Κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Το Μέλλον, το βιβλίο του καθηγητή Αριστοτέλη Μητράρα Σύντομη ιστορία του τουρκικού θεάτρου. Το βιβλίο προλογίζει η πρώην Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Ισμήνη Κριάρη που σημειώνει και τη σημασία του: «ο συγγραφέας παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό τα στάδια εξέλιξης του τουρκικού θεάτρου από την απαρχή του Θεάτρου Σκιών στις στέπες της Κεντρικής Ασίας μέχρι σήμερα. Η σημασία του βιβλίου αυτού είναι προφανής: Ο αναγνώστης μπορεί να ιχνηλατήσει στις σελίδες του τα πολιτικά γεγονότα, τις κοινωνικές ανακατατάξεις και τις λογοτεχνικές επιρροές που οδήγησαν στη συγγραφή των έργων». Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου ακολουθεί μία ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον συγγραφέα.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Το βιβλίο σας «Σύντομη ιστορία του τουρκικού θεάτρου» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Το Μέλλον. Τι σημαίνει για εσάς αυτό το πόνημα;
Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω τις εκδόσεις Το Μέλλον και ιδιαίτερα τον κ. Νέστoρα Πουλάκο για την σημαντική του υποστήριξη στην υλοποίηση αυτής της προσπάθειας. Επίσης, ευχαριστώ από καρδίας την πρώην πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Ισμήνη Κριάρη, η οποία δέχτηκε με μεγάλη προθυμία να προλογίσει το βιβλίο.
Το πόνημα αυτό αποτελεί το απόσταγμα μελέτης κι έρευνας αρκετών ετών. Σημαίνει άλλη μία γέφυρα φιλίας με την γείτονα, άλλη μία προσέγγιση των δύο λαών. Σημαίνει ακόμα ένα παράθυρο που ανοίγεται προς έναν άλλον κόσμο, που είναι τόσο κοντά μας, αλλά οι γνώσεις μας γι’ αυτόν τον κόσμο είναι περιορισμένες ή/και συγκεχυμένες. Τέλος, σημαίνει ιστορία της νέας τουρκικής λογοτεχνίας μέσα από μία άλλη οπτική ματιά, εκείνη του τουρκικού θεάτρου.
Έχετε διδάξει στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών κι έχετε μελετήσει τη γείτονα από διάφορες σκοπιές. Ποιο ειδικό ενδιαφέρον σας έσπρωξε στην επισταμένη μελέτη και καταγραφή της ιστορίας του τουρκικού θεάτρου;
Το διδακτορικό μου αποτελεί μία πραγματεία πάνωστην ιδέα του τουρκικού εθνικισμού, καθώς και η μεταδιδακτορική μονογραφία μου αφορά το εθνικιστικό τρίπτυχο «Εκτουρκισμός – Εξισλαμισμός – Εκσυγχρονισμός» που επινοήθηκε από τον ιδεολογικό πατέρα του τουρκικού εθνικισμού Ζιγιά Γκιοκάλπ. Όμως, σχετικά με το ερώτημά σας, θα πρέπει να τονίσω εδώ ότι δεν πρόκειται για το πρώτο βιβλίο που πραγματεύεται το τουρκικό θέατρο. Προηγήθηκε από τις εκδόσεις Παπαζήση «Ανθολογία της νέας τουρκικής λογοτεχνίας – Θέατρο». Το έργο αυτό περιλαμβάνει διάφορα μεταφρασμένα αποσπάσματα τουρκικών θεατρικών έργων που δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.
Το τουρκικό θέατρο έχει εισαχθεί εδώ και πέντε χρόνια ως μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών, χάρις στην σοφή απόφαση της νυν προέδρου μας κας Ελένης Σελλά. Οι παραδόσεις μαθημάτων στο χρονικό αυτό διάστημα δημιούργησαν έναν ικανό όγκο πληροφοριών τόσο για το τουρκικό παραδοσιακό λαϊκό θέατρο όσο και για το θέατρο υπό την επίδραση του δυτικού θεάτρου. Έχοντας, λοιπόν, στα χέρια μου ένα πλούσιο υλικό, σκέφτηκα ότι δεν θα έπρεπε να πάνε χαμένοι οι κόποι τόσων χρόνων. Τέλος, με την παρότρυνση και των φοιτητών μου, σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμο να εκδοθεί, ώστε από τη μια να ενημερωθούν οι ενδιαφερόμενοι σχετικά με το τουρκικό θέατρο και από την άλλη να εμπλουτιστεί η ελληνική τουρκολογία.
Τα πιο εντυπωσιακά κατά τη γνώμη σας στοιχεία του τουρκικού θεάτρου; Υπάρχει κάτι που θα υπογραμμίζατε και πιστεύετε ότι το κάνει ιδιαίτερο;
Η απόφαση εκδυτικισμού της οθωμανικής κοινωνίας σε όλους τους τομείς (άρα και στο θέατρο) την περίοδο του Τανζιμάτ (1850 κ.ε.) θεωρώ ότι από μόνη της είναι μία επανάσταση. Επίσης, ο δρόμος προς τον εκσυγχρονισμό του τουρκικού θεάτρου δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Λαμβάνοντας υπόψη τη νοοτροπία και τον τρόπο σκέψης των Οθωμανών, μπορώ να υπογραμμίσω ορισμένα στοιχεία που θεωρούνται εντυπωσιακά: Αρχικά, έπρεπε να κτισθούν σύγχρονα δυτικού τύπου θέατρα. Έπειτα, το κοινό έπρεπε να μορφωθεί και να αποκτήσει σύγχρονη θεατρική κουλτούρα. Επιπλέον, οι μουσουλμάνες γυναίκες απαγορεύονταν ν’ ανεβούν στο σανίδι (το πρώτο διάστημα η έλλειψη αυτή καλυπτόταν ιδιαίτερα από Αρμένισσες ηθοποιούς). Η πρώτη μουσουλμάνα Τουρκάλα ηθοποιός, η Αφιφέ Ζαλέ (Afife Jale), ανέβηκε στην σκηνή μόλις το 1919. Η επιτυχία της αυτή δεν είχε την ανάλογη συνέχεια, καθώς όπως λέει και ο Καβάφης «η κοινωνία που ήταν / σεμνότυφη πολύ συσχέτιζε κουτά» (Μέρες του 1896). Βρήκε διέξοδο στα ναρκωτικά, κατέληξε σε ψυχιατρείο και απεβίωσε εγκαταλελειμμένη και ολομόναχη. Επίσης, μπορώ να αναφέρω τις επισκέψεις ελληνικών θιάσων στην Κωνσταντινούπολη και των τουρκικών στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Ελληνοτουρκικής φιλίας (Βενιζέλου – Ινονού) το 1931. Πρόκειται για την «Πολιτισμική διπλωματία» η οποία συνέβαλε στην εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών. Τέλος, θα μπορούσα να αναφέρω τουρκικά θεατρικά έργα που έχουν σχέση με την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Με δεδομένες τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν εδώ και χρόνια στην Τουρκία θα λέγατε ότι το θέατρο έχει επηρεαστεί; Γράφουν οι Τούρκοι συγγραφείς πολιτικό θέατρο και πόσο ανάγλυφες είναι σε αυτό οι κοινωνικές συνθήκες;
Παρά τις δύσκολες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν τις πρώτες δεκαετίες στην Τουρκία, το πολιτικό θέατρο κατάφερε να επιβιώσει με τους τολμηρούς θεατρικούς συγγραφείς του λογοτεχνικού ρεύματος του κοινωνικού ρεαλισμού. Θεατρικοί συγγραφείς, όπως ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Αζίζ Νεσίν, ο Χαλντούν Τανέρ κα. δεν δίστασαν στα έργα τους να αναφερθούν στα προβλήματα και την αδικία που βίωνε η τουρκική κοινωνία εκείνη την εποχή. Αλλά και μετά το 1960 η νέα γενιά διαπραγματεύτηκε στα έργα της θέματα μετανάστευσης από την επαρχία προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, τις σκληρές συνθήκες στις παραγκουπόλεις των μεγάλων πόλεων, την καθημερινή αγωνία επιβίωσης του μικρού και αδύναμου ανθρώπου, τα προβλήματα του ανθρώπου μέσα στις σύγχρονες πόλεις κλπ.
Υπάρχουν κάποια έργα ή συγγραφείς που θα προτείνατε σε όποιον ενδιαφέρεται να εμβαθύνει;
Για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό θα πρότεινα κατ’ αρχάς τα μεταφρασμένα θεατρικά έργα του Ναζίμ Χικμέτ,«Το κρανίο», «Υπήρξε ή όχι ο Ιβάν Ιβάνοβιτς;», «Η Γελάδα». Του Αζίζ Νεσίν, «Το θεριό του Ταύρου». Του Νετζίπ Φαζίλ Κισάκιουρεκ, «Δημιουργώντας έναν άνθρωπο». Από την Τριλογία της Μεσοποταμίας του Μουρατχάν Μουνγκάν το μεταφρασμένο έργο «Τα ελάφια οι κατάρες». Θα ήταν καλό να μεταφραστούν και τα άλλα δύο έργα «Μαχμούτ και Γεζιντά» και «Συλλυπητήρια» καθώς προβάλλουν τα σκληρά ήθη των λαών της Μεσοποταμίας.
Επίσης, θα ενημέρωνα τον αναγνώστη για ορισμένα μη μεταφρασμένα έργα στην ελληνική, τα οποία ωστόσο θεωρώ σημαντικά όπως, «Το τραγούδι του Κουζγκουντζουκίου» το οποίο πραγματεύεται τα Σεπτεμβριανά γεγονότα του 1955, όπως επίσης και τα έργα «Η σκάλα της Χαλκηδόνας» και «Το φαρμακείο της αρετής» που αναφέρονται στην αστυφιλία και στην βίαιη αστικοποίηση αντίστοιχα. Τέλος, υπάρχουν θεατρικά έργα που έχουν ελληνικό ενδιαφέρον καθώς πραγματεύονται θέματα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας όπως, «Με σκότωσαν μέσα στην Τροία», «Νοσταλγώ την Τροία», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Ωραία Ελένη».
Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφορά οπωσδήποτε ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Γιατί θα προτείνατε σε κάποιον εκτός αυτού να διαβάσει αυτό το βιβλίο;
Στον πρόλογο ενός βιβλίου μου αναφέρω πως η λογοτεχνία αποτελεί τον καθρέφτη μιας κοινωνίας. Επομένως, ο αναγνώστης που θα επιχειρήσει να διαβάσει αυτό το βιβλίο, θα αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής εξέλιξης της σύγχρονης Τουρκίας, ακόμα θα κατανοήσει καλύτερα τον τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία του τουρκικού λαού και θα μπορέσει να κάνει μία σύγκριση σχετικά με την θεματολογία των θεατρικών έργων των δύο χωρών.
