Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βακχικόν η Ανθολογία σύγχρονης ιρλανδικής ποίησης, μια ανθολογία που έχει την πρωτοτυπία –ίσως και μοναδική στην Ελλάδα– της μετάφρασης των ποιημάτων κατευθείαν από την ιρλανδική γλώσσα στα ελληνικά. Ανθολόγος και μεταφραστής αυτού του ενδιαφέροντος όσο και ιδιαίτερου ποιητικού βιβλίου, ο Κέβιν Άντερσον μιλά για την πραγματικότητα της ιρλανδικής γλώσσας αλλά και της ιρλανδικής λογοτεχνίας.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Πρώτη δημοσίευση: Book Press
Ανθολογήσατε και μεταφράσατε μαζί με την σύζυγό σας Κέιτ την Ανθολογία σύγχρονης ιρλανδικής ποίησης που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν. Ποια είναι η «ιστορία» αυτού του βιβλίου και γιατί αποφασίσατε να αναλάβετε αυτό το έργο;
Κάναμε μεταφράσεις για χρόνια, η Κέιτ από τα ελληνικά στα αγγλικά, εγώ από τα ιρλανδικά στα αγγλικά. Συμμετείχα στο project “The Great Book of Galelic” (Το Μεγάλο Βιβλίο της Γαελικής) και με την Κέιτ ταξιδέψαμε γι’ αυτό σε όλη τη Σκωτία, την Ιρλανδία, τη Νέα Σκωτία και τη Νέα Γη – τις περιοχές όπου ομιλούνται ακόμη τα σκωτσέζικα και τα ιρλανδικά γαελικά. Συναντήσαμε τους ποιητές στα δικά τους μέρη και έγραψα το σενάριο για την ταινία του project «Is Mise an Teanga (I am the Tongue | Είμαι η γλώσσα)».
Η Κέιτ μίλησε στους Έλληνες φίλους της και με έκπληξη ανακάλυψε ότι τα ελληνικά δεν έχουν λέξη για την ιρλανδική γλώσσα. Η πλησιέστερη ήταν η Κέλτικη, αν και υπάρχουν κελτικές γλώσσες –Ουαλικά και Βρετονικά– που δεν σχετίζονται ούτε με την Ιρλανδική ούτε τη Σκωτσέζικη Γαελική. Η Κέιτ αποφάσισε ότι κάτι έπρεπε να γίνει γι’ αυτό και αποφάσισε ότι αν δεν το κάναμε εμείς, κανείς δεν θα το έκανε. Έτσι το κάναμε.
Πρόκειται για μια ειδική έκδοση καθώς περιέχει την πρωτοτυπία ότι τα ποιήματα μεταφράστηκαν απευθείας από τα ιρλανδικά στα ελληνικά. Πόσο σημαντικό είναι αυτό;
Αυτό έχει μεγάλη σημασία. Τα Ιρλανδικά και, σε μικρότερο βαθμό, τα Ελληνικά χρειάστηκε να ζήσουν στη σκιά των Αγγλικών και έχουμε ακούσει για κείμενα που μεταφράστηκαν από τις μικρότερες γλώσσες σε αγγλική έκδοση, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως λίκνο για την τελική μετάφραση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μετάφραση μιας μετάφρασης. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι η μετάφραση είναι μια απαραίτητη αδυνατότητα. Το να προσθέτεις επιπλέον δυσκολία στην αδυνατότητα είναι μια διαστροφή. Για εμάς η απευθείας μετάφραση είναι ο μόνος τρόπος.
Πώς επιλέχθηκαν οι ποιητές και τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στη συλλογή – με ποια κριτήρια;
Οι ποιητές της συλλογής θα περιλαμβάνονταν σε οποιαδήποτε ανθολογία νέας ιρλανδικής ποίησης, μαζί με άλλους που δεν έχουμε συμπεριλάβει. Επιλέξαμε τους ποιητές που μας άρεσαν περισσότερο, των οποίων τα ποιήματα κατανοήσαμε καλύτερα, νιώσαμε συμπάθεια και πιστέψαμε ότι μπορούσαμε να μεταφράσουμε καλύτερα. Υπήρχαν μερικά ωραία ποιήματα που δεν μπορούσαμε να αποδώσουμε στα ελληνικά.
Προσπαθήσαμε επίσης να δώσουμε μια ιδέα των εξελίξεων από την ημερομηνία της Ιρλανδικής Ανεξαρτησίας το 1921 μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνονται τρεις ή τέσσερις γενιές ποιητών, από την Máire Mhacant Saoi, που γεννήθηκε το 1921 έως τις γενιές που γεννήθηκαν στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Η Ιρλανδία έχει αλλάξει πολύ. Είμαστε ανεξάρτητοι, κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να μεγαλώσουμε ως ευρωπαϊκό έθνος και πιστεύουμε ότι τα καταφέρνουμε.
Η Ιρλανδία έχει να προσφέρει μια πλούσια και ενδιαφέρουσα λογοτεχνία. Ωστόσο, η ιρλανδική γλώσσα είναι –αν και επίσημη– μειονοτική γλώσσα. Τι σημαίνει αυτό για τους συγγραφείς που επιλέγουν να γράψουν στα ιρλανδικά και για τη λογοτεχνία της ίδιας της χώρας;
Η γραφή σε μια μειονοτική γλώσσα καθιστά τη μετάφραση –περισσότερο ή λιγότερο- υποχρεωτική και αυτοί οι ποιητές έπρεπε να πάρουν στρατηγικές αποφάσεις για να το αντιμετωπίσουν αυτό. Μερικοί δημοσιεύουν τα ποιήματά τους πρώτα στα ιρλανδικά, ώστε να «συναντήσουν» τους αναγνώστες αρχικά μέσα από το πρωτότυπο, προτού οι μεταφράσεις περιπλέξουν τα πράγματα.
Ο Louis de Paor επιβλέπει τις μεταφράσεις των ποιημάτων του στα αγγλικά για να εγγυηθεί ότι μπορούν να βοηθήσουν τους αναγνώστες να κατανοήσουν τα πρωτότυπα και ότι μπορούν να διαβαστούν άνετα στις αναγνώσεις με τη δική του φωνή και με τη δική του προφορά από το Κορκ – η Ιρλανδία είναι μια χώρα με πολλές προφορές.
Η Biddy Jenkinson αρνείται να επιτρέψει μεταφράσεις των ποιημάτων της στα αγγλικά στην Ιρλανδία. Το αποκαλεί αυτό «μια μικρή αγενή χειρονομία» αναφερόμενη σε όσους πιστεύουν ότι ο ιδιαίτερος πλούτος μιας γλώσσας μπορεί να μεταφερθεί σε μια άλλη. Η δημοσίευση σε δύο γλώσσες έχει γίνει σχεδόν ρουτίνα και μερικές φορές είναι δύσκολο να πειστούν οι αναγνώστες ότι η μετάφραση δεν είναι το ποίημα. Μπορεί να είναι, κατά κάποιο τρόπο, ένα ποίημα από μόνο του, αλλά, αν ναι, είναι ένα άλλο, και διαφορετικό, ποίημα.
Οι δίγλωσσες εκδόσεις της Nuala Ní Dhomhnaill συνήθως περιλαμβάνουν μεταφράσεις από διάφορους μεταφραστές, συνήθως συναδέλφους ποιητές. Η ιρλανδική γλώσσα δυναμώνει. Διδάσκεται σε κάθε σχολείο και πολλά σχολεία διδάσκουν πλέον στα ιρλανδικά. Η ζωτικότητα της γραφής στα ιρλανδικά βοηθά, όπως και η ύπαρξη ενός τηλεοπτικού καναλιού στην Ιρλανδική γλώσσα (TG4).
Η Ιρλανδική Ανεξαρτησία (1922) επιτεύχθηκε την εποχή της μεγαλύτερης αδυναμίας της γλώσσας και η πρόσφατη ιστορία μας ήταν ένας αργός αγώνας για να ανακάμψουμε μετά από αιώνες αποικισμού και καταστολής. Η λογοτεχνία ήταν πάντα ένα σημαντικό μέρος του τρόπου με τον οποίο η Ιρλανδία σκέφτεται για τον εαυτό της και του τρόπου που συμπεριφέρεται πολιτικά. Η Ιρλανδία προσδιορίζεται μέσα από τη λογοτεχνία της. Μιλάμε αγγλικά με τον ιρλανδικό τρόπο και οι περισσότεροι Ιρλανδοί πιστεύουν ότι η ιρλανδική γλώσσα είναι η γλώσσα τους, ανεξάρτητα από το πόσο άπταιστα τη μιλάνε ή όχι. Δεν είμαστε ακόμα δίγλωσσοι αλλά υπάρχει ελπίδα και η ποίηση βοηθάει, όπως πάντα.
Τι πιστεύετε ότι θα ανακαλύψουν οι Έλληνες αναγνώστες για τον Ιρλανδικό λαό μέσα από αυτή την ανθολογία;
Ελπίζω ότι θα ανακαλύψουν μια συμπαθητική κουλτούρα και έναν λαό που αναρρώνει από μια ιστορία αποικιακής καταστολής που αντικατοπτρίζει τη δική τους. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ (αγγλοϊρλανδικής καταγωγής αν και συχνά πιστεύεται ότι είναι Άγγλος) είπε ότι οι Ιρλανδοί είναι «σαν Έλληνες γεννημένοι στη βροχή».
Γιατί θα συνιστούσατε στους Έλληνες λάτρεις της ποίησης να διαβάσουν αυτή την ανθολογία;
Στόχος αυτού του βιβλίου είναι να δώσει ευχαρίστηση. Θα ενημερώσει και θα ιντριγκάρει, αλλά η ευχαρίστηση είναι ο λόγος που υπάρχει. Ο Τζέιμς Τζόις μας δίδαξε, παραθέτοντας τον Θωμά Ακινάτη, ότι το όμορφο είναι αυτό που ευχαριστεί - Pulcra sunt quae visa placent.
Ποια είναι η σημασία αυτού του βιβλίου για εσάς προσωπικά και τι αποκομίσατε από την ενασχόλησή σας με την ανθολογία;
Η Κέιτ είχε εμπλουτίσει τους ορίζοντές της από τη σχέση της με την Ιρλανδία όπως και εγώ από τη δική μου με την Ελλάδα. Αυτό το βιβλίο είναι μια εκπλήρωση δύο ζωών που δαπανήθηκαν για να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον, να εκπλαγούμε, να ενθαρρύνουμε ο ένας τον άλλον, να σαστίσουμε και πολύ συχνά να νιώσουμε ευτυχισμένοι.
