Γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
Απ’ όλες τις ξηρασίες που σημειώθηκαν κατά καιρούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα γεγονότα του 1930 θεωρούνται ευρέως ως η ‘ξηρασία ρεκόρ’ για ολόκληρη τη χώρα. Παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ξηρασία αναφέρεται συχνά σαν να ήταν ένα μεμονωμένο επεισόδιο, στην πραγματικότητα ήταν ένα σύνολο αρκετά διακριτών γεγονότων που συνέβησαν με τέτοια γρήγορη διαδοχή ώστε οι πληγείσες περιοχές δεν ήταν σε θέση να ανακτήσουν επαρκώς πριν την έναρξη μιας άλλης ξηρασίας. Ο όρος ‘Dust Bowl’ επινοήθηκε το 1935, όταν ένας δημοσιογράφος, ο Robert Geiger, την χρησιμοποίησε για να περιγράψει την ξηρασία που έπληξε τις νότιες κεντρικές Ηνωμένες Πολιτείες την επαύριο μερικών φρικιαστικών θυελλών σκόνης. Ειδικότερα μια περιοχή γης όπου η βλάστηση έχει χαθεί και το έδαφος γέμισε σκόνη και διαβρώσεις ως συνέπεια της ξηρασίας ή εφαρμογής ακατάλληλων γεωργικών πρακτικών. Αν και τεχνικά αναφέρεται στο δυτικό τρίτο του Κάνσας, το νοτιοανατολικό Κολοράντο, την Οκλαχόμα, τα βόρεια δύο τρίτα του Τέξας και το βορειοανατολικό Νέο Μεξικό, το ‘Dust Bowl’ έμελλε τελικώς να συμβολίσει τις δυσκολίες ολόκληρου του έθνους κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930.
Στη δεκαετία του 1930, η ξηρασία κάλυψε και αφορούσε το σύνολο σχεδόν των πεδιάδων, για περίπου μια δεκαετία. Η άμεση επίδραση της ξηρασίας, ήταν η πλήρης γεωργική καταστροφή. Πολλές καλλιέργειες υπέστησαν ζημιές από τις ανεπαρκείς βροχοπτώσεις, τις υψηλές θερμοκρασίες και τους ισχυρούς ανέμους, καθώς και από προσβολές εντόμων και τις θύελλες σκόνης που συνοδεύουν αναπόφευκτα αυτές τις δυσάρεστες συνθήκες. Το αποτέλεσμα των γεωργικών καταστροφών συνέβαλε στην Μεγάλη Ύφεση, με ζημίες επιχειρήσεων, αύξηση της ανεργίας και άλλες παρεμφερείς φυσικές και συναισθηματικές δυσκολίες. Παρά το γεγονός ότι τα αρχεία επικεντρώνονται σε άλλα προβλήματα, η έλλειψη των βροχοπτώσεων, επηρέασε επίσης την άγρια πανίδα και χλωρίδα, και προκάλεσε τρομακτικές ελλείψεις σε νερό για τις συνήθεις οικιακές ανάγκες.
Παρά το γεγονός λοιπόν ότι η ξηρασία του 1930 αναφέρεται συχνά σαν να ήταν ένα επεισόδιο, υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά γεγονότα ξηρασίας στα χρονικά διαστήματα 1930-1931, 1934, 1936, και 1939 – 1940. Τα γεγονότα αυτά συνέβησαν με τέτοια ταχεία διαδοχή και ρυθμό, έτσι ώστε ότι οι πληγείσες περιοχές ήταν αδύνατο να ανακτήσουν επαρκώς πριν από την έναρξη της άλλης, της επόμενης ξηρασίας. Οι ιστορικοί χάρτες και οι γραφικές παραστάσεις από όλες τις λεκάνες απορροής των ποταμών των ΗΠΑ, αντικατοπτρίζει ξεκάθαρα την κατάσταση αυτή. Τα αποτελέσματα και η ξηρασία των γεωργικών εκτάσεων, έστειλαν δυσάρεστα οικονομικά και κοινωνικά μηνύματα σε όλη τη χώρα. Για παράδειγμα, εκατομμύρια των ανθρώπων μετανάστευσαν από τις περιοχές ξηρασίας, συχνά με κατεύθυνση προς τα δυτικά, προς αναζήτηση εργασίας και γενικώς καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Οι νεοφερμένοι σε εκείνες τις περιοχές ήταν συχνά σε άμεσο ανταγωνισμό για τις θέσεις εργασίας με τους παλιότερους κατοίκους, κι έτσι αναγκαστικά δημιουργήθηκαν συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Επιπλέον, εξαιτίας της φτώχειας και της υψηλής ανεργίας, οι καινούργιοι μετανάστες, προστέθηκαν στις τοπικές προσπάθειες παροχής βοήθειας, και μάλιστα μερικές φορές επιβάρυναν υπερβολικά τους υπεύθυνους οργανισμούς ανακούφισης και υγείας. Βεβαίως κι άλλα γεγονότα και συγκυρίες επιδείνωσαν τις επιπτώσεις της ξηρασίας, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Ύφεση και την οικονομική διαχείριση πριν από την ξηρασία, κακές πρακτικές διαχείρισης της γης, καθώς και η επιφανειακή έκταση και διάρκεια της ξηρασίας. Ο ιδιόμορφος συνδυασμός αυτών των περιστάσεων, η βαρύτητα, η έκταση της επιφανειακής κάλυψης των φαινομένων έπαιξαν ουσιώδη ρόλο στο να καταστεί η ξηρασία του 1930, ως η ευρέως αποδεκτή ξηρασία-ρεκόρ για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Για να αντιμετωπίσουν αρχικά τα δημιουργηθέντα προβλήματα και να ανακάμψουν στη συνέχεια από την ξηρασία, οι άνθρωποι βασίστηκαν τα μέγιστα στην εφευρετικότητα και την ανθεκτικότητα, καθώς και στα προγράμματα ανακούφισης από πολιτειακές και ομοσπονδιακές κυβερνήσεις. Παρ’ όλες τις προσπάθειες, όμως, πολλοί άνθρωποι δεν ήταν σε θέση να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες προς το ζην στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο και έτσι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές σε αναζήτηση νέων συνθηκών προς το ζην. Όσον αφορά τώρα τα οικονομικά μεγέθη, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν όλες οι καταστροφές και απώλειες γενικά που σχετίζονται με την ξηρασία του 1930, αλλά κάποιοι εκτιμούν ότι η οικονομική βοήθεια που δόθηκε από τα κυβερνητικά ταμεία, ανερχόταν σε ένα δισεκατομμύριο δολάρια του 1930, μέχρι το τέλος της ξηρασίας. Ευτυχώς όμως, τα διδάγματα από αυτή την ξηρασία χρησιμοποιήθηκαν για να μειώσουν την ευπάθεια των εν λόγω περιοχών από τις μελλοντικές ξηρασίες.
Την άνοιξη του 1930, μια τρομερή ξηρασία άρχισε σχεδόν και σε κάθε νότια Πολιτεία. Η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη για εκείνους που εξαρτιόνταν αποκλειστικά και μόνο από τις γεωργικές εργασίες. Αποτέλεσμα της μείωσης των καλλιεργειών μαζί με την ύφεση ήταν πολλοί άνθρωποι να οδηγούνται στην καταστροφή και τη λιμοκτονία. Οι Πολιτείες του Μισισιπή και του Αρκάνσας δέχτηκαν επίσης ιδιαίτερα σκληρό χτύπημα, έτσι δεν αποτελεί καμία έκπληξη ότι γράφτηκαν και ηχογραφήθηκαν λίγα πραγματικά μεγάλα μπλουζ τραγούδια γι αυτή την θεομηνία. Ο Charley Patton ηχογράφησε το ‘Dry Well Blues’ εκείνο το έτος για την Paramount στο Grafton του Wisconsin, με επίκεντρο τα δεινά των ανθρώπων στην τότε πατρίδα του Lula του Μισισιπή.
Σε αυτό μας τραγουδά ότι κάποτε ζούσε άνετα κάτω στη Λούλα (Lula), που τώρα τη χτύπησαν βάσανα κι οι συνθήκες ζωής έγιναν σκληρές, αφού η ξηρασία χτύπησε και ξέρανε ακόμα κι όλα τα δέντρα. Η παλιά πόλη όπως την ήξερε τελείωσε και πρέπει να πει αντίο σε αυτή που γνώριζε. Κάποτε λέει, υπήρχαν πολίτες που ζούσαν καλά, αλλά τώρα είναι σε άσχημη κατάσταση γιατί δεν φαίνεται πουθενά, βροχή. Ο τραγουδιστής μας αφηγείται στη συνέχεια, ότι δεν έχει καθόλου χρήματα και κανένα σπίτι, αφού ενέσκηψε αφόρητη ζέστη που ξέρανε όλα τα καλαμπόκια και το βαμβάκι. Θεέ μου, αναφωνεί κάποια στιγμή, οι περισσότεροι δεν έχουν καθόλου νερό σε κοντινή απόσταση! Και τελειώνει λέγοντας ότι ακόμα και όλες οι γυναίκες εγκατέλειψαν την πόλη… !
Way down in Lula, I was living at ease
Way down in Lula, hard living has done hit
Lord, your drought come and caught us, and parched up all the trees
Aw, she stays over in Lula, bid the old town goodbye
Stays in Lula, bidding you the town goodbye
Well it would come to know the day, oh, the Lula well was gone dry
Lord, there are citizens around Lula, all was doing very well
Citizens around Lula, all was doing very well
Now they're in hard luck together?, 'cause rain don't pour nowhere
I ain't got no money and I sure ain't got no home
I ain't got no money and I sure ain't got no home
Hot weather done come in, parched all the cotton and corn
Boy, they tell me the country, Lord, it will make you cry
Lord, country, Lord, it'll make you cry
Most anybody, Lord, hasn't any water nearby
Lord, the Lula women, Lord, putting Lula men down
Lula men, oh, putting Lula men down
Lord, you oughta been there, Lord, the women all leaving town
Σε εκείνες τις συνεδρίες ηχογραφήσεων στο Grafton του Wisconsin, βρισκόντουσαν και οι Son House, Willie Brown και ακόμα, ο πιανίστας Louise Johnson. Η ιστορία πηγαίνει κάπως έτσι: Η Louise Johnson ξεκίνησε ως κορίτσι του Charley Patton, αλλά μέχρι το τέλος του ταξιδιού από το Μισισιπή στο Wisconsin, ήταν το κορίτσι του Son House! Κι αν ο τελευταίος πήρε το κορίτσι του Patton, φαίνεται πως μάλλον πήρε και το θέμα του που αφορούσε την ηχογράφηση. Ηχογράφησε το ‘Dry Spell Blues’ σε δύο μέρη, λόγω τεχνικών περιορισμών για τη διάρκεια της εγγραφής. Σε αντίθεση, όμως, με τον Patton που εστιάστηκε τοπικά, ο Son House δείχνει την καθολικότητα της ξηρασίας και των δεινών από τα οποία υποφέρει ο κόσμος. Στο πρώτο μέρος ο τραγουδιστής μας λέει για τη γενική κατάσταση στην οποία έχει θέσει όλους τους ανθρώπους, η ξηρασία. Οι άνθρωποι λέει, κάτω στο Νότο, σύντομα δεν θα έχουν κανένα σπίτι, κι αυτό γιατί η ξηρασία κατέστρεψε όλο το βαμβάκι και το καλαμπόκι, κι όλοι είναι άτυχοι αφού δεν φαίνεται πουθενά δροσιά. Σταυρώνει τα χέρια του και φεύγει να πάει να προσευχηθεί. Οι τιμές φροντίζει να μας πληροφορήσει, για τα χοιρινά παϊδάκια ανέρχονται σε σαράντα πέντε σεντς η λίμπρα, ενώ για το βαμβάκι είναι μόνο δέκα, κι όπως φαίνεται με αυτό το ισοζύγιο δεν μπορεί να κρατήσει κοντά του καμία γυναίκα.
The dry spell blues have fallen, drug me from door to door
Dry spell blues have fallen, drug me from door to door
The dry spell blues have put everybody on the killing floor
Now the people down South soon won't have no home
Lord, the people down South, soon won't have no home
'Cause this dry spell has parched all this cotton and corn
Hard luck's on everybody, ain't missing but a few
Hard luck's on everybody, ain't missing but a few
Now it’s been dry, oh, ain’t got even a dew
Lord, I fold my arms and I walked away
Lord, I fold my arms and I walked away
Just like I tell you, somebody's got to pray
Pork chops forty-five cents a pound, cotton is only ten
Pork chops forty-five cents a pound, cotton is only ten
I can't keep no women, no not one of them
So dry old boll weevil turn up his toes and die
So dry old boll weevil turn up his toes and die
No ain't nothing to do, but bootleg moonshine and rye
Στο δεύτερο τώρα μέρος του μπλουζ, ο τραγουδιστής μας λέει ότι ο κόσμος κατάντησε ολόξερος και γεμάτος σκόνη. Δεν σκοπεύει να φύγει από την πόλη, αφού η ξηρασία βρίσκεται παντού τριγύρω όπου έχει πάει. Στέκεται στο κατώφλι του σπιτιού του με σφιγμένες γροθιές και συλλογιέται ενώ άλλες φορές ουρλιάζει, πως όλος ετούτος ο κόσμος, είναι σίγουρο πως οδηγείται στο τέλος του. Πράσινο γύρω του πουθενά και το μόνο που απομένει είναι να προσεύχεται στο Θεό να δείξει επιτέλους κάποια κατανόηση και έλεος με το να στείλει λίγη βροχή κάτω στη γη να τους διευκολύνει έτσι τη ζωή.
It has been so dry, you can make a powder house out of the world
Well, it has been so dry, you can make a powderhouse out of the world
And holler money men, like a rattlesnake in his quirl
I done throwed up my hands, Lord, and solemnly swore
I done throwed up my hands, Lord, and solemnly swore
It ain't no need of me changing towns, it's the drought everywhere I go
It's a dry old spell everywhere I’ve been
Oh, it's a dry old spell everywhere I’ve been
I believe to my soul this whole world is bound to end
Well, I stood in my backyard, wrung my hands and screamed
I stood in my backyard, I wrung my hands and screamed
Well, I couldn't see nothing, couldn't see nothing green
Oh, Lord, have mercy if you please
Oh, Lord, have mercy if you please
Let your rain come down and give our poor hearts ease
These blues, these blues is worthwhile to be heard
Oh, these blues, worthwhile to be heard
Lord, it’s even likely bound to rain somewhere
Ο Son House πιθανώς έγραψε αυτό το τραγούδι ειδικά για την ηχογράφηση του 1930. Ποτέ δεν το έπαιξε, ούτε όταν επέστρεψε στη μουσική το 1960, και πιθανόν τελικά να παίχτηκε μόνο κατά τη διάρκεια ηχογράφησής του στο στούντιο. Ο μουσικός του Σαιντ Λούις, Spider Carter, ηχογράφησε ένα κατέγραψε με τον ίδιο τίτλο του τραγουδιού του Son House το 1930, όπου τραγουδούσε για τις δύσκολες στιγμές που προέκυψαν από την ξηρασία. Το ‘Dry Spell Blues’:
Η ξηρασία είναι εδώ κι οι άνθρωποι δεν έχουν σπίτια, λέει ο τραγουδιστής, και κάνει κι αυτόν να περιπλανιέται και να περιφέρεται εδώ κι εκεί. Ξύπνησε σήμερα το πρωί στις 4:30, συνεχίζει, και το μόνο που μπορούσε να αισθανθεί, ήταν η αγάπη του που χτυπούσε την πόρτα του. Οι καιροί μας λέει, είναι οι δυσκολότεροι σε βαθμό που τον τρέλαναν κι είναι το χειρότερο συναίσθημα που είχε ποτέ. Είναι όλα στεγνά, και δεν μπορούν να φυτέψουν βαμβάκι, πατάτες και καλαμπόκι. Καταλήγοντας μας λέει, ότι όπου κι αν πήγε, παντού κακά νέα, κι αυτός είναι ο λόγος που τραγουδά αυτό το μοναχικό μπλουζ της ξηρασίας.
Dry spell is on, many a man ain’t got no home
Dry spell is on, many a man ain’t got no home
They have caused poor me to wander and roam
I woke up this morning just about half past four
I woke up this morning just about half past four
All I could feel was my love knocking on my door
Hard times are driving me mad
Hard times are driving me mad
They are the worst off feeling that I’ve ever had
It’s so dry down home, most can’t plant cotton and corn
It’s so dry down home, most can’t plant potatoes and corn
And don’t I miss it, since the dry spell’s been on
Everywhere that I went was nothing but bad news
Everywhere that I went was nothing but bad news
That’s why I’m singing these lonesome dry spell blues
Ο Blind Willie Johnson (1897— 1945), διακρινόταν για το συνδυασμό των σπιρίτσουαλ με το μπλουζ. Έχασε δυστυχώς την όρασή του στην μικρή ηλικία των επτά ετών, όταν κατά τη διάρκεια μίας διαμάχης της μητριάς με τον πατέρα του, η πρώτη εξαπέλυσε αλισίβα, δηλαδή βρασμένο νερό με στάχτη από ξυλοκάρβουνα, στο πρόσωπο του μικρού Johnson, με αποτέλεσμα την τύφλωσή του. Αυτοδίδακτος κι αυτός όπως πολλοί άλλοι μπλουζίστες, τραγουδούσε στις συγκεντρώσεις των Βαπτιστών, σε εκκλησίες του Τέξας ή μέσα στο δρόμο. Διέθετε μία ασυνήθιστα βαθιά φωνή μεγάλης τραχύτητας και μία ξεχωριστή τεχνική στην κιθάρα. Πολλά από τα τραγούδια του είναι βασισμένα σε παραδοσιακούς θρησκευτικούς ύμνους και διακρίνονται στο σύνολό τους για το θρησκευτικό συναίσθημα που κατακλύζει τόσο την ερμηνεία, όσο και τους στίχους του, όπως και το παραπάνω που αναφέρεται στην τιμωρία των αμαρτωλών ανθρώπων από το Θεό, παρά τις επίμονες προειδοποιήσεις που τους έκανε ότι ξέφυγαν από το δρόμο του Θεού. Ο ίδιος πέθανε τελικά από πνευμονία, σε συνθήκες απόλυτης οικονομικής ανέχειας, το 1945.
Ο μεγάλος τραγουδιστής Blind Willie Johnson ηχογράφησε επίσης για επίσης, για την βροχή, το 1930. Μπορεί να μην τραγούδησε για την ξηρασία συγκεκριμένα, αλλά το μπλουζ του είναι αφιερωμένο για το δώρο του Θεού, τη βροχή. Η γυναικεία φωνή είναι η Willie B. Richardson. Ο τίτλος είναι ‘Rain Don’t Fall on Me’, αλλά οι στίχοι ακούγονται όπως ‘rain done fell on me’:
Oh the rain, that old rain, that old rain done fell on me/Oh the rain, that old rain, oh the rain, that old rain/that old rain, that old rain done fell on me/Oh the rain, that old rain, oh the rain, that old rain/that old rain, that old rain done fell on me/Don’t you know promise it’s true/ It was sent from heaven to you/it was sent to the beloved son of God/Oh the rain, that old rain, that old rain done fell on me/Oh the rain, that old rain, oh the rain, that old rain/that old rain, that old rain done fell on me/It’s for you, it’s for you and your children too/Oh the rain, that old rain, that old rain done fell on me/Oh the rain, that old rain, oh the rain, that old rain/That old rain, that old rain done fell on me.
Ο κύριος λόγος που η ξηρασία του 1930 δεν κέρδισε μεγάλη ιστορική σημασία, είναι ότι οι ξηρασίες που ακολούθησαν στα μέσα της δεκαετίας του 1930 την επισκίασαν. Ο Woody Guthrie ήταν ίσως ο μεγαλύτερος χρονικογράφος της ξηρασίας στο τραγούδι. Ηχογράφησε το μπλουζ ‘Dust Bowl Blues’, όπου μας λέει ότι όταν η σκόνη σηκώνεται ψηλά, δεν μπορείς να δεις ούτε καν τον ουρανό και τόσο μαύρη που δεν βλέπεις τίποτα γύρω σου. Και μάλιστα, συνεχίζει, ο άνεμος ήταν τόσο ισχυρός ώστε του έριξε τους φράχτες κάτω, ενώ του έθαψε με σκόνη το τρακτέρ έξι πόδια κάτω. Παρακάτω μας λέει ότι με δέκα χρόνια σκόνη στην ατμόσφαιρα, όταν πάθεις πνευμονία, μάλλον φεύγεις από ετούτο τον κόσμο. Είχε μια κοπέλα, πολύ γλυκιά και νέα, αλλά μια ανεμοθύελλα την σκέπασε κάτω από πολλά πόδια σκόνης και το μόνο που του απομένει είναι να πακετάρει τα πράγματά του και να φύγει…
I just blowed in, and I got them dust bowl blues
I just blowed in, and I'll blow back out again
I guess you've heard about every kind of blues
But when the dust gets high, you can't even see the sky
I've seen the dust so black that I couldn't see a thing
And the wind so cold, boy, it nearly cut your water off
I've seen the wind so high that it blowed my fences down
Buried my tractor six feet underground…
….I spent ten years down in that old dust bowl
I spent ten years down in that old dust bowl
When you get that dust pneumonia, boy, it's time to go
I had a gal and she was young and sweet
But a dust storm buried her--sixteen hundred feet
She was a good gal, long, tall and stout
I had to get a steam shovel just to dig my darling out
These dusty blues are the dustiest ones I know
These dusty blues are the dustiest ones I know
Buried head over heels in the black old dust, I had to pack up and go
And I just blowed in and I'll soon blow out again.
Ο Woodrow Wilson ‘Woody’ Guthrie (1912-1967) ήταν τραγουδιστής, τραγουδοποιός και μουσικός από την Οκλαχόμα, του οποίου η λαϊκή μουσική κληρονομιά περιλαμβάνει εκατοντάδες πολιτικών, παραδοσιακών και παιδικών τραγουδιών, μπαλάντες και αυτοσχέδια έργα. Συχνά τραγουδούσε με το σύνθημα ‘This Machine Kills Fascists’ που αναγραφόταν πάνω στην κιθάρα του. Το γνωστότερο τραγούδι του είναι το ‘This Land Is Your Land’, ενώ πολλά από τα ηχογραφημένα τραγούδια του έχουν αρχειοθετηθεί στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Ορισμένα απ’ τα τραγούδια του αναφέρονται στην εμπειρία του στην εποχή της ξηρασίας κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, όταν ο Guthrie ταξίδεψε με εκτοπισμένους αγρότες από την Οκλαχόμα στην Καλιφόρνια και έμαθε τα παραδοσιακά και μπλουζ τραγούδια τους, κερδίζοντας έτσι το παρωνύμιο ‘Τροβαδούρος της Μεγάλης ύφεσης’ (Bowl Troubadour). Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Guthrie συνδέθηκε με Κομμουνιστικές ομάδες των Ηνωμένων Πολιτειών, αν και δεν ήταν μέλος σε οποιασδήποτε από αυτές. Παρά το γεγονός ότι έπασχε από μια προοδευτική γενετική νευρολογική διαταραχή, υπηρέτησε όσο μπορούσε στο λαϊκό κίνημα, παρέχοντας ταυτοχρόνως έμπνευση σε μια γενιά νέων λαϊκών μουσικών, όπως για παράδειγμα για τον Bob Dylan.
Βιβλιογραφία
EdCray: Woody Guthrie, American Radical by Will Kaufman (review). American Music. 2012; 30: 531-532.
Hakim, Joy: A History of Us: War, Peace and all that jazz. New York: Oxford University Press.1995.
Lassieur Allison: The Dust Bowl: An Interactive History Adventure. Capstone Press. 2009.
Santelli Robert (ed), Davidson Emily (ed): Hard Travelin': The Life and Legacy of Woody Guthrie (American Music Masters). 1999.
White, R.: “It’s Your Misfortune and None of My Own”: A History of the American West. University of Oklahoma Press, Norman.1991.
