Γράφει η Λεύκη Σαραντινού
"Δίκτυα, δίκτυα παντού..."
Έτσι τιτλοφορείται το τρίτο κεφάλαιο στο βιβλίο του διάσημου ιστορικού Niall Ferguson προκειμένου να αποδειχθεί η σημασία την οποία είχαν, -έχουν και συνεχίζουν να έχουν- τα δίκτυα καθ' όλη τη διάρκεια της μακραίωνης ανθρώπινης ιστορίας. Είμαστε, επομένως, γελασμένοι, αν νομίζουμε ότι το φαινόμενο με τα τόσο εκτεταμένα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία γνωρίζουν τη μέγιστη ακμή τους στις μέρες μας μέσω του facebook και των άλλων ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποτελεί γνώρισμα του σύγχρονου μονάχα κόσμου.
Διότι, στην πραγματικότητα, τα δίκτυα -οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά- υπήρχαν πάντοτε στον κόσμο με την πρώτη επισήμως δικτυωμένη εποχή να ανήκει στον δέκατο τέταρτο αιώνα και την αναγεννησιακή Ιταλία των Μεδίκων, των Σφόρτσα και των άλλων παντοδύναμων οικονομικά οικογενειών της ιταλικής χερσονήσου. Μέχρι τον 14ο αιώνα ο συγγραφέας δηλώνει ότι αντί για τα δίκτυα κυριαρχούσαν οι ιεραρχίες ανά τον κόσμο. Γιατί άραγε;
Στην αρχαιότητα και στην εποχή των μεγάλων αυτοκρατοριών οι ιεραρχίες ήταν εκείνες οι οποίες έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις κι αυτό διότι μέσω της απολυταρχίας εξασφαλιζόταν η τάξη και η πειθαρχία. Έτσι αποφεύγονταν, επίσης, οι εμφύλιοι πόλεμοι και εξασφαλιζόταν η κοινωνική συνοχή.
Βέβαια, πάντοτε οι ιεραρχίες συνυπήρχαν με τα δίκτυα. Αυτό θέλει να τονίσει, εξάλλου, και το εξώφυλλο, αλλά και ο τίτλος του βιβλίου: Η πλατεία και ο πύργος. Ο πύργος, ο οποίος συμβολίζει την ιεραρχία, την απολυταρχία και το ατομικό, δεσπόζει εν τω μέσω της πλατείας, η οποία εκπροσωπεί τα δίκτυα, τη δημοκρατία και το συλλογικό. Αυτό δείχνει την παράλληλη συνύπαρξη και συμπόρευσή τους ανά τους αιώνες. Και οι ιεραρχίες αποτελούν δίκτυα κατά μία έννοια, με τις επιμέρους πλευρικές συνδέσεις τους, όμως, να καταλήγουν σε μία συγκεκριμένη κορυφή.
Το απόγειο των ιεραρχιών τοποθετείται στον 20ο αιώνα με την απολυταρχία του Στάλιν, του Χίτλερ, του Φράνκο, του Μάο τσε Τουνγκ και των άλλων ολοκληρωτικών καθεστώτων.
Τα δίκτυα συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν με τις ιεραρχίες από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Για την ακρίβεια βρίσκονται σε μία αέναη πάλη μεταξύ τους. Τα δίκτυα είναι πιο δημιουργικά από τις ιεραρχίες, αλλά τα άτομα μέσα σε αυτά δεν κατευθύνονται προς έναν κοινό σκοπό τόσο εύκολα όσο μέσα στις ιεραρχίες.
Για πολλά χρόνια πάντως, όπως μας λέει ο Ν.F. οι ιστορικοί επέμεναν να αγνοούν τα ανθρώπινα δίκτυα ή να μην αποτιμούν σωστά τη σημασία τους στην ανθρώπινη ιστορία. Το δίκτυο του Χένρι Κίσινγκερ, του περίφημα "δικτυωμένου" Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, υπήρξε η αφορμή για να ασχοληθεί και ο συγγραφέας του παρόντος πονήματος με τα δίκτυα.
Το βιβλίο "Η πλατεία και ο πύργος" αποτελεί μία πρωτότυπη και ξεχωριστή περιήγηση στις μυστηριώδεις ατραπούς της Ιστορίας έτσι όπως δεν την έχουμε ξαναζήσει. Πιάνει το νήμα της Ιστορίας από την Ιταλία του 14ου αιώνα και μελετά τα κάθε λογής δίκτυα που υπήρξαν από τότε ανά την υφήλιο. Δίκτυα εμπόρων, εξερευνητών, κατασκόπων, επιδημιών, τηλεφώνου, ραδιοφώνου, υπολογιστών, λογοτεχνικές λέσχες, δίκτυα της μαφίας, όλα έχουν τη θέση τους σε αυτό το βιβλίο. Και αυτό ακριβώς είναι και το γοητευτικό.
Η περιήγηση περιλαμβάνει μέρη όπως την Κίνα των Ταϊπίνγκ, μέχρι και την ΕΣΣΔ, τους Illuminati, τους Ελευθεροτέκτονες, την ομάδα Μπλούσμπερι, μέχρι την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Facebook και σύγχρονα ηλεκτρονικά, οικονομικά και εμπορικά δίκτυα. Ούτε η τρομοκρατία του ISIS δεν παραλείπεται. Ο κόσμος εξαρτάται από τα δίκτυα πολύ περισσότερο απ' όσο φανταζόμαστε.
Πρόκειται, εν κατακλείδι, για ένα έργο του οποίου η ομορφιά, το ενδιαφέρον και η μοναδικότητα έγκειται στη μεγάλη ποικιλομορφία του μέσα από την πένα ενός έγκριτου ιστορικού. Συνοψίζοντας, εν ολίγοις, το νόημα του βιβλίου σε μια φράση του N.F.:
"Οι τεχνολογίες έρχονται και παρέρχονται. Ο κόσμος παραμένει ένας κόσμος πλατειών και πύργων".
