Συνέντευξη στον Θεοχάρη Παπαδόπουλο
Συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα Χρήστο Μπήτσικα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του "Σοφοκλής και αυτισμός" (εκδόσεις Εκάτη 2018).
Πιστεύετε ότι πέρα από τις τραγωδίες του Σοφοκλή υπάρχει αυτισμός στις τραγωδίες του Αισχύλου και του Ευριπίδη;
Καταρχήν, σύμφωνα με τη «Γέννηση της Τραγωδίας» του Φ. Νίτσε, Ευριπίδης και Αισχύλος διαφέρουν: ο Ευριπίδης (ο ποιητής που δεν ζει πια αλλά σκέφτεται – που απαιτεί απ’ τον θεατή όχι τη συμμετοχή όσο την έλλογη κριτική [Pierre Heber-Suffrin]) σαφώς επηρεασμένος (κατά τον φιλόσοφο) απ’ τον Σωκράτη, καινοτομεί στην υπόθεση άνθρωπος – θεός – οπτιμισμός και ψέμα (εκείνου που συλλογίζεται), αλλά ο εαυτός εξακολουθεί και παραμονεύει. Αυτός ο ξένος… Το ίδιο και ο αυτ-ισμός. Παραδείγματος χάριν, στον ανέραστο Ιππόλυτο ο μισογυνισμός του ήρωα που παραμένει απαράλλαχτος, ο εαυτός-αυτό, δίχως το άλλο, παραληρεί και τιμωρείται απ’ το αντίθετο παραλήρημα της Φαίδρας. Ενώ, η εμπλοκή της θεάς Αφροδίτης στον «θανατηφόρο» έρωτά της για τον Ιππόλυτο μοιάζει με φάσμα για την οικονομία του έργου, χάριν εκλογίκευσής του. Αντίθετα, στον τραγικό άνθρωπο του Αισχύλου, που ισορροπεί ανάμεσα μέθης και ονείρου (διονυσιακό – απολλώνιο) και έτσι λυτρώνεται, υπάρχει το φώς των Ευμενίδων αλλά και το σκοτάδι στον Προμηθέα Δεσμώτη. Η αυτό-νόμηση των ηρώων και θεών στην τραγωδία (και στον Προμηθέα) και η διαρκής άτεγκτη επανάληψη της στάσης τους, ενέχει ως τελική λύση αυτή του ισχυροτέρου.
Έχει σχέση ο αυτισμός με το παράλογο στις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες;
Ο αυτισμός είναι μια κατάσταση. Και το παράλογο ως κατάσταση λογίζεται. Ο αυτισμός εγγίζει την χαοτική αινιγματικότητα ενός ανώριμου εαυτού και το παράλογο την εαυτική αινιγματικότητα ενός ωρίμου χάους. Δεν ξέρω αν χρειάζεται να έχουν αντίβαρο στην ωριμότητα/ανωριμότητα το ένα στον άλλο. Αλλά σχετίζονται ως μερικώς αντιθετικές καταστάσεις που συνυπάρχουν.
Μήπως ο αυτισμός χρησιμοποιείται όπως και η υπερβολή για να δώσει έμφαση;
Έμφαση, ως δήλωση της έννοιας και ως έντονη έκφραση ομού, ο αυτισμός δένει το τραγικό με το ανώριμο-επικίνδυνο του συνόλου ως έργο. Γιατί συχνά στο σύνολό της μια τραγωδία χάσκει από παντού. Για τούτο σε πολλές σύγχρονες αποδώσεις τους στο θέατρο οι ήρωες μοιάζουν να εκφράζονται για τελευταία φορά ως τέτοιοι. Γιατί στους κόλπους τους ωριμάζει μονάχα η αδυναμία ως «στρίγκλα». Και τελικός οδηγητής κάποιος θάνατος να παραμονεύει σαν μοναδική λύση να τελευτήσουν τα επεισόδια και να δεχτούν την τελική τους διέξοδο.
Αν στον μύθο του Οιδίποδα έχουμε τον φόβο, που δημιουργεί μια ιδική πραγματικότητα, μήπως η Αντιγόνη είναι το αντίθετό του;
Σαφώς. Η αδεής Αντιγόνη είναι η μόνη που κοιτά στα μάτια τον αυτισμό του Κρέοντα. Ο Οιδίποδας έχει καθηλωθεί στο αίνιγμα. Για τον Κρέοντα δεν υπάρχουν αινίγματα, δυνάμεις. Μόνο προσταγές και υποταγή. Μόνο το καλό της πόλης – οι θεσμοί. Και η οικογένειά του διαλύεται.
Εκτός από το δοκίμιο αυτό, έχετε εκδώσει ήδη ένα μυθιστόρημα. Ετοιμάζετε κάτι άλλο;
Έχω ολοκληρωμένα έργα τα οποία ‘αναζητούν’ έκδοση, που ελπίζω να έχουν καλή τύχη.
