Γράφει ο Γιώργος Βοϊκλής
Στις 20 Αυγούστου του 2011 έφυγε από τη ζωή, μετά από μακρόχρονη ασθένεια, ο Νίκος Θέμελης, συγγραφέας της πολυβραβευμένης τριλογίας «Η Αναζήτηση - Η Ανατροπή - Η Αναλαμπή» και τριών ακόμη πολυσέλιδων μυθιστορημάτων («Οι αλήθειες των άλλων», «Η συμφωνία των ονείρων» και «Η αναχώρηση»).
Τον Μάρτιο του 2003, ενώ υπηρετούσε ακόμη ως Σύμβουλος του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ήταν καλεσμένος στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ηλιούπολης, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Γνωριμία με τους συγγραφείς».
Παρακολούθησα την εκδήλωση αυτή και κράτησα σημειώσεις από την εισαγωγική ομιλία του, καθώς και από τις απαντήσεις του σε δυο ερωτήσει μου.
Με αφορμή την 12η επέτειο του θανάτου του, δίνω στη δημοσιότητα αυτό το σπάνιο αρχειακό υλικό, στο οποίο ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρεται, για πρώτη και μοναδική φορά απ’ όσο γνωρίζω, στους βασικούς άξονες του συγγραφικού του έργου.
«Θα ξεκινήσω με έξι σημεία – ερεθίσματα, από τα οποία θα προκύψουν ερωτήματα, για να ζεστάνουμε τη βραδιά μέσα από μια συζήτηση.
Με θέλγει η σύζευξη Μυθοπλασίας και Ιστορίας, όχι απλώς για να φτιάξω την πλοκή ενός μυθιστορήματος, αλλά για να το «παντρέψω» με τη ζωή.
Με τον συνδυασμό της μυθοπλασίας και της Ιστορίας προσπαθώ να αναστήσω μια εποχή.
Στο λογοτεχνικό μου έργο προσπάθησα να εφαρμόσω αυτό που έλεγε ο Διονύσιος Σολωμός: Ότι το μυθιστόρημα πρέπει να έχει μια φέρουσα ιδέα.
Για το βασικό μου έργο, την τριλογία μου, διάλεξα τρείς λέξεις ως φέρουσες δυνάμεις του Ελληνισμού: Αναζήτηση - Ανατροπή - Αναλαμπή.
Το ζητούμενο ήταν να δώσω ζωή, να δώσω ψυχή σε αυτές τις τρείς λέξεις, που ήταν αποφασιστικής σημασίας στην εξέλιξή του.
Σε αντίθεση με τη μυθοπλασία, για το ιστορικό περιεχόμενο του έργου μου έπρεπε να κάνω επιλογή της εποχής και του χώρου. Και έπρεπε να προχωρήσω με απόλυτο σεβασμό στα γεγονότα και το ιστορικό γίγνεσθαι.
Πριν αρχίσω τη συγγραφή, πραγματοποιούσα μια τεράστια και δύσκολη έρευνα για το ιστορικό και πραγματολογικό υλικό, το οποίο όφειλα να εντάξω στο μυθιστόρημα με απόλυτη ακρίβεια και στην παραμικρή του λεπτομέρεια.
Στόχος μου, βέβαια, δεν ήταν να ξαναγράψω την ιστορία, να υποκαταστήσω τον ιστορικό. Γι’ αυτό και έχει μεγάλη σημασία η δοσολογία των δύο βασικών υλικών: Του Μύθου και της Ιστορίας.
Ως προς την μυθοπλασία, παρακολουθώ την ιστορία τριών οικογενειών. Είναι τρεις μικρόκοσμοι που μου επιτρέπουν να παραπέμψω στον μεγάκοσμο του εκτός των συνόρων του ελληνικού κράτους Ελληνισμού.
Μέχρι τώρα ο αυτοπροσδιορισμός του εκτός των συνόρων του ελληνικού κράτους Ελληνισμού γίνεται μόνο με αναφορά στη σύγκρουσή του με τους Τούρκους. Αυτό το θεωρώ κατάντια. Γι’ αυτό και αναζήτησα κι άλλες μορφές αυτοπροσδιορισμού.
Το ότι χάσαμε τα 400 χρόνια της Τουρκοκρατίας και δεν μπορέσαμε να παρακολουθήσουμε την Αναγέννηση, είναι η μισή αλήθεια.
Γιατί δεν παίρνουμε υπ’ όψη μας το ότι στην Αναγέννηση μετείχαν αυτοί που έφυγαν από το Βυζάντιο στη Δύση. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούσε το ένα τρίτο της πνευματικής μας δύναμης.
Λένε ακόμη ότι λόγω της τουρκοκρατίας χάσαμε το τραίνο του Διαφωτισμού. Ότι η ελληνική διανόηση έμεινε περιθωριοποιημένη και δεν μπόρεσε να γίνει κυρίαρχη. Κι αυτό είναι μισή αλήθεια. Γιατί υπήρξε ένας Κοραής και πολλοί άλλοι, που αποτελούσαν επίσης το ένα τρίτο της πνευματικής μας δύναμης.
Που σημαίνει πως μόνο το ένα τρίτο σύρθηκε πίσω από τα άλλα έθνη, που είχαν μεγαλύτερη αυτογνωσία.
Μετά από αυτή την περιδιάβαση στους προηγούμενους αιώνες, προχώρησα σε μια πιο διεισδυτική πολιτική - κοινωνική ανάλυση της πορείας της χώρας μας τον 19ο και τον 20ο αιώνα.
Μια πρώτη διαπίστωση από την έρευνα αυτή ήταν το ότι από το 1936 μέχρι το 1974 έχουμε 40 χρόνια ανελευθερίας, με ένα μικρό διάλειμμα, την «Άνοιξη της Δημοκρατίας» από τον Νοέμβριο του 1963 μέχρι τον Ιούλιο του 1965.
Αυτές τις διαδρομές του Ελληνισμού προσπάθησα να αναδείξω στην Τριλογία μου».
Και οι απαντήσεις του στις δυο ερωτήσεις μου:
-Γνωρίζουμε ότι ξεκινήσατε πολύ αργά να γράφετε λογοτεχνία και ότι από το πρώτο σας βιβλίο εμφανιστήκατε ολοκληρωμένος συγγραφέας.
Πόσον καιρό κυοφορούσατε το έργο σας;
-Επειδή σπούδασα σε ξενόγλωσσο σχολείο, στη Γερμανική Σχολή, και στη συνέχεια σε Γερμανικό Πανεπιστήμιο, δεν τολμούσα να γράψω στα ελληνικά. Γι’ αυτό και ζωγράφιζα.
Σ’ όλο αυτό το διάστημα, πραγματοποιούσα, βέβαια, την έρευνα για την οποία σας μίλησα.
Κάποια Χριστούγεννα δοκίμασα να γράψω στη μητρική μου γλώσσα.
Έφτασα σε μια κατάσταση παραληρηματική. Κατάλαβα ότι μέσα απ’ τη γλώσσα μπορούσα να ζωντανέψω έναν κόσμο. Αυτή η δημιουργικότητα με συνεπήρε.
-Γνωρίζουμε τα σοβαρά σας καθήκοντα κοντά στον πρωθυπουργό, ως σύμβουλός του. Πού βρίσκετε χρόνο να γράφετε και να μας προσφέρετε τόσο συχνά ένα τόσο μεγάλο σε πλούτο και έκταση έργο;
-Γράφω κάθε πρωί από τις 5:00 μέχρι τις 8:00 και κάνω έρευνα κάθε βράδυ από τις 20:00 μέχρι τις 24:00.
Όταν είσαι 50άρης έχεις ένα απόθεμα. Αν έχεις και μια βιβλιοθήκη στην οποία μπορείς να επαληθεύσεις αυτά που έχεις διαβάσει, είναι σχετικά εύκολο. Υπάρχει, βέβαια, και έρευνα από μηδενική βάση για ζητήματα που προκύπτουν. Από τα αποτελέσματα της έρευνας πάντως, μόνο το ένα δέκατο θα χρησιμοποιηθεί τελικά στο βιβλίο.
Εδώ τελειώνουν οι σημειώσεις μου από αυτή τη συνάντηση του Νίκου Θέμελη με αναγνώστες του.
