Όμως κάτι έπρεπε να σκεφτεί να πάρει μαζί του. Γιατί δεν μπορούσε να πάει με άδεια χέρια. Τα λουλούδια σ’ ένα Νεκροταφείο Λέξεων θα ήταν άσχετα με το θέμα, περιττά. Σκέφτηκε αρκετά. Και τελικά το βρήκε. Θα τους πήγαινε δυο τρεις λέξεις καινούριες. Ολοκαίνουριες, ει δυνατόν της ημέρας. Για τις κείμενες ψυχές των πρόωρα χαμένων λέξεων θα ήταν μια παρηγοριά.
Η μαντική μηχανή και άλλες καθημερινές συγκινήσεις είναι το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο του Αλέξανδρου Βαλκανά και περιλαμβάνει 41 μικρές ιστορίες στις οποίες το παράδοξο συστήνεται ως πραγματικό. Με αφορμή την κυκλοφορία του, από τις εκδόσεις Βακχικόν, μιλάμε με τον συγγραφέα για καθημερινές και λογοτεχνικές συγκινήσεις.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
«Η μαντική μηχανή και άλλες καθημερινές συγκινήσεις» είναι το πρώτο σας λογοτεχνικό βιβλίο. Μιλήστε μας για το ταξίδι της δημιουργίας του.
Αρκετές από τις ιστορίες που περιλαμβάνονται σε αυτό το πρώτο λογοτεχνικό μου πόνημα είχαν δημοσιευτεί σε ψηφιακούς ιστότοπους αρκετό καιρό πριν, ένα μεγάλο μέρος τους όμως συντέθηκε κατά τα διάρκεια του covid-εγκλεισμού. Εργαζόμουν, όπως και πολλοί άλλοι, από το σπίτι και στα διαλείμματα έκανα περιπάτους κατά τους οποίους συνέλεγα εικόνες - στιγμιότυπα της αστικής καθημερινότητας. Αυτές φώλιαζαν μέσα μου και κατόπιν γίνονταν ο σπόρος για τις μικρές ιστορίες που προέκυψαν. Ένας τρίτος παραπόταμος που χύθηκε στην κοινή κοίτη αυτού του υλικού είναι πειραματισμοί στα πλαίσια ενός διαδικτυακού εργαστηρίου δημιουργικής γραφής που παρακολούθησα, με σκοπό να γεμίσω εποικοδομητικά εκείνη την πιεστική, ψυχολογικά και σωματικά, περίοδο.
Τι δένει τις 41 μικρές ιστορίες που περιλαμβάνει αυτή η συλλογή;
Από την άποψη της μορφής, η μικρή τους έκταση, λίγες μόνο ξεπερνούν τη μία σελίδα. Από πλευράς περιεχομένου, ακαριαία ερεθίσματα του αστικού τοπίου, αναμνήσεις που αντλήθηκαν από βιωματικό υλικό και οικογενειακές αφηγήσεις στηρίζουν τον κορμό αυτής της συλλογής. Το κοινό τους νήμα όμως πιστεύω ότι είναι το απροσδόκητο. Μέσα σε ένα ρεαλιστικό καμβά, κάποιο αντικείμενο, μία έννοια ή και ολόκληρη συνθήκη αυτονομούνται, για να νοηματοδοτήσουν διαφορετικά το οικείο, το καθημερινό. Αυτό συντελείται είτε μέσω ενός υπερρεαλιστικού τεχνάσματος είτε μέσω του παιχνιδιού με τις λέξεις και τον ρυθμό. Τα στοιχεία αυτά γίνονται παραμορφωτικά γυαλιά μέσα από τα οποία ο αναγνώστης-θεατής καλείται να αντικρίσει το οικείο, όχι ως κάτι ανοίκειο ή γκροτέσκο, αλλά με το βλέμμα μιας νέας ενδεχόμενης πραγματικότητας.
Γιατί αποφασίσατε να δώσετε ζωή και λόγο στα αντικείμενα;
Προέκυψε με έναν τρόπο φυσικό, απρόθετο. Ήταν προϊόν μίας συνειδητοποίησης αλλά και επισήμανσης φίλων που έτυχε να διαβάσουν μερικές από τις ιστορίες μου. Τα ομιλώντα-δρώντα, μη ανθρώπινα όντα αποδείχθηκεότι έπαιζαν σε πολλές από τις αφηγήσεις καίριο ρόλο. «Υποκειμενικοποιημένα» αντικείμενα που με έναν τρόπο βοηθούν τους ανθρώπινους χαρακτήρες να εκφραστούν, να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους και κατά πως φαίνεται με την τάση να κλέψουν την παράσταση από τους αμήχανους ανθρώπους. Προφανώς εξυπηρετεί μέσα μου μία βαθύτερη ανάγκη, μία μετατόπιση από τον άνθρωπο-πρωταγωνιστή που δεν μπορεί ή δεν θέλει να εκθέσει την αλήθεια του. Τα αντικείμενα όμως είναι μαρτυριάρικα, θα πουν αυτό που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί το παζλ με τα χαμένα κομμάτια. Είναι εκεί και τα λένε όλα ή σχεδόν όλα, αρκεί να έχεις αυτιά να ακούσεις και μάτια να δεις. Όσο το συλλογίζομαι, νιώθω ότι σε αυτήν την εποχή που ο άνθρωπος ακρωτηριάζει ως αδυναμία το συναισθητικό του κομμάτι προς όφελος ενός κυνισμού επιβίωσης, το συναισθηματικό του αποτύπωμα ενυπάρχει στα πράγματα που ακουμπά, ορίζει ή εξορίζει από τη ζωή του.
Τι σας ελκύει στη μικρή φόρμα; Γιατί διηγήματα;
Εκείνο που με ελκύει, με ιντριγκάρει στη μικρή φόρμα, είναι η άσκηση επί της αφαίρεσης, η σπουδή στο ελάχιστο κι αυτή η διαπίστωση σαφώς δεν είναι δική μου ανακάλυψη. Η μαθητεία στο εργαστήριο δημιουργικής γραφής που παρακολούθησα, με ώθησε να επιχειρήσω - και κόντρα στην ιδιοσυγκρασία μου - με βασικά εκφραστικά μέσα να αφηγηθώ μια μεγάλη ιστορία. Όχι σε διάρκεια αλλά σε επίπεδο υπονόησης, ένα πριν κι ένα μετά, ένα «τώρα» σε διαστολή, που επιτρέπει ενδεχομένως στον αναγνώστη να ολοκληρώσει με τα δικά του μέσα πρόσληψης και αναδημιουργίας. Η πρόκληση του μικροδιηγήματος για μένα συνίσταται στο εξής: με δύο, τρία στοιχεία στοιχειώδη, πόσο μεστό από νοήματα, συνεκτικό, γοητευτικό σύμπαν μπορώ να φτιάξω;
Έχετε γράψει θεατρικά κείμενα που έχουν ανέβει σε σκηνές και μάλιστα έχετε βραβευτεί ενώ στίχοι σας έχουν μελοποιηθεί. Επομένως θέατρο, ποίηση και τώρα διηγήματα. Τι σημαίνει για εσάς κάθε είδος και τι συνολικά η συγγραφή;
Ρίχνοντας μία ματιά στη συγγραφική μου διαδρομή, νιώθω να κινούμαι ολοένα σε δίνες και μαιάνδρους. Κατά περιόδους αφοσιώθηκα σε ένα είδος - η θεατρική γραφή διεκδικεί ένα μεγάλο κομμάτι - χωρίς όμως η δραστηριότητα αυτή να γίνεται εσκεμμένα παρατακτικά, πρώτα το ένα, μετά το άλλο. Αγαπώ πολύ το θέατρο ως εμπειρία γραφής, την αμεσότητά του, την ποικιλία των χαρακτήρων, το ανάγλυφο της πλοκής και τις λεπτές ισορροπίες του. Το θεωρώ δύσκολο είδος. Ο ευθύς λόγος απαιτεί αληθοφάνεια, εύκολα σε προδίδει ως δημιουργό, στην αφήγηση ενδεχομένως μπορείς να κρύψεις ή να κρυφτείς. Η ποίηση, κυρίως το πεζοποίημα με το οποίο καταπιάνομαι, με ευχαριστεί κυρίως για λόγους αισθητικούς, μου αρέσει να αυτοσχεδιάζω πάνω στη μελωδία και τη ρυθμική μιας αφηγημένης εικόνας. Μοιάζει σα να παίζεις ένα μουσικό όργανο, έτσι το βλέπω∙ σαν ένα τραγούδι. Συχνά χρησιμοποιώ τα ίδια μελωδικά και ρυθμικά εφέ στα διηγήματά μου, όπως έκανα και σε αρκετές συνθέσεις της Μαντικής Μηχανής. Η συγγραφή στο σύνολό της και αδιάφορογενών, ειδών κ.λπ., (η γραμματαλογική κατάταξη και τα «συρταράκια» δεν πρέπει να χειραγωγούν τον δημιουργό) είναι για εμένα ένας μηχανισμός συντονισμού του έσω εαυτού με τον έξω κόσμο δια μέσου των λέξεων. Όταν πετυχαίνει αυτός ο συντονισμός, συμβαίνει κάτι που -αν και είναι οξύμωρο αυτό που θα πω- δεν χωράει σε λέξεις.
Ποια είναι η επιδίωξη σας όταν γράφετε;
Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι το αίσθημα ικανοποίησης, η απόλαυση που εισπράττω από τη διαδικασία της γραφής. Γιατί η συγγραφή είναι εκτός πολλών άλλων και μία ναρκισσιστική πράξη ηδονισμού. Η βίωση ευχαρίστησης πιστεύω ότι αποτελεί κοινό στοιχείο της Τέχνης και όλων των μορφών ανθρώπινης δράσης που αντιμετωπίζονται ως τέχνη. Αυτή είναι η χαρά της δημιουργίας: μια κατάφαση ζωής. Ακόμα και αν για να φτάσεις εκεί χρειαστεί να διασχίσεις ένα μονοπάτι επίπονο. Επομένως, η αναβίωση αυτού του αισθήματος γίνεται ανάγκη επιτακτική. Άπαξ και το ζήσεις, θέλεις να το ξαναζήσεις.
