Κάποιες φορές ένας άντρας νιώθει ότι ένα αγόρι
φεύγει από μέσα του
και κλείνει την πόρτα. Ύστερα, γυρίζοντας προς
το παράθυρο,
ο άντρας μπορεί να το κοιτάζει, να μικραίνει όλο
και περισσότερο,
μακριά κάτω στο μονοπάτι που χύνεται απαλά
μέσα από τον απότομο λόφο. […]
Ο γεννημένος στο Οχάιο, Καναδός ποιητής Α.Φ. Μόριτζ, έχει στο ενεργητικό του δεκαεννέα ποιητικές συλλογές, σημαντικά βραβεία και διακρίσεις. Πλέον η ποίησή του είναι διαθέσιμη στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, καθώς από τις εκδόσεις Βακχικόν κυκλοφορεί η επιλογή ποιημάτων “Σπουργίτης”. Με αφορμή την κυκλοφορία του ποιητικού του βιβλίου στα ελληνικά, ο αναγνωρισμένος ποιητής μιλάει για μια ζωή μέσα στις λέξεις και τους στίχους, για την ποίηση και τη σχέση της με την πραγματικότητα και την ζωή και απαντά στο επίμονο ερώτημα: τι μπορεί να μας προσφέρει η ποίηση σήμερα;
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό "Ο αναγνώστης"
Το ποιητικό σας βιβλίο “Σπουργίτης: επιλογή ποιημάτων” είναι πλέον διαθέσιμο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν. Πώς νιώθετε που μπορείτε να απευθυνθείτε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό;
Δεν μπορώ παρά να βρεθώ στο έλεος των ελλήνων αναγνωστών ποίησης. Είναι ένα μεγάλο δώρο για μένα που οι εκδόσεις Βακχικόν είχαν την ιδέα να δημιουργήσουν αυτή την ελληνική έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων. Εμπιστεύομαι την αίσθηση των εκδόσεων ότι η δουλειά μου θα μπορούσε να θεωρηθεί ενδιαφέρουσα στην Ελλάδα. Μπορώ να πω ότι η ελληνική ποίηση με έχει επηρεάσει πολύ. Θα αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα από τα νιάτα μου. Όταν ήμουν 15 ή 16 ετών, το 1963, ο Σεφέρης κέρδισε το Νόμπελ. Έκοβα τα μαλλιά μου στο κουρείο του θείου μου Τζόνι, στο κέντρο του Νάιλς, στο Οχάιο. Καθόμουν στην καρέκλα του κουρείου και διάβαζα το τρέχον τεύχος του περιοδικού Life, το οποίο ο Τζόνι είχε για τους πελάτες του. Κι έτσι έμαθα για τον Σεφέρη. Υπήρχε ένα σύντομο άρθρο για αυτόν στο τέλος του περιοδικού: δύο ή τρεις σελίδες, με ένα ή δυο ποιήματα στα αγγλικά, μία σύντομη περιγραφή, μερικές φωτογραφίες, συμπεριλαμβανομένης της κλασικής του οριζόντιας φωτογραφίας, πιστεύω ότι υπήρχε και μία φωτογραφία από μια ακτή της Σαντορίνης. Το να διαβάζω τους στίχους του Σεφέρη στο Life ήταν μια συναρπαστική εμπειρία για μένα. Έπαθα δέος. Λίγα χρόνια αργότερα -όσο μπορούσα, γιατί τίποτα από τον Σεφέρη δεν ήταν διαθέσιμο στη μικρή μου πόλη- διάβασα τον Σεφέρη διεξοδικά, ό, τι ήταν διαθέσιμο στα αγγλικά. Η μετάφραση των ποιημάτων του στα αγγλικά από τους Κίλεϊ και Σέραντ ήταν μία από τις ποιητικές μου Βίβλους. Μαζί με την ανάγνωση του Μοντάλε, ήταν τα κύρια έργα πάνω στα οποία έμαθα να διαμορφώνω ένα σύγχρονο στιλ, τροποποιώντας τη μεγάλη και βασική κληρονομιά μου από την αγγλική ρομαντική ποίηση.
Διαβάζοντας τα ποιήματά σας, νιώθει κανείς ότι αυτά είναι αποτέλεσμα ενός ταξιδιού, μίας εξερεύνησης. Είναι αυτή η σκέψη κοντά στην πραγματικότητα;
Ναι. Είναι κοντά στην πραγματικότητα! Κοντά στην πραγματικότητα των ποιημάτων μου. Κοντά σε μια από τις βασικές πραγματικότητες της ανθρώπινης ύπαρξης. Κοντά στην περιπλάνηση και στα ταξίδια που με είχαν ήδη κυριεύσει ως παιδί και έφηβο, μια ανήσυχη και συναρπαστική εξερεύνηση της πόλης μου και του περιβάλλοντός της: τις όχθες του ποταμού, τις σιδηροδρομικές γραμμές, τα πίσω σοκάκια, τις διαφορετικές γειτονιές. Θα μπορούσα να περπατώ και να περπατώ και να ονειρεύομαι ορίζοντες πέρα από τους ορίζοντες. Και είναι καλό που σκέφτηκα να αναφέρω τον Σεφέρη στην προηγούμενη ερώτηση σας! Όταν το διάβασα στα 18 μου, το “Μυθιστόρημα” έγινε για μένα -μαζί με “Το τραγούδι του εαυτού μου” του Γουίτμαν και την έναρξη από “Το πρελούδιο” του Γουόρντσγουορθ- το βασικό σύγχρονο ποίημα για διαδρομές, για ταξίδια. Φυσικά υπάρχουν και οι αρχαίοι: Όμηρος, Βιργίλιος. Αλλά ο Σεφέρης ήταν “ο δικός μου” σύγχρονος μεγάλος ποιητής για την ακατανίκητη λαχτάρα μου: να προσπαθήσω, να αναζητήσω, να βρω και να μην υποχωρήσω, με τα λόγια του Τένισον. Το 2015 δημοσίευσα ένα ποίημα σε έκταση βιβλίου για την αιώνια αναζήτηση, το “Sequence” (“Ακολουθία”) και στις σημειώσεις αναφέρω το “Μυθιστόρημα” ως ένα από τα βασικά μοντέλα και εμπνεύσεις μου.
Θα θέλατε να επιλέξετε ένα ποίημα από το βιβλίο -είτε επειδή είναι το αγαπημένο σας, είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο το κάνει ξεχωριστό για εσάς- και να μας μιλήσετε για την ειδική συνθήκη υπό την οποία γράφτηκε;
Οι εκδόσεις Βακχικόν έχουν κάνει μία τόσο υπέροχη επιλογή από το πρωτότυπο του “Sparrow” (“Σπουργίτης”) στα αγγλικά, που θα μπορούσα να επιλέξω κάθε ποίημα από αυτό το μικρότερο, πιο ευκίνητο, βιβλίο στα ελληνικά. Δεδομένου ότι πρέπει να επιλέξω ένα, θα διαλέξω το “Kingdom and Leaves” (“Βασίλειο και φύλλα”). Αυτό το ποίημα προέρχεται από το βιβλίο μου “Mahoning” (Μαχόνινγκ). Ο τίτλος προέρχεται από το όνομα του ποταμού που διατρέχει την περιοχή όπου γεννήθηκα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες συγγραφής του ποιήματος είναι αυτές μέσα στις οποίες γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Στη δεκαετία του 1980 αποφάσισα τελικά να γράψω για τον τόπο μου. Το να γράφει κάποιος για τις «ρίζες» του είναι μια σύγχρονη εμμονή! Και της είχα αντισταθεί μέχρι τη δεκαετία του 1980. Τιμούσα τις ιδιοφυΐες από τον αμερικανικό Βορρά αυτού του είδους ποίησης, ειδικά τον Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, αλλά ήθελα να γράψω ένα βιβλίο με το δικό μου στιλ, με τη δική μου ποιητική, που μοιάζει περισσότερο με αυτή ποιητών όπως ο Μπονφουά και ο Σεφέρης, αν και φυσικά έχω επίσης πολλά σημαντικά στοιχεία της Βόρειας Αμερικής. Ήθελα ιδιαίτερα να δημιουργήσω ποίηση στην οποία η εικόνα θα εξέφραζε ότι το «πράγμα» είναι κάτι περισσότερο από τον εαυτό του, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι τίποτα άλλο από τον εαυτό του. Ήθελα μια ποίηση για το πώς το πράγμα εκφράζει κάτι άλλο ενώ εκφράζει μόνο τον εαυτό του. Για το λόγο αυτό, ήθελα να δημιουργήσω μια ποίηση στην οποία οι εικόνες «λάμπουν» με νόημα, αλλά δεν είναι «συμβολικές» με την έννοια να δείχνουν πέρα από τον εαυτό τους. Σε αυτό μάθαινα από τον αντίκτυπο που είχαν πάνω μου τα ποιήματα του Γκέοργκ Τρακλ. Ταυτόχρονα, φυσικά, προσπαθούσα να ανακτήσω τα παιδικά συναισθήματα και ολόκληρη τη χρονική έκταση του τόπου μου και τη δική μου ανάπτυξη μέσα σε αυτόν. Το “Kingdom and Leaves” προσπαθεί να είναι ένα ποιητικό «στοιχείο» της παιδικής ηλικίας, αν μπορώ να το πω έτσι. Η παιδική «αίσθηση του θαύματος του κόσμου», που είναι το πραγματικό θαύμα, που είναι πράγματι σύμφυτο με τον πραγματικό κόσμο. Ένα μονοπάτι προς τον ουρανό που γνωρίζει το παιδί, αλλά όχι ως μια συγκεκριμένη διαδρομή. Περισσότερο, το παιδί το ξέρει ως ένα μέρος για να περιπλανηθεί και να κρυφτεί και να ξεκουραστεί. Συγγένεια με τα ίδια τα αστέρια, στο υγρό καλοκαιρινό απόγευμα καθώς η μέρα υποχωρεί στο σούρουπο και εμφανίζονται οι αστερισμοί, φέρνοντας ομορφιά, όραμα, περιπέτεια σε έναν άλλο κόσμο, βεβαιότητα, ανάπαυλα.
Έχετε αφιερώσει το δημιουργικό κομμάτι της ζωής σας και το έργο σας στις λέξεις. Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας πότε και πώς βρήκατε την ποίηση;
Όπως συμβαίνει, όσον αφορά την ποίηση, ανακεφαλαιώνω την ιστορία της ανθρωπότητας. Με γοήτευσε πολύ στην παιδική μου ηλικία, πολύ πριν μπορέσω να διαβάσω. Με άλλα λόγια, είχα βυθιστεί στην ποίηση πριν από την έλευση του αλφαβητισμού και της τεχνολογίας της γραφής, όπως ακριβώς συνέβη με τα ανθρώπινα όντα. Η ποίηση των παιδικών ομοιοκαταληξιών, των τραγουδιών, των ποιητικών νανουρισμάτων που μου διαβάστηκαν, η ποίηση των ψαλμών και των προφητών, η ανάγνωση και ο ψαλμός της λειτουργίας στην Αγία Τράπεζα ή σε λιτανείες και τελετές. Και ούτω καθεξής. Αφού έμαθα ανάγνωση στην πρώτη τάξη του σχολείου, μέσα σε λίγες εβδομάδες -ξαφνικά- μπορούσα ήδη να διαβάσω σε επίπεδο ενηλίκων. Στη συνέχεια, για περίπου τρία χρόνια, ανέπτυξα μια εμμονή με αυτό που τείνουμε να ονομάζουμε μυθολογία, και ειδικά για τις ιστορίες του βασιλιά Αρθούρου και της Τροίας. Όσον αφορά την Τροία, εννοώ όλη την ιστορία, από το μήλο της έριδας έως και την επιστροφή του Οδυσσέα στο σπίτι. Στη συνέχεια, στο τέλος της τρίτης τάξης, διαβάζοντας τον Έντγκαρ Άλαν Πόε στην τοπική βιβλιοθήκη, συνάντησα τα ποιήματα του Πόε του. Έμεινα έκπληκτος, σοκαρισμένος. Ήταν σα να είχα συναντήσει τον εαυτό μου. Ο Σέλλεϋ βάζει τη Γη να λέει στον “Προμηθέα Λυόμενο” (“Prometheus Unbound”): «Ο μάγος Ζωροάστρης, το νεκρό μου παιδί, / συνάντησε τη δική του εικόνα περπατώντας στον κήπο». Έτσι ένιωθα. Από τότε, δεν ήθελα ποτέ να γίνω τίποτα άλλο παρά ένας ποιητής. Έτσι, από την ηλικία περίπου των 3 έως την ηλικία των 9 ετών, πέρασα από την «πρωτόγονη» και προφορική ποίηση, στα αρχαία μεσογειακά έπη και τους μεσαιωνικούς ιστορικούς κύκλους του Βορρά, στον Ρομαντισμό, τον Συμβολισμό και την σύγχρονη ποίηση. Και μόλις τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια άρχισα να προσθέτω τις γνώσεις μου για τη μεσοαμερικανική ποίηση και ιστορία, στις οποίες αναφέρομαι συνεχώς, και μια ευρύτερη γνώση της αγγλικής ποίησης, και ούτω καθεξής.
Δεκαεννέα ποιητικές συλλογές και πολλές διακρίσεις. Τι είναι αυτό που σας κρατά σε ποιητική κίνηση;
Είναι δύσκολο να πω. Ίσως είναι εύκολο να το ξέρεις, αλλά είναι δύσκολο να το πεις. Η ποίηση είναι ζωή για μένα, μέρος της ζωής, και δεν γνωρίζουμε πραγματικά από εννοιολογικής άποψης τι μας ωθεί να ζούμε. Αλλά η κίνηση είναι συνώνυμη με τη ζωή και η «ποιητική κίνηση» είναι συνώνυμη με την ανθρώπινη ζωή, τη ζωή που είναι πραγματικά ανθρώπινη: με δημιουργική δεκτικότητα και δημιουργική δράση ως απάντηση σε αυτό που προσλαμβάνεται, που ανακαλύπτεται. Νομίζω ότι αν κάποιος είναι ποιητής, τότε συνεχίζει να κάνει ποίηση ως μέρος του σαφούς μυστηρίου της ζωής, των αισθημάτων, της σκέψης, της ανταπόκρισης κάθε μέρα.
Από πού προέρχεται η έμπνευση; Πώς καταλήγουν οι σκέψεις σας στο χαρτί;
Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση -αν υπάρχει!- είναι παρόμοια με την τελευταία απάντηση. Η έμπνευση μου φαίνεται μια ανάσα πέρα από τον εαυτό κάποιου, και η λήψη αυτής της αναπνοής μέσα στον εαυτό κάποιου. Ή θα μπορούσατε να πείτε, ότι είναι ένας άνεμος – όπως στην ετυμολογία της λέξης «πνεύμα» – ή είναι μια φωνή ή ένα κάλεσμα, ή είναι ένα δώρο, ένα δώρο που προσφέρεται συνεχώς, που «απλώς βρίσκεται εκεί, τριγύρω μας» – ένα γεγονός της ζωής που συχνά προσπαθώ (και λίγο πολύ αποτυγχάνω) να εκφράσω. Ένας άνεμος; Ο Ρίλκε λέει, «μια ριπή στον Θεό». Ο Χόρχε Γκιγιέν ονόμασε ένα από τα μεγαλύτερα βιβλία της εποχής μας “Aire nuestro”: “Ο αέρας μας”. Ο αέρας ή ο άνεμος γίνονται αναπνοή όταν λαμβάνονται. Ένα δώρο φτάνει στην πληρότητα του να είναι δώρο όταν παραληφθεί, όταν γίνει αποδεκτό. Είναι ήδη δώρο όταν προσφέρεται, αλλά ολοκληρώνεται μόνο όταν γίνει αποδεκτό. Όταν προσφέρεται ένα δώρο αλλά αγνοείται, υπάρχει πάντα μια τραγική εμπειρία. Υποθέτω ότι αυτή είναι η τραγωδία του Θεού. Μια φωνή γίνεται κάλεσμα όταν εισακούγεται και απαντάται. Αυτός ο διάλογος -η ακρόαση και η απόκριση- είναι έμπνευση, που μπορεί να σημαίνει «εισπνέω» ή «εισπνέομαι». Στην ποίηση, πρέπει να σημαίνει και τα δύο ταυτόχρονα.
Υπάρχουν συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα που επηρεάζουν ιδιαίτερα τη γραφή σας;
Υπάρχουν πολλά, αλλά αντί να απαριθμήσω αδικίες, καταστροφές ή δίκαιους σκοπούς, θα ήθελα να τονίσω το υπόβαθρο ή τις υποκείμενες πραγματικότητες. Νομίζω ότι είμαι ενστικτώδης αναρχικός. Ένα από τα ποιήματα που επιλέχθηκαν για την ελληνική έκδοση του “Σπουργίτη” είναι η “Επιστήμη” (“Science”). Μιλά για την αίσθηση ότι η κοινωνία μας είναι ένα «κάστρο που θεμελιώθηκε πάνω στην αδικία». Πολλά από τα ποιήματά μου, από πολύ νωρίς στη ζωή μου, συμπεριλαμβάνουν την ιδέα ότι ολόκληρος ο πολιτισμός είναι μια λάθος στροφή, και έτσι η «πρόοδος» είναι μια συνεχής κίνηση πιο μακριά από αυτό που θα μπορούσε να είναι ένας άξιος στόχος. Θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος και απλός σε αυτό. Η τεχνολογία ως μορφή σκέψης και πρακτικής είναι δυνητικά πολύτιμος υπηρέτης, αλλά είναι καταστροφικός κύριος, και την κάναμε κύριό μας. Μετά βίας μπορούμε πλέον να σκεφτούμε άλλο τρόπο ζωής. Συνεχίζουμε να λέμε ότι πρέπει να βρούμε τεχνολογίες για να μας βγάλουν από το ολοένα και πιο απελπισμένο χάος στο οποίο βρισκόμαστε. Αλλά η τεχνολογία είναι το όλο πρόβλημα. Η τεχνολογία είναι το χάος. Και κάθε επιστήμονας που μιλά τώρα -αργά- για τη χρήση της τεχνολογίας προς βοήθειά μας, ποτέ μα ποτέ δεν αναφέρει ότι μιλάει από την οπτική γωνία μιας ευρείας γενικής κουλτούρας. Ποτέ μα ποτέ δεν αναφέρει ότι αυτό που πραγματικά υποστηρίζει είναι η υποταγή της τεχνικής σε κάποια καλύτερη μορφή θέλησης και πράξης. Υπάρχουν πολλά ονόματα που θα μπορούσαμε να δώσουμε σε αυτό που πρέπει να θέσει υπό τον έλεγχό του την τεχνολογία, το κίνητρο της δύναμης και του πλούτου και όλες τις εφαρμογές της λογικής και του ορθολογισμού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά τα πράγματα πρέπει να υπαχθούν αυστηρά και ταπεινά στον αληθινό λόγο, σε μια ευρεία γενική κουλτούρα, στην κρίση. Αλλά πραγματικά, θα έπρεπε να πούμε ότι η τεχνολογία και η επιστήμη και οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία πρέπει να γίνουν υπηρέτες της ποίησης. Όπως γράφω σε ένα από τα βιβλία μου, «θα ήταν σωστό να ονομάζουμε αυτό που θα διέπει τις ενέργειές μας ως κύριο παράδειγμα στον ανθρώπινο πολιτισμό» – ποίηση. Μπορώ να πω ότι κάθε πολλά υποσχόμενη πρωτοβουλία της εποχής μας για τον σωστό έλεγχο της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι ουσιαστικά ένα κάλεσμα για υποταγή της τεχνολογίας και της επιστήμης στην ποίηση. Φυσικά, η ποίηση δεν αναφέρεται, ούτε της αποδίδονται τα εύσημα. Αλλά αν κοιτάξετε λίγο βαθύτερα θα δείτε την αλήθεια αυτού που λέω εδώ. Οι ιδέες που, υπό την πίεση των διαφόρων κρίσεων, έρχονται τελικά στους πολλούς ανθρώπους, απουσιάζουν εντελώς από την επιστήμη και την τεχνολογία και είναι εντελώς αδύνατες μέσα σε αυτές. Θα μπορούσατε να σκεφτείτε μέσω της επιστήμης για ένα εκατομμύριο χρόνια και να μην φτάσετε ποτέ σε αυτό που χρειάζεται τώρα. Από την άλλη πλευρά, αυτές οι ιδέες που έχουν κατασταλεί είναι ενδημικές για τον αληθινό λόγο, σε έναν ισορροπημένο πολιτισμό, και κυρίως για την καρδιά και την ψυχή του αληθινού λόγου και του ισορροπημένου πολιτισμού: της ποίησης. Η ποίηση λέει αυτό που χρειαζόμαστε στον σύγχρονο κόσμο, το λέει και αγνοείται, εδώ και 200 χρόνια. Και μάλιστα η ποίηση πάντα το έλεγε. Οτιδήποτε είναι αληθινό ποίημα «αυτόματα», το λέει. Αν δεν μάθουμε να βάζουμε την ποίηση πάνω από την τεχνολογία και την επιστήμη και τον ορθολογισμό σε όλους τους τομείς προσπάθειας, δεν υπάρχει καμία ελπίδα για εμάς.
Το ερώτημα είναι κλισέ αλλά πάντα ενδιαφέρον όταν απευθύνεται σε έναν ποιητή: αν έπρεπε να απαντήσετε, τι είναι η ποίηση για εσάς;
Όταν σκέφτομαι κοινωνιολογικά τη σύγχρονη κοινωνία, η ποίηση είναι μία από τις δύο μεγάλες ανθρώπινες πραγματικότητες, η άλλη είναι το τεχνολογικο-οικονομικό σύστημα που δημιουργήσαμε και το οποίο προσπαθεί και σχεδόν καταφέρνει να καταπιεί όλη τη φυσική και ανθρώπινη ύπαρξη. Στον κόσμο μας, η ποίηση είναι η μόνιμη και πολύτιμη πραγματικότητα, το τεχνολογικο-οικονομικό σύστημα που τείνει να εμφιαλώνει τη ζωή είναι ένα απλό υποκατάστατο, αλλά, αλίμονο, μια ισχυρή δύναμη. Η ποίηση είναι πραγματικότητα και πρόσβαση στην πραγματικότητα, το σύστημά μας είναι κατασκεύασμα, αποκλεισμός της ζωτικότητας και μια δύναμη που τη διαβρώνει. Όταν σκέφτομαι φιλοσοφικά, όσον αφορά το τι είναι καθολικό και αιώνιο, η ποίηση είναι η μορφή που λαμβάνει στο ανθρώπινο μυαλό η πραγματικότητα των πραγμάτων, η ολότητα των πραγμάτων. Αυτή η πραγματικότητα υπάρχει σε διαφορετικές μορφές στα διάφορα επίπεδά της, για παράδειγμα σε ζώα ή φυτά, σε βράχους, σε χώρους και πλάσματα, στη διάρκεια -την υπολειπόμενη και τη συνεχιζόμενη- που ονομάζουμε «χρόνο». Στο ανθρώπινο πλάσμα, η πραγματικότητα υπάρχει φυσικά ως ο όλος άνθρωπος, αλλά υπάρχει ιδιαίτερα ως ποίηση: η ποίηση είναι η ανθρώπινη μορφή της. Για μένα, ως άτομο, τον Άλμπερτ Φρανκ Μόριτζ, η ποίηση είναι ζωή, όπως και η αληθινή ζωή είναι η ποίηση.
Επιδιώκετε κάτι όταν γράφετε ποίηση;
Ναι. Αυτό που επιδιώκω στην ποίηση μπορεί να είναι προφανές υπό την έννοια της «ποίησης» -μια από τις πολλές έννοιες της- που χρησιμοποίησα στην προηγούμενη απάντηση. Σε ένα κείμενο που έγραψα πολύ νωρίς στη ζωή μου, ανέφερα ότι «η ποίηση περιλαμβάνει πάντα μια κίνηση προς την πραγματικότητα σε κάθε επίπεδο». Επιμένω σε αυτή τη δήλωση.
Τι πιστεύετε ότι μπορεί να μας προσφέρει η ποίηση σήμερα;
Το άνοιγμα του σωλήνα μέσα στον οποίο σφραγίζουμε τον εαυτό μας. Μια ανάσα αέρα, πραγματικότητας, ζωής για την ανθρωπότητα που ασφυκτιά. Μια ανάσα από την οποία η ζωή μπορεί να ξεκινήσει ξανά. Μια ανάσα που είναι χαρά στη ζωή, ακόμα και όταν η ζωή είναι θλίψη. Μια αποκατάσταση του συναισθήματος σε μια μηχανιστική και άγονη κοινωνία, γιατί όπως είπε ο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ: «Όπου υπάρχει συναίσθημα, υπάρχει και ένας κόσμος». Μόνο όπου υπάρχει συναίσθημα, υπάρχει ένας κόσμος, και η ποίηση είναι αυτή η δύναμη της ανθρώπινης δημιουργικότητας που εξαπλώνεται στα πάντα -σκέψη, θεωρία, σχέδια, ελπίδες, όνειρα, άγχος, απόγνωση- με συναίσθημα και άρα με όραμα. Όραμα. Θα έλεγα ότι η ποίηση σήμερα μας προσφέρει έναν «μικρό κόσμο» για να δούμε και να ζήσουμε. Έναν μικρό κόσμο που στην πραγματικότητα είναι ο μεγάλος κόσμος, ο αληθινός κόσμος. Ένας μικρός κόσμος που στην πραγματικότητα είναι αυτός ο κόσμος όπως είναι από μόνος του και λαχταρά να είναι. Κι ενώ περιμένουμε και αγωνιζόμαστε για τον πραγματικό κόσμο να έρθει, στο ποίημα μπορούμε ήδη, προφητικά, να ζήσουμε σε αυτόν. Μπορούμε να ζήσουμε στο θαύμα της εξαγνισμένης πραγματικότητας, της μορφωμένης επιθυμίας, χωρίς καθόλου να περιορίζουμε ή να αποφύγουμε ή να ξεφεύγουμε από τον δύσκολο, σκοτεινό κόσμο που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
