Στάθηκα όμορφα απρόσεκτη στη γραφή μου.
Στάθηκα απαρέγκλιτα προσεκτική στη ζωή μου.
Τι κρίμα! Τι ανώφελη σπατάλη απροσεξίας!
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Συνομιλήσαμε με την ποιήτρια Κατερίνα Ζυγούρα με αφορμή την νέα της ποιητική συλλογή Κύματα Ακίνητα που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν. Περνώντας μέσα από τους στίχους είπαμε για σύγχρονες φυλακές, για κίνηση και ακινησία, για τέχνη «ανώδυνη» και «επώδυνη» αλλά και για το σήμερα.
Σύγχρονες φυλακές. Τις βρίσκουμε στους στίχους της νέας σας ποιητικής συλλογής Κύματα Ακίνητα. Ποια σας τρομάζει περισσότερο;
Έχετε δίκιο. Η ερώτηση με βοήθησε κι εμένα να συνειδητοποιήσω ότι πολλά ποιήματα αυτής της συλλογής, έχουν ως κεντρικό θέμα τον περιορισμό, τον αυτοπεριορισμό, τον εγκλωβισμό, την ηθελημένη αιχμαλωσία, την ανελευθερία. Άλλωστε, ολόκληρο το ποίημα «Κλουβί/ Σύνδρομο Στοκχόλμης» παρουσιάζει τον σύγχρονο, δυτικό τρόπο ζωής ως μια φυλακή που οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουμε επιλέξει. Αυτή είναι μια πολύ τρομαχτική φυλακή καθώς πρόκειται για ύπουλη μορφή ανελευθερίας που μας επιβάλλεται από τη στιγμή της γέννησής μας.
Παρόλα αυτά, καθώς σε άλλο ποίημα της συλλογής γίνεται αναφορά και στην πραγματική, απτή φυλακή, στο κτίριο φυσικού εγκλεισμού, στον τόπο του δήθεν «σωφρονισμού» των παραβατικών συνανθρώπων μας, θα έλεγα ότι αυτή η φυλακή είναι η πιο σκληρή κι αυτή που προσωπικά με τρομάζει πιο πολύ.
Διαβάζοντας την συλλογή σας ίσως κάποιος νιώσει πως ζούμε σε μια εποχή «ακίνητων κυμάτων». Είναι αυτό που νιώθετε;
Υπάρχει μια εμφανής αντίφαση μεταξύ της δυναμικής εικόνας συνεχούς ροής των κυμάτων και της στατικής ακινησίας. Νομίζω ότι κάθε ποίημα, κάθε έργο παγώνει στον χρόνο, αποκρυσταλλώνει μια στιγμή εσωτερικής τρικυμίας του δημιουργού του.
Το θέμα, όμως, που θέτει το ερώτημά σας είναι αν ο τίτλος αναφέρεται μόνο σε αυτό. Ο τίτλος είναι δανεισμένος από στίχο του ποιήματος «Άνεμοι Αναιμικοί», όπου σαφώς οι σύγχρονοι άνθρωποι παρουσιαζόμαστε ως λιγάκι αδρανείς και ίσως ανεπαρκείς να σηκώσουμε κύμα, να φέρουμε αλλαγή. Κι όμως, στο ίδιο ποίημα διαφαίνεται η ελπίδα, η τάση μας για υψηλότερα, ομορφότερα, η ανάγκη μας να παρασυρθούμε και να παρασύρουμε κι ας σκάσουμε στα βράχια.
Αλήθεια, νιώθω ότι η εποχή φαντάζει σχεδόν ακίνητη, αλλά δεν είναι. Κι ίσως αυτή η χαμηλότονη κίνηση, η χαμηλόφωνη ενέργεια των ανθρώπων προετοιμάζει τα μεγαλύτερα κύματα, την ουσιαστικότερη αλλαγή.
«Κάναμε τέχνη ανώδυνη κι αυτοκριτική που να μη μας ενοχλεί». Χρειαζόμαστε τώρα, στη σημερινή συνθήκη τέχνη «επώδυνη». Τέχνη που να μας προκαλέσει, να μας ξυπνήσει, να μας πάει παρακάτω με έναν τρόπο;
Θα έλεγα ότι εξ ορισμού όπως και η «αυτοκριτική που δεν μας ενοχλεί», έτσι και η «τέχνη ανώδυνη» δεν ευσταθεί, δεν πατάει καλά στα πόδια της, καθώς δεν πρόκειται πραγματικά για τέχνη. Η φράση παραπέμπει περισσότερο σε διανοητικές ασκήσεις, παιχνίδια τεχνικής, σε καλλιτεχνικά τερτίπια. Η δημιουργία από τη φύση της είναι επώδυνη, τουλάχιστον για τον δημιουργό. Η τέχνη γεννιέται μέσα από ψυχικό φορτίο, μέσα από εσωτερική σύγκρουση, αναμέτρηση κι αγωνία. Βέβαια, το αποτέλεσμα προσφέρει στον δημιουργό, ψυχική ανάταση, χαρά, λύτρωση, οπότε αυτό που τελικά λαμβάνει ο θεατής, ο αναγνώστης, ο ακροατής, δεν είναι επώδυνο, ίσα ίσα ίσως είναι και παρηγορητικό, αλλά από την άλλη, δεν είναι κι ανώδυνο, δηλαδή επιφανειακό, ρηχό, εύκολο ή γρήγορο.
Οπότε, μάλλον θα απαντούσα ότι όπως σε κάθε εποχή έτσι και στη δική μας χρειαζόμαστε τέχνη αληθινή, όχι απαραίτητα προκλητική, σκληρή ή ωμή. Η ουσιαστική τέχνη, που βγαίνει μέσα από τη ψυχή του δημιουργού με πόνο και τόλμη, είναι πολύτιμο δώρο: μπορεί να προκαλέσει, να αφυπνίσει, να προβληματίσει, να παρηγορήσει, να συγκινήσει, να μας συγκλονίσει με την ομορφιά της, να μας οδηγήσει σε έναν καλύτερο εαυτό, πηγαίνοντάς μας παρακάτω, πέρα και πάνω από όλα.
Γράφετε εν μέσω πανδημίας; Νιώθετε πως βρισκόμαστε σε μία φάση που πράγματι τα πάντα παύουν ή ετοιμάζονται να μπουν σε κίνηση που μπορεί να μετουσιωθεί σε κάτι καινούργιο;
Συνεχίζω και γράφω και υπό αυτές τις συνθήκες. Ούτως ή άλλως η γραφή είναι τρόπος να ανταπεξέλθω σε δυσκολίες και οι δυσκολίες είναι κομμάτι της ζωής, είτε προ πανδημίας, είτε κατά τη διάρκειά της, είτε, φαντάζομαι, και μετά την πανδημία. Αυτό δεν αλλάζει.
Αυτό που ίσως έχει διαφορά, σε αυτή τη φάση, είναι ότι ο εξωτερικός κόσμος μοιάζει να έχει τεθεί σε προσωρινή παύση, αλλά ο εσωτερικός κόσμος όλων μας είναι ακόμη πιο ζωηρός, κινητικός και έντονος, καθώς στη μερική σιωπή του εξωτερικού κόσμου, η εσωτερική μας φωνή ακούγεται μέσα μας ακόμη πιο καθαρά. Αν κλείσουμε τα εσώτερα αυτιά μας, είναι προσωπική μας επιλογή. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι οι περισσότεροι είμαστε έτοιμοι να δομήσουμε μια καλύτερη σχέση με τον εαυτό μας. Η μετουσίωση όμως της απομόνωσης, της κλειστότητας, της απώλειας, των οικονομικών δυσκολιών των τελευταίων μηνών σε κάτι άλλο, σε κάτι θετικό απαιτεί κι αυτή πολύ κόπο και μεγάλη δύναμη. Η τέχνη είναι ένας δρόμος για την μετουσίωση. Εύχομαι ο καθένας μας να βρει τον δικό του.
*
H Κατερίνα Ζυγούρα γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Είναι απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Α.Π.Θ. Το 2014 εκδόθηκε η πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο Κάτι μας διαφεύγει... (εκδόσεις iWrite) για την οποία έλαβε το βραβείο «Μαρία Πολυδούρη», τον Απρίλιο του 2015.
