη μελλοντική μοίρα της Κωνσταντινούπολης. Το κεφάλαιο αυτό δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην εφημερίδα «Ρούσκιι Μιρ» μαζί με μια σειρά άρθρα για το ίδιο θέμα. Το τελικό συμπέρασμά του για την Κωνσταντινούπολη είναι πολύ πρωτότυπο.
Ωστόσο, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες.
Μετά από εξαιρετικά και σωστά συμπεράσματα, σαν το ακόλουθο «δεν μπορεί η Κωνσταντινούπολη μετά την εκδίωξη των Τούρκων να γίνει ελεύθερη πόλη όπως παλαιότερα η Κρακοβία,[4] χωρίς τον κίνδυνο να γίνει φωλιά κάθε βρωμιάς, ίντριγκας, καταφύγιο για συνωμότες όλου του κόσμου, λεία των Εβραίων, των κερδοσκόπων» κ.ο.κ., ο Ντανιλέφσκι αποφασίζει ότι η Κωνσταντινούπολη πρέπει κάποτε να γίνει κοινή πόλη όλων των ανατολικών λαών. Θα την κατέχουν όλοι με ίσους όρους μαζί με τους Ρώσους, οι οποίοι θα την κατέχουν ισότιμα με τους Σλάβους. Μια τέτοια απόφαση, κατά τη γνώμη μου, προκαλεί έκπληξη. Γιατί ξεχωρίζει τους Ρώσους από του Σλάβους; Και ποιος θα καθορίσει τα μεταξύ τους δικαιώματα; Πώς μπορεί η Ρωσία να συμμετέχει στην κατοχή της Κωνσταντινούπολης ισότιμα με τους Σλάβους; Εφόσον η Ρωσία δεν είναι ίση με εκείνους, (με κάθε λαό ξεχωριστά και με όλους μαζί). Ο γίγαντας Γκιούλιβερ θα μπορούσε, αν ήθελε, να διαβεβαιώσει τους Λιλιπούτειους ότι είναι ίσος με εκείνους, αλλά αυτό θα ήταν προφανώς παραλογισμός. Γιατί, λοιπόν, να δεχτείς αυτόν τον παραλογισμό σε σημείο που να τον πιστεύεις σώνει και καλά; Η Κωνσταντινούπολη πρέπει να είναι δική μας, να κατακτηθεί από εμάς τους Ρώσους από τους Τούρκους και να μείνει δική μας στους αιώνες. Θα πρέπει να ανήκει μόνο σε εμάς και εμείς, φυσικά, κατέχοντάς την, θα μπορούμε να επιτρέψουμε σε όλους τους Σλάβους ή σε όποιους θέλουμε, με την ευρύτερη έννοια, αυτό όμως δεν θα είναι μια ομοσπονδιακή κτήση σλαβικών λαών. Και βέβαια, δεν μπορείς να επιτύχεις μια ομοσπονδιακή ένωση Σλάβων για έναν ολόκληρο αιώνα. Η Ρωσία και μόνο θα κατέχει την Κωνσταντινούπολη και την απαραίτητη περιφέρειά της, και θα διατηρεί στρατό στον Βόσπορο και στα στενά, οχυρώσεις και στόλο και αυτό θα πρέπει να είναι έτσι για πολύ, πολύ καιρό. Ω, πολλοί θα ξεσηκωθούν και θα φωνάξουν: «Δηλαδή η υπηρεσία της Ρωσίας στον Πανσλαβισμό απ’ ότι φαίνεται δεν είναι και τόσο αφιλοκερδής!».
Σε αυτό είναι εύκολο να απαντήσεις ότι η υπηρεσία της Ρωσίας στους Σλάβους δεν θα τελειώσει εδώ, θα συνεχίζεται για αιώνες και πως μόνο με εκείνη, ως μεγάλη κεντρική δύναμη, θα ζήσουν οι Σλάβοι στον κόσμο. Ότι μια τέτοια υπηρεσία δεν ξεπληρώνεται ποτέ και από κανέναν και ότι αν η Ρωσία καταλάβει τώρα την Κωνσταντινούπολη, θα είναι μόνο επειδή στους στόχους και στους σκοπούς της, εκτός από το Σλαβικό Ζήτημα υπάρχει και ένα άλλο πιο μεγάλο και καθοριστικό, το Ανατολικό Ζήτημα, το οποίο μπορεί να επιλυθεί μόνο στην Κωνσταντινούπολη. Η ομοσπονδιακή κατοχή της Κωνσταντινούπολης από διάφορους λαΐσκους [5] μπορεί να καταστρέψει το Ανατολικό Ζήτημα, η λύση του οποίου, αντίθετα, θα πρέπει να επιθυμείται έντονα όταν έρθει η ώρα, καθώς συνδέεται στενά με τη μοίρα και τους σκοπούς της Ρωσίας και μπορεί να επιλυθεί μόνο από αυτήν. Και δεν αναφέρομαι στο γεγονός ότι όλοι αυτοί οι λαοί θα συγκρουστούν μεταξύ τους στην Κωνσταντινούπολη, για την επιρροή σε αυτήν και την κατοχή της. Οι Έλληνες θα τους οδηγήσουν στη σύγκρουση. Και οι Δυτικοί Σλάβοι θα ζηλέψουν που δεν θα κατέχουν ένα τόσο υπέροχο σημείο της Ευρώπης και της υδρογείου, δηλαδή με μια λέξη, η Κωνσταντινούπολη θα χρησιμεύσει ως λίθος διχόνοιας σε ολόκληρο τον σλαβικό και τον ανατολικό κόσμο, γεγονός που θα εμποδίσει την ένωση των Σλάβων και να σταματήσει την σωστή πορεία τους. Η σωτηρία σε αυτή την περίπτωση θα έρθει ακριβώς όταν η Ρωσία πάρει μόνη της, για λογαριασμό της, την Κωνσταντινούπολη. Και τότε η Ρωσία θα μπορέσει να πει στους λαούς της Ανατολής πως «ούτε ένας από εσάς, ούτε όλοι μαζί δεν αξίζετε γι’ αυτό, η Ρωσία όμως το αξίζει». Και όντως το αξίζει. Και ακριβώς τώρα είναι η εποχή για να ξεκινήσει η νέα φάση της ζωής της Ρωσίας. Η Κωνσταντινούπολη είναι το κέντρο και μάλιστα το πνευματικό κέντρο του ανατολικού κόσμου του οποίου κεφαλή είναι η Ρωσία. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο και χρήσιμο για τη Ρωσία, για κάποιο χρονικό διάστημα, να ξεχάσει έστω για λίγο το Πίτερμπουργκ και να εγκατασταθεί στην Ανατολή, εν όψει της αλλαγής της δικής της μοίρας και ολόκληρης της Ευρώπης, με τις αλλαγές να βρίσκονται «προ των πυλών». Ωστόσο, ας αφήσουμε προς το παρόν την ανάλυση των δυσκολιών της κοινής κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης, ακόμη και τη βλάβη από αυτήν, ειδικά για τους Σλάβους. Θα επισημάνουμε μόνο, με λίγα λόγια, την τύχη σε αυτή την περίπτωση των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και της Ορθοδοξίας.
Οι Έλληνες θα βλέπουν με ζήλια τη νέα σλαβική αρχή της Κωνσταντινούπολης, θα μισούν και θα φοβούνται τους Σλάβους περισσότερο και από τους προηγούμενους Μωαμεθανούς. Ακόμη και η πρόσφατη διαμάχη μεταξύ των Βουλγάρων και του πατριαρχικού θρόνου μπορεί να γίνει παράδειγμα για το μέλλον. Οι προκαθήμενοι της Ορθοδοξίας στην Κωνσταντινούπολη μπορεί να εκπέσουν σε ίντριγκες, σε ήπια αναθέματα, σε αφορισμούς και αντικανονικές συνόδους και ίσως ακόμη να εκπέσουν στην αίρεση -και όλα αυτά εξαιτίας εθνικιστικών αιτίων, εθνικιστικών δυσαρεσκειών και εθνικιστικών ενοχλήσεων όπως: «Γιατί να είναι ανώτεροι οι Σλάβοι από εμάς, μπορεί να λένε οι Έλληνες, γιατί να αναγνωρίζεται άνευ όρων το δικαίωμά τους στην Κωνσταντινούπολη, έστω και μαζί με εμάς;» Ταυτόχρονα, σημειώστε ότι η Ρωσία κατέχοντας την Κωνσταντινούπολη και έχοντας δύναμη και μεγάλη προφανή εξουσία, σχεδόν θα εξαλείψει την πιθανότητα τέτοιων ερωτημάτων. Ακόμη και οι Έλληνες δεν θα μπορούν να φθονούν τόσο τη Ρωσία και να την ενοχλούν για την κατοχή της Κωνσταντινούπολης, ακριβώς επειδή είναι τόσο εμφανής η δύναμή της και η κυριαρχία της στη μοίρα της Ανατολής. Κατέχοντας την Κωνσταντινούπολη η Ρωσία, θα σταθεί ακριβώς σαν φρουρός της ελευθερίας όλων των Σλάβων και όλων των ανατολικών λαών, χωρίς να τους ξεχωρίζει από τους Σλάβους. Η μουσουλμανική κατάκτηση στη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων δεν λειτουργούσε ως ενωτική δύναμη γι’ αυτούς τους λαούς, κάτω από την συντριπτική εξουσία της δεν τολμούσαν να κινηθούν, δεν ζούσαν καθόλου σαν άνθρωποι. Με την κατάρρευση της μουσουλμανικής κυριαρχίας, μπορεί κατά τη μετάβαση από την καταπίεση στην ελευθερία να ξεπηδήσει ένα τρομερό χάος. Έτσι, όχι μόνο μια σωστή μεταξύ τους ομοσπονδία, αλλά ακόμη και μια απλή συμφωνία είναι, χωρίς αμφιβολία, ουτοπία. Στο μεταξύ, η νέα ενωτική δύναμη γι’ αυτούς θα είναι η Ρωσία, που εν μέρει θα εδραιωθεί στην Κωνσταντινούπολη. Θα σώσει τον έναν από τον άλλον και θα είναι ο θεματοφύλακας της ελευθερίας τους. Θα φρουρήσει ολόκληρη την Ανατολή και τη μελλοντική της τάξη. Και εντέλει, αυτή και μόνο αυτή, θα είναι ικανή να υψώσει το λάβαρο μιας νέας ιδέας στην Ανατολή και να εξηγήσει σε ολόκληρο τον ανατολικό κόσμο τον νέο της σκοπό. Τι είναι αυτό το Ανατολικό Ζήτημα; Στην ουσία είναι η επίλυση της μοίρας της Ορθοδοξίας, η οποία συμπίπτει με τους σκοπούς της Ρωσίας. Ποιος είναι οπροορισμός της Ορθοδοξίας;
Ο Ρωμαιοκαθολικισμός, που πριν πολύ καιρό πούλησε τον Χριστό για την επίγεια εξουσία, ανάγκασε την ανθρωπότητα να στραφεί αλλού και έτσι έγινε η κύρια αιτία του ευρωπαϊκού υλισμού και του αθεϊσμού και, φυσικά, είναι ο καθολικισμός που γέννησε τον σοσιαλισμό στην Ευρώπη. Διότι ο σοσιαλισμός έχει καθήκον να λύνει τα πεπρωμένα της ανθρωπότητας όχι σύμφωνα με τον Χριστό, αλλά μακριά από τα διδάγματα του Θεού και γεννήθηκε φυσικά στην Ευρώπη, στη θέση της έκπτωτης χριστιανικής αρχής, όπως αυτή διαστρεβλώθηκε και χάθηκε από την Καθολική Εκκλησία. Η χαμένη εικόνα του Χριστού διατηρήθηκε σε όλο τον κόσμο με την αγνότητα της Ορθοδοξίας. Από την Ανατολή, ο νέος λόγος θα σαρώσει τον επερχόμενο σοσιαλισμό και, ίσως, δώσει στην Ευρώπη ξανά λίγη ανθρωπιά. Αυτός είναι ο σκοπός της Ανατολής, εδώ περικλείεται το Ανατολικό Ζήτημα για τη Ρωσία. Ξέρω ότι πολλοί θα αποκαλέσουν μια τέτοια άποψη «υστερία», και μόνο ο Ντανιλέφσκι μπορεί να καταλάβει τι λέω. Όμως για έναν τέτοιο σκοπό η Ρωσία χρειάζεται την Κωνσταντινούπολη, αφού είναι το κέντρο του ανατολικού κόσμου. Η Ρωσία, με τον λαό της και τον τσάρο της, έχει ήδη συνειδητοποιήσει ότι είναι ο μοναδικός φορέας της ιδέας του Χριστού, ότι ο λόγος της Ορθοδοξίας μετατρέπεται σε μεγάλη πράξη εντός της και ότι αυτό το έργο έχει ήδη ξεκινήσει με τον σημερινό πόλεμο. Και μπροστά της θα βρίσκονται αιώνες προσπαθειών, αυτοθυσίας, εμφύτευσης της αδελφοσύνης μεταξύ των λαών και ένθερμη μητρική φροντίδα σε αυτούς σαν να ήταν αγαπημένα παιδιά.
Και βέβαια, πρόκειται για μια μέγιστη χριστιανική υπόθεση. Αυτή η νέα δραστηριότητα του Χριστιανισμού και της Ορθοδοξίας έχει ήδη αρχίσει με τον τωρινό πόλεμο και με την ουσία αυτού του πολέμου, ο Ντανιλέφσκι όμως δεν το πιστεύει ακόμα! Δεν το πιστεύει, προφανώς, επειδή δεν θεωρεί προς το παρόν κανέναν άξιο για να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, ούτε καν τη Ρωσία. Μήπως δεν αξίζει στους Ρώσους να πάρουν την Κωνσταντινούπολη; -είναι δύσκολο να καταλάβεις τι εννοεί! Φυσικά, δύσκολα θα διευθετηθεί μια συναινετική και ισότιμη κατοχή της Κωνσταντινούπολης από όλους τους ανατολικούς λαούς και τους λαΐσκους, αλλά ο συγγραφέας του έργου παραδέχεται ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κατέχει μόνη της την Κωνσταντινούπολη, -ας πούμε προστατεύοντάς την προσωρινά και όχι αποτολμώντας την κατοχή της- για να την παραδώσει αργότερα στην κοινή κατοχή των λαών (για τι; για τι να την παραδώσει;) Φαίνεται ότι ο Ντανιλέφσκι θεωρεί την Κωνσταντινούπολη πειρασμό για τη Ρωσία και ότι μάλλον θα τη διαφθείρει η αποκλειστική κατοχή της, θα της ξυπνήσει κατακτητικά ένστικτα, όμως είναι καιρός να πιστέψουν, ειδικά μετά το πρόσφατο κατόρθωμα του πολέμου, ότι η Ρωσία είναι μέγιστη, κύριοι‧ ότι της αξίζει Κωνσταντινούπολη!
Ξαφνικά, λοιπόν, ο συγγραφέας δεν αποφασίζει να εμπιστευτεί την Κωνσταντινούπολη στη Ρωσία. Μα φανταστείτε, καταλήγει ότι πρέπει η Κωνσταντινούπολη να μείνει προς το παρόν στην κυριαρχία των Τούρκων (θα της αφαιρέσει όλους τους Σλάβους, τα Βαλκάνια κ.λπ.) και ότι αυτό θα είναι η πιο συμφέρουσα απόφαση για τη Ρωσία, αυτό δείχνει και ο Θεός. Και γιατί πιστεύει ότι το δείχνει ο Θεός; Εννοείται ότι ο συγγραφέας υποθέτει, πως σε αυτή τη νέα ύπαρξη της Τουρκίας η Ρωσία θα έχει πλήρη επιρροή επάνω της και, ας πούμε, ότι θα εξαρτάται από τη Ρωσία. Γιατί όμως ένα τέτοιο θέατρο; Κρίνετε και μόνοι σας: να γίνει αφέντης η Ρωσία, αλλά για λίγο ακόμα να παραμένει ο Τούρκος. Ας σημειώσουμε ότι σε έναν τέτοιο συνδυασμό η Ευρώπη δεν θα συμφωνήσει, πόσο μάλλον με την τελική κατάκτηση της Τουρκίας, γιατί το τετελεσμένο γεγονός είναι καλύτερο από το αμφισβητούμενο που απειλεί με νέους πολέμους στο εγγύς μέλλον. Έτσι, ο συγγραφέας σχεδόν συμφωνεί με την πολιτική άποψη του Λόρδου Μπίκονσφιλντ,[6] ότι η ύπαρξη της Τουρκίας είναι απαραίτητη και δεν μπορεί να καταστραφεί.
«Από την Τουρκία θα μείνει μόνο μια σκιά», λέει ο Ντανιλέφσκι, «αλλά αυτή η σκιά θα πρέπει (;) να σκιάζει για την ώρα μόνο τις ακτές του Βοσπόρου και τα Δαρδανέλια, επειδή είναι αδύνατον να αντικατασταθεί προσώρας από έναν ζωντανό και ταυτόχρονα υγιή οργανισμό (;)»[7]
Τι θέλει να πει: ότι η Ρωσία δεν είναι υγιής, δεν είναι καν ζωντανός οργανισμός, και κανείς δεν τολμάει να εκτοπίσει από την πρωτεύουσα της Ορθοδοξίας την τουρκική σαπίλα! Αυτό με εκπλήσσει (και μάλιστα μετά τον άθλο του παρόντος πολέμου!). Μήπως υπάρχει κάτι εδώ που δεν καταλαβαίνω; Μήπως αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας πως είναι ακόμα αδύνατο να αφεθεί στη Ρωσία η Κωνσταντινούπολη (για αποκλειστική κατοχή ή να μελλοντική μεταβίβαση στους λαούς), επειδή η Ευρώπη δεν θα συμφωνήσει με αυτό; Ίσως ο συγγραφέας να μην πιστεύει ότι η Ρωσία στον σημερινό πόλεμο είναι ικανή να επιτύχει ένα τέτοιο οριστικό αποτέλεσμα. Λέει ακριβώς σε ένα σημείο του κειμένου του «ότι η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους θα συναντήσει την πιο αποφασιστική αντίσταση της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων». Αν ναι, τότε το συμπέρασμά του για την ανάγκη να αφήσουν για λίγο στους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη είναι πιο ξεκάθαρο. Ωστόσο, δύο πράγματα μπορούν να επισημανθούν σχετικά με την «αντίσταση της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων»: Πρώτον ότι, όπως προανέφερα, η Ευρώπη, ίσως, να βρει σύντομα μια συμβιβαστική λύση για την κατάληψη Κωνσταντινούπολης από εμάς, παρά τη φόρμουλα που προτείνει ο Ντανιλέφσκι, δηλαδή μια απρόσωπη Τουρκία, υπό την πλήρη κηδεμονία της Ρωσίας, χωρίς Βαλκάνια, χωρίς Σλάβους, με κατεστραμμένα φρούρια, χωρίς στόλο, με μια λέξη, μια «σκιά» της πρώην Τουρκίας, όπως το εκφράζει ο συγγραφέας. Φυσικά, αυτή δεν είναι η Τουρκία που θα ήθελαν οι «περισσότερες ευρωπαϊκές δυνάμεις», και δεν την κοροϊδεύεις αφήνοντας μόνο τη «σκιά της». Και θα πει στους Ρώσους: «Δεν έχει σημασία, αν όχι σήμερα, τουλάχιστον αύριο θα μπείτε στην Κωνσταντινούπολη». Και αυτή η απόφαση θα είναι προτιμότερη από μια Τουρκία στη σκιά. Το δεύτερο που μπορεί να επισημανθεί είναι ότι, ίσως, να μην υπήρξε ποτέ (και να μην υπάρξει) μια τόσο ευνοϊκή στιγμή για να καταλάβουμε την Κωνσταντινούπολη, όπως τώρα, ειδικά σε αυτόν τον πόλεμο, ειδικά σε αυτή τη δεδομένη στιγμή ή πολύ κοντά σε αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την πολιτική θέση της ίδιας της Ευρώπης εκείνη τη στιγμή.
[1]Πόλεις και πρωτεύουσες ομώνυμων επαρχιών της ΒΑ Τουρκίας τις οποίες απέσπασαν οι Ρώσοι κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878.
[2]Ρώσος κοινωνιολόγος (1822- 1885), εκδότης και ένας από τους ιδρυτές του πανσλαβισμού.
[3]Έκθεση απόψεων περί Πανσλαβισμού, οι θιασώτες του οποίου ζητούσαν από το ρωσικό κράτος να γίνει πιο επιθετικό έναντι της Τουρκίας για να μπορέσει να δημιουργήσει μια ισχυρή ομοσπονδία σλαβικών κρατών με επικεφαλής τη Ρωσία.
[4]Από το 1815 μέχρι το 1846 αποτελούσε «ανεξάρτητη» δημοκρατία κάτω από ρωσική κυριαρχία.
[5]Υποτιμητική προσέγγιση από τον συγγραφέα.
[6]Μπέντζαμιν Ντισραέλι (1804-1881), Λόρδος του Μπίκονσφιλντ, Πρωθυπουργός της Αγγλίας.
[7] Τα ερωτηματικά είναι του συγγραφέα.
