O Αντώνης Χαριστός γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1988. Είναι φιλόλογος και συγγραφέας, ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης από το Μάιο του 2018. Είναι αρχισυντάκτης στο ετήσιο θεωρητικό φιλολογικό περιοδικό «Κλίβανος», στο διμηνιαίο «Λογοτεχνικό Δελτίο», συλλογική έκδοση πεζογραφικού λόγου, στο διμηνιαίο περιοδικό ποιητικού λόγου «Ποιητικά τοπία» καθώς στα «Εκδοτικά Νέα», τετράμηνης έκδοσης κριτικών αναφορών λογοτεχνίας. Έχει εκδώσει θεωρητικά έργα, μελέτες λογοτεχνίας αλλά και τέσσερα έργα πεζογραφίας: τις νουβέλες Τέσσερις ανάσες ελευθερίας (εκδ Άλλωστε, Αθήνα, 2016) και Μποστάνι Δημοκρατίας (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021) καθώς και τα μυθιστορήματα Μέρες νηστείας (εκδ Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2018) και Οι μαστοί των Αθηνών (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021).
Με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο Οι μαστοί των Αθηνών, ο συγγραφέας μιλά στο Βακχικόν και την Σοφία Πολίτου-Βερβέρη.
Το 2021, σε μια δύσκολη περίοδο -λόγω πανδημίας- όχι μόνο για το βιβλίο αλλά και για όλες τις τέχνες, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά σας Οι μαστοί των Αθηνών, από τις εκδόσεις Γράφημα. Θα θέλατε να μας εισάγετε, συνοπτικά, στον τόπο και τον χρόνο που εξελίσσεται η πλοκή του; Πρόκειται για πολυπρόσωπο αφήγημα; Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστριών και των πρωταγωνιστών;
Το μυθιστόρημα Οι μαστοί των Αθηνών γυρνά το χρόνο στα τέλη του 19ου αιώνος και συγκεκριμένα στην τελευταία περίοδο διακυβέρνησης του Χαριλάου Τρικούπη. Ειδικότερα, στα 1893 η Αθήνα μετατρέπεται σε πειραματική σκηνή πολλαπλών συμφερόντων, οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών, μεταφέροντας το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στα σχέδια περί ολικής αναδομήσεως του άστεως. Επιχειρηματικοί, τραπεζικοί, βασιλικοί κ.α. παράγοντες από όλη την Ευρώπη σπεύδουν όπως συμμετέχουν ενεργά στο διακύβευμα της εποχής το οποίο ανταποκρίνεται στην ψευδαίσθηση της προόδου και του εκσυγχρονισμού, υπηρετώντας, ωστόσο, οικονομικούς στόχους και ομάδες συμφερόντων. Ανάμεσά τους η οικογένεια του Κωνσταντίνου Ρωμανού, εκ Γαλλίας ορμώμενη, επιζητεί διακαώς αναγνώριση και κύρος. Για το λόγο αυτό ο Κωνσταντίνος Ρωμανός επενδύει σε παρασκηνιακές διαβουλεύσεις όπως ικανοποιήσει τους ετέρους σε κάθε τους επιθυμία. Σύσσωμη η κυβερνητική πλειοψηφία τάσσεται αναφανδόν υπέρ του σχεδίου και των αναγκαίων υποχωρήσεων έναντι των απαιτήσεων. Μαζί τους και η αθηναϊκή κοινωνία της εποχής, παρά τις έντονα σκιαγραφημένες διαφοροποιήσεις των μελών της, αναζητά τη δική της χαραμάδα αισιοδοξίας ενώπιον του νέου αιώνος που έρχεται ορμητικά μέσα από τους μύθους και τις παραφιλολογίες, οι οποίες με τη σειρά τους διοχετεύονται προς μαζική κατανάλωση. Η αφήγηση περιστρέφεται γύρω από δομημένες προσωπικότητες στο επίπεδο της συλλογικής και ατομικής ηθικής. Για το λόγο αυτό, μολονότι παρεμβαίνουν πολλαπλές προσωπικότητες εντός του έργου, εμφανίζονται συγκεκριμένες οι οποίες κινούν την ιστορία και τη μεταθέτουν στις ερχόμενες προβληματικές του χρόνου και του χώρου. Μολονότι οι περισσότεροι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν στο πρόσωπο της Κασσάνδρας την πρωταγωνίστρια της ιστορίας, ωστόσο, η τελευταία θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντος την Αθήνα των τελών του αιώνος μέσα στην οποία οι προσωπικότητες, σημαντικές ή ασήμαντες για την μεταβολή των δεδομένων, καθώς και οι κοινωνικές διεργασίες εναλλάσσονται σχηματίζοντας το μωσαϊκό των αισθητικών και ιδεολογικών μεταβολών.
Με το βιβλίο σας φέρατε στο προσκήνιο μια εποχή έντονων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ταραχών, κατ’ επέκταση άκρως ενδιαφέρουσα. Μας πήγατε πίσω, στα τέλη του 19ου αιώνα, στην Αθήνα του Τρικούπη. Ωστόσο, η λεπτομέρεια κάνει τη διαφορά. Η έρευνά σας, πέρα από ιστορική, διευρύνεται και σε άλλους τομείς. Θα θέλατε να μας πείτε πώς εργαστήκατε ώστε να πετύχετε τον στόχο της θεματικής σας στο μυθιστόρημα;
Πράγματι, προκειμένου να συγκεντρώσω την πλειοψηφία του υλικού όπως το τελευταίο αναπτύσσεται στο μυθιστόρημα όφειλα εκ των προτέρων να σχηματοποιήσω την δομή του έργου όχι στη λογοτεχνική της βάση δεδομένων αλλά στην αποστασιοποιημένη πρακτική του χρόνου και του αντίστοιχου αρχειακού υλικού. Πρώτος σταθμός τα κείμενα ιστορίας τα οποία αφορούσαν την ιστορία της Αθήνας μετά την ελληνική επανάσταση του 1821 καθώς και ιστοριογραφία η οποία αναφέρονταν σε καίρια ζητήματα της αστικής ανάπτυξης και οικονομικής παραγωγής της χώρας κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνος. Στράφηκα τόσο σε κλασικές ιστορικές αναγνώσεις όσο και σε νεότερες έρευνες και αναφορές οι οποίες λειτούργησαν εποικοδομητικά στη μελέτη και αργότερα στη συγγραφή του έργου. Δεύτερος σταθμός η λαογραφία. Η τελευταία λειτούργησε, επί της ουσίας, ως το απαραίτητο υπόβαθρο όπως οικοδομήσω στα πορίσματά της την μυθοπλαστική εικόνα της Αθήνας και δη των ανθρωπίνων σχέσεων σε αστικό περιβάλλον. Υπήρξε επίπονη διαδικασία την οποία, οφείλω να υπογραμμίσω, απήλαυσα δεδομένου ότι τα αναγνώσματά μου δεν αφορούσαν ούτε άμεσα ούτε έμμεσα θέματα και ζητήματα που άπτονταν του αντίστοιχου κλάδου. Τέλος, παράλληλα με την ιστορική και λαογραφική έρευνα ασχολήθηκα, εκ νέου και αυτή τη φορά από μηδενικής βάσεως, με την ηθογραφία των τελών της δεκαετίας του 1880 και αρχών της δεκαετίας του 1890. Μελέτησα επισταμένως τα έργα της περιόδου και βυθίστηκα κυριολεκτικά στις περιγραφές των πεζογράφων. Το τρίπτυχο αυτής της επεξεργασίας και το συνολικό αποτέλεσμα αυτής χρησιμοποιήθηκε είτε ως πρώτη ύλη είτε ως συνθετικό δεδομένο για μια σειρά ζητημάτων τα οποία αναπτύσσονται διεξοδικά στο έργο.
Επενδύσεις, πρόοδος, ανάγκες, όνειρα, ερωτικές επιθυμίες στη χώρα-σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. Αδιέξοδα και τολμηρές αποφάσεις. Το ηθικό και το ανήθικο μοιράζονται το ίδιο προσωπείο. Πόσο το αφήγημά σας, αλλά και η εποχή στην οποία ξετυλίγεται, βρίσκει απόκριση στο σήμερα;
Επί της ουσίας, η ηθική στην κατασκευασμένη της οπτική και δη μέσα από την τεχνική απογραφή των αισθητικών μορφοποιήσεων αυτής διαπερνά τα θέματα χρόνου και χώρου διαγράφοντας μία νέου τύπου ταυτότητα στα δρώντα υποκείμενα την οποία αναπαράγουν άνευ συνειδήσεως. Το υποκείμενο των τελών του 19ου αιώνος και το αντίστοιχο του 21ου τεμαχίζεται ανάμεσα σε πολλαπλούς ρόλους συμμορφώσεως. Λειτουργεί με βούληση. Ωστόσο, εκείνο το οποίο αδυνατεί να κατανοήσει είναι το γεγονός ότι αυτού του είδους η βούληση δεν είναι ελεύθερη αλλά περιορισμένη σε ασφυκτικά ελεγχόμενα πλαίσια. Στο ίδιο μήκος κύματος διοχετεύεται η ηθική, συλλογική και ατομική, μέσα από την οποία η έννοια και το περιεχόμενο του περιορισμού υιοθετείται ως πράξη και ως λόγος στην καθημερινότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Κάθε βήμα των κοινωνιών στην υλική πρόοδο αποτέλεσε, και εξακολουθεί να επιτονίζει αυτή την οπτική, την Αχίλλειο πτέρνα της ανθρώπινης υπόστασης. Η εκμηδένιση του υποκειμένου έχει εκκινήσει ετεροχρονισμένα με την υλική εξέλιξη, ωστόσο, διατηρεί την αυθεντικότητα της συνειδησιακής πρωτοβουλίας. Η ψευδαίσθηση της ελευθερίας, με οποιαδήποτε αρχή λόγου κι αν της αποδοθεί, πολλαπλασιάζει την υπονόμευση του ατόμου προσδίδοντας υπεραξία στο μέγεθος της ύλης που παράγεται. Επρόκειτο για ολική ήττα. Θα σας παραπέμψω για περαιτέρω ανάλυση στο μελέτημα φιλοσοφίας εκ μέρους μου το οποίο θα κυκλοφορήσει σε ένα χρόνο από σήμερα.
Θα θέλαμε να μας πείτε ποια είναι τα στοιχεία που θωρείτε κάνουν το βιβλίο σας ξεχωριστό, σε σχέση με άλλα μυθιστορήματα που η πλοκή τους διαδραματίζεται την ίδια χρονική περίοδο με το δικό σας. Η απλοποιημένη καθαρεύουσα που χρησιμοποιείτε μπορεί να είναι ένα από τα στοιχεία αυτά; Τι άλλο;
Δεν γράφω προκειμένου να ανταγωνιστώ τον πνευματικό κάματο άλλων δημιουργών. Ίσα ίσα, αντίστοιχα αναγνώσματα βοήθησαν την έρευνα και την οπτική μου. Όσον αφορά τις ιδιαιτερότητες του εν λόγω μυθιστορήματος πράγματι η χρήση της γλώσσας είναι ένα εξ αυτών. Η απλοποιημένη καθαρεύουσα υπερτονίζει την πεποίθησή μου ότι υπήρξε μία γλωσσική μορφή/σχήμα με εξαιρετική ποιότητα και πλούτο υφολογικής αναφοράς. Είναι η αισθητική την οποία προσδίδει άνευ υποβαθμίσεως των νοητικών ανταποκρίσεων του λόγου. Παράλληλα με τη χρήση της γλώσσας η εικονοποιία είναι έντονη. Εκ πεποιθήσεως, η λογική των φιλολογικών αντιστοιχίσεων αποκτά αξία και περιεχόμενο μόνο όταν κατασκευάζει μία εικόνα ως μορφή του λόγου μέσα από την οποία απαντούν σχετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις. Επομένως, δεν θα ήταν εφικτό να περιορίζω τη χρήση της γλώσσας σε μια διεκπεραιωτική αναλογία των θεματικών αναφορών. Αντίθετα, επεδίωξα την αξιοποίηση αυτής ως μοχλό διοχέτευσης και προβολής πολλαπλών επιπέδων εικονοποιίας με τέτοιο τρόπο ώστε η γλώσσα, εν τέλει, να καθίσταται δομικά παρεμφερής σε σχέση με το αποτέλεσμα. Επομένως, εκκινώ με αφετηρία τη γλώσσα για να μεταμορφώσω τη δυναμική της σε εικόνα.
Είστε ένας πολυπράγμονας συγγραφέας, όπου οι δράσεις σας επικεντρώνονται στο βιβλίο και τους δημιουργούς του. Είστε όμως και πολυγραφότατος. Πώς μπορείτε και προφυλάσσετε τον χρόνο της προσωπικής σας δημιουργίας, τον χρόνο για μελέτη και συγγραφή;
Λειτουργώ με εξαιρετικά αυστηρό πρόγραμμα μελέτης και γραφής σε ημερήσια βάση. Αφαιρώντας τις ώρες βιοποριστικής εργασίας αφιερώνω περίπου έντεκα εκ των εικοσιτεσσάρων για την καθημερινή υλοποίηση των στόχων που θέτω. Κάθε έτος λαμβάνει χώρα μία στοχοθεσία, ένας προγραμματισμός και παράλληλα καταγράφονται οι απαιτήσεις αυτού. Παράδειγμα αποτελεί η μελέτη για τον Άγγελο Τερζάκη. Χρησιμοποιήθηκαν περισσότερα από εκατόν εβδομήντα (170) βιβλία για τη συγγραφή του τα οποία όφειλα να μελετήσω σε διάστημα δέκα μηνών. Υπήρξε εξουθενωτική διαδικασία το αποτέλεσμα της οποίας, ωστόσο, με δικαίωσε. Παράλληλα, ελάμβανε χώρα η συγκέντρωση υλικού για το μυθιστόρημα καθώς και για τον πρώτο τόμο φιλοσοφίας τον οποίο εκκίνησα να ετοιμάζω ήδη από τα τέλη του 2019. Μία τριπλή, λοιπόν, εργασία η οποία δεν γνωρίζει ανάπαυλα. Ολόκληρος ο χρόνος μου επενδύεται σε αυτή την καθημερινότητα. Έχω αρθρογραφήσει σχετικώς με την αναγκαιότητα διαμόρφωσης των όρων συγκρότησης του σώματος των εξ επαγγέλματος λογοτεχνών (όχι με την οικονομική έννοια αλλά με αυτή της πνευματικής παραγωγής) ενός σώματος το οποίο υπηρέτησε η γενιά του '30. Επομένως, λειτουργώ σε ασφυκτικά χρονικά και παραγωγικά πλαίσια συνειδητά. Για το λόγο αυτό οφείλω την αμέριστη ευγνωμοσύνη μου στη σύντροφό μου για την πολύπλευρη στήριξη σε κάθε μου εργασία. Στήριξη η οποία λειτουργεί ως οξυγόνο σε μία ατμόσφαιρα διαρκών απαιτήσεων.
Είστε ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης. Πώς προέκυψε η ιδέα της δημιουργία της; Πώς θα μπορούσαμε να συμμετέχουμε σε αυτήν; Τα σύνορά της είναι διευρυμένα; Και ποιοι είναι οι στόχοι της;
Η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης λειτουργεί ως όρους γραφειοκρατίας και καθετοποιημένης διαχείρισης. Για το λόγο αυτό δεν δεχόμαστε νέα μέλη. Ωστόσο, έχει ήδη διαμορφωθεί ένα δυναμικό κοινό αναγνωστών των εντύπων μας, κοινό το οποίο μας στηρίζει σε κάθε μας βήμα. Τους οφείλουμε την ευγνωμοσύνη μας. Τα πνευματικά μας σύνορα είναι διευρυμένα όχι τα οργανωτικά. Οι απαιτήσεις του εγχειρήματος μέσα σε διάστημα τριών ετών έχουν αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό που ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο να λειτουργήσουμε με διαφορετικούς όρους εάν επιθυμούσαμε να έχουμε αποτέλεσμα στις επιλογές μας. Οφείλω να υπογραμμίσω, ωστόσο, πως τα μέλη της ομάδας είναι εξαιρετικοί χαρακτήρες και προσωπικότητες έτοιμες να προσφέρουν. Λειτουργούμε με αυστηρούς κανόνες αλλά με απόλυτη σύμπνοια στόχων και εργασιών. Η όλη προσπάθεια άρχισε τον Ιούνη του 2018 με στόχο να κατασκευαστεί ένας φιλολογικός, λογοτεχνικός και καλλιτεχνικός πυλώνας ο οποίος από τη μία πλευρά θα επαναδιατυπώσει το πρωτείο του υπερρεαλισμού αποκαθαρμένο από τις ιδεολογικές και πολιτικές προεκτάσεις οι οποίες επί της ουσίας μετέτρεψαν το κίνημα ιδεών σε αντίγραφο αντίστοιχων πρακτικών άνευ κοινωνικής ανταπόκρισης και ταυτότητας. Έχουμε λάβει σαφείς αποστάσεις από πεπραγμένα του παρελθόντος και δεν υποχωρούμε ούτε βήμα από τη θέση μας σύμφωνα με την οποία ο υπερρεαλισμός είναι γλώσσα και θέση, λόγος και σώμα, βούληση και πράξη. Μέσα από τα εν λόγω σχήματα δημιουργούμε τη νέα πρόταση για τη λογοτεχνία και τις τέχνες εν γένει, πρόταση η οποία επικεντρώνεται στην αναπαράσταση της ιστορίας ως χρόνος και ως χώρος επανεξετάζοντας τα δεδομένα προκειμένου να σκιαγραφήσουμε τις απαντήσεις του εκάστοτε σήμερα.
Πού θα μπορούσαμε να σας συναντήσουμε διαδικτυακά αλλά και από κοντά;
Στην Θεσσαλονίκη συναντιόμαστε μέλη και φίλοι της ομάδας με αφορμή διάφορες περιστάσεις που αφορούν νέες λογοτεχνικές δημιουργίες αλλά και συζητήσεις. Εξάλλου είμαστε μία μικρή κοινωνία. Εύκολα συναντά κανείς φίλους στο κέντρο αυτής. Όσον αφορά το διαδίκτυο δύναται κανείς να εντοπίσει την Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα οποία παρέχονται όλες οι σχετικές πληροφορίες επικοινωνίας.
