Στον ποιητικό κόσμο του Βασίλη Καλογήρου (Συνομιλία με την Άτη Σολέρτη)
της Σοφίας Αργυροπούλου (Άτη Σολέρτη)
Είναι το κάθε ποίημα μια μορφή εγκλήματος ή αυτοκτονίας;Το κάθε ποίημα δείχνει αυτό ακριβώς που έχει συμβεί. Δεν τα γράφουμε εμείς τα ποιήματα, τα γεγονότα και τα βιώματα τα γράφουν. Αν έχει υπάρξει έγκλημα, το ποίημα θα δείξει έγκλημα. Αν έχει υπάρξει αυτοκτονία, το ποίημα θα περιγράψει αυτοκτονία. Αν δεν έχει συμβεί τίποτα, το ποίημα δεν θα είναι ποίημα, αλλά σειρές γραμμένες από μας, αποτυχημένες, με ρίμα η χωρίς.
Ο θάνατος είναι μια μορφή τιμωρίας;
Α, όχι. Η ζωή είναι μια μορφή τιμωρίας. Ή χειρότερη, έχω την εντύπωση. Ο θάνατος είναι η διέξοδος, η λύτρωση, για τους θαρραλέους. Για τους δειλούς υπάρχει η ποίηση, η μουσική, οι τέχνες γενικότερα. Για τους ανόητους δειλούς υπάρχει η επιτυχία, τα λεφτά, ο γάμος, τα ταξίδια στο εξωτερικό και οι φωτογραφίες των πάρκων, τα δόγματα, οι προκαταλήψεις, οι δεισιδαιμονίες, τα ψέματα…
Μου φαίνεται κάπως «σκληρό» αυτό που λες. Κυνικό με δόση απαισιοδοξίας. Καταρρίπτεις το μύθο πως «η ζωή είναι ωραία»;
Η ποίηση γενικότερα είναι τέχνη του περιθωρίου. Την διαβάζουν ελάχιστοι και την κατανοούν ακόμα λιγότεροι. Αντιθέτως την γράφουν πάρα πολλοί, ή έτσι νομίζουν. Στην πραγματικότητα την γράφουν και πάλι πολύ λίγοι. Εδώ θέλω να πω και κάτι ακόμα. Όλοι οι εκδοτικοί που “σέβονται τον εαυτό τους”, εκδίδουν ποίηση, αλλά με τα λεφτά των ποιητών. Πληρώνουν για να εκδώσουν την κάθε μαλακία αλλά την ποίηση την θέλουν πληρωμένη. Είναι αυτό που λέμε, κάνω τον μάγκα με τα λεφτά του μπαμπά. Αυτοί κάνουν τους εκδότες με τα λεφτά των ποιητών. Οι άθλιοι…είναι καταραμένο πράγμα η ποίηση. Για τον τίτλο του blog αυτόν καθ’ αυτόν, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ήταν υπερβολικός και γελοία πομπώδης. Ήταν λάθος.
«Μετανιώνεις»; Τώρα τι τίτλο θα έβαζες δηλαδή;
Δεν θα έλεγα πως συμβιβάζεται με τις αλήθειες του, θα έλεγα πως δημιουργεί την δική του πραγματικότητα. Νηφάλιοι, ζούμε όλοι στις δικές μας πραγματικότητες, οι οποίες απέχουν απ’ την αλήθεια όσο χρειάζεται για να αντέξει ο καθένας μας την καθημερινότητά του. Φαντάζομαι την αλήθεια σαν μια κουκίδα και τις ζωές μας ομόκεντρους κύκλους-με κέντρο την κουκίδα αυτή- με ακτίνα τόσο μεγάλη όσο πιο ψεύτικη είναι η πραγματικότητα που κατασκεύασε ο καθένας μας. Έχει πάψει ο άνθρωπος να λειτουργεί με τη λογική του. Έχει βάλει μπροστά τη φαντασία του και πορεύεται στα σκοτάδια, μακριά απ’ την αλήθεια. Με αυτή τη φαντασία έχει πλαστεί κι ο μύθος της ωραίας ζωής που ανέφερες παραπάνω. Καταστάσεις, γεγονότα και συναισθήματα, επεξεργάζονται απ’ το ανθρώπινο μυαλό με στόχο μόνο να κουκουλωθεί ότι δεν μας βολεύει, ότι φοβόμαστε, ότι μας πανικοβάλει. Ο καθένας έχει το δικό του χαλάκι για να κρύβει τη σκόνη και να δείχνει προς τα έξω την «καθαριότητα» στη ζωή του. Όλος ο κόσμος ζει σε μια παράνοια. Ο μεθυσμένος, παραπατώντας, σπρώχνει το χαλάκι, βλέπει τις ακαθαρσίες του και πέφτει πάνω τους θρηνώντας για την αποτυχία…
Τι μουσική ακούς;
κι ένα ρολόι στο αριστερό σου χέρικι ο φόβος, ο χρόνος και τα μάτια σου
είναι πανιά που ξεχαστήκανε
και κάποιος θρήνησε ανώφελα
για πράγματα που γίνανε αλλιώς»
Απόσπασμα από το «Ανώφελα». Πόσο κυριαρχικό ρόλο έχει παίξει ο έρωτας στις εμπνεύσεις σου; Πώς τον βιώνεις;
Ήταν η ώθηση στο να ασχοληθώ με την ποίηση. Ο έρωτας και η απώλεια επικοινωνίας με τους γύρω μου. Ο έρωτας είναι το μοναδικό πράγμα που μπορεί να βάλει σε κίνηση το αίμα του ανθρώπου σήμερα. Η αγάπη έχει πεθάνει. Την έχει ξεφτιλίσει το ανθρώπινο είδος. Ο έρωτας ανθίσταται ακόμα. Κι ευτυχώς, κερδίζει πάντα. Τον βιώνω με αμηχανία, κάνοντας λάθη, πληγώνοντας, γινόμενος γελοίος, εγωιστής… Καμιά φορά ντρέπομαι για τις αντιδράσεις μου.
Η αγάπη έχει πεθάνει; Βαριά κουβέντα! Νομίζεις πως μπορείς να αγαπήσεις;
Είναι φρικτό. Αλλά όταν έχεις φορέσει το φίμωτρο που λέγαμε πιο πάνω, κάτι πρέπει να υποδυθείς, έτσι δεν είναι; Ο ένας υποδύεται τη ζωή κι ο άλλος τον θάνατο. Ανάλογα με τις ικανότητες του καθένα. Είναι απ’ τα γελοία του έρωτα κι αυτό. Μεγαλειώδες…
«Κι όλος ο κόσμος γύρω μας,
να ζηλεύει τα χείλη σου,
τα μαλλιά σου,
και την αναπάντεχη δύναμη
των στιγμών που φιλούσα το αιδοίο σου,
όπως δε φίλησα ποτέ
τ’ απομεινάρια της ζωής μου»
Απόσπασμα από «Τ’ απομεινάρια της ζωής μου». Έχεις κάνει μεγάλες θυσίες για τον έρωτα;
Έχω κάνει θυσίες για πράγματα που θέλησα πολύ. Δηλαδή έχω κάνει θυσίες για τον εαυτό μου. Όλα γίνονται για τους εαυτούς μας. Ούτε για τον έρωτα, ούτε για τον εραστή μας. Συνεπώς δεν θεωρώ ότι έχω κάνει κάποια θυσία, αφού στην πραγματικότητα έκανα ότι έκανα, επειδή δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς.
Στο «Νεκροταφείο Συνειδήσεων», ένας σωρός από εικόνες που κυλάνε μπροστά στα μάτια μας, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με καθρέφτες. Ξεχώρισα αυτή τη φράση ανάμεσα στις τόσες… Ποιά η σχέση σου με τη σύγχρονη πραγματικότητα, με τις εικόνες που συναντάς σε κάθε βλέμμα;Ένα απέραντο νεκροταφείο είναι τα βλέμματα των ανθρώπων. Άδεια, ανόητα, αφελή, αντιερωτικά… Μου αρέσει να τα κοιτάζω. Το προτιμώ δηλαδή απ’ το να κοιτάζω τον κώλο ή το στήθος μιας γυναίκας. Είναι σα να έχεις διαβάσει εκατό βιβλία… μαθαίνεις πολλά από τα βλέμματα έξω στον δρόμο ή μέσα σε ένα μπαρ. Οι συζητήσεις, αντιθέτως, με κουράζουν πολύ. Γι’ αυτό προτιμώ να βγαίνω μόνος μου έξω, ή με άτομα που γνωρίζω πολύ καλά. Ή με γυναίκες που μιλάνε λίγο…
Μια ανάλογη νύξη κάνεις και στο «Κάποτε». Νιώθεις αποκομμένος απ’ τον κόσμο; Ή απλά θεωρείς «τα απαθή βλέμματα και τα καθαρά ρούχα» σημάδι αποτυχίας;
Δεν νιώθω αποκομμένος, απλά μερικές φορές απολαμβάνω την μοναξιά μου. Νομίζω ότι ή θα είμαστε όλοι μαζί, ή θα είναι ο καθένας μόνος του. Μέση κατάσταση δεν μπορεί να υπάρξει. Η εποχή αυτή, είναι μια εποχή μοναξιάς. Δεν είναι λίγο γελοίο να προσποιούμαστε 5-10 άνθρωποι πως είμαστε μια παρέα; Και δίπλα μας άλλοι 5-10 να προσποιούνται το ίδιο κι ύστερα, ο καθένας σπίτι του να παλεύει μοναχός του; Τα «απαθή βλέμματα και τα καθαρά ρούχα» είναι σαφώς σημάδι αποτυχίας. Δεν ξέρω όμως τελικά ποιανού αποτυχία είναι. Γιατί την δίκη, θα την υποστούν αυτοί με τα λερωμένα…
Τι δεν θα διαπραγματευόσουν να χάσεις με τίποτα;
Την αθωότητά μου. Όταν την χάσω θα είναι μια δύσκολη μέρα…
Πόσο αθώος μπορεί να είναι όποιος έχει βιώσει έρωτα και θάνατο;
Αυτό είναι ένα στοίχημα. Είπαμε πως η ζωή είναι μια δυναμική κατάσταση. Όλα θέλουν προσπάθειά. Αν χαθεί η αθωότητα μου, θα φταίω εγώ, επειδή δεν προσπάθησα πολύ.
Ποιά θεωρείς πως είναι η μεγαλύτερη αρετή στον άνθρωπο;
Η αποδοχή της αλήθειας χωρίς κλαψουρίσματα, μιζέρια και πανικό. Χωρίς αποκούμπια και ψευδαισθήσεις. Το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» του Καβάφη, είναι για μένα ένας οδηγός ζωής, μια βίβλος αξιοπρέπειας. Δεν είμαι και πολύ περήφανος για όσα έχω καταφέρει ως τώρα, με βάσει τον οδηγό αυτόν.
Νιώθεις ελεύθερος;
Όχι βέβαια. Το να κινείσαι ελεύθερα μέσα σε ένα κελί, ακόμα κι αν κάποιοι δεν μπορούν να κάνουν ούτε αυτό, δεν σε κάνει ελεύθερο. Αλίμονο αν είχα την ψευδαίσθηση ότι είμαι ελεύθερος.
«Έχω δει την αλήθεια
να οδηγείται με χαλινάρι
στην αγχόνη
κάτω από χειροκροτήματα,
ζωές και τάφους
να σμίγουν
εξαιτίας μιας γλώσσας (…)»
Φράση από τις «Λέξεις» σου. Πόσο μοιραίος είναι ο λόγος, η κατάλληλη λέξη που θα χρησιμοποιήσουμε για την πορεία της αλήθειας μας;
Όσο παραμυθιαζόμαστε και δεν ανοίγουμε τα μάτια μας μπροστά στην αλήθεια, οι λέξεις θα παίζουν πάντα καταλυτικό ρόλο. Θα μας εξυψώνουν, θα μας κατεδαφίζουν, θα μας απελπίζουν, θα μας δίνουν κουράγιο… όλα ψεύτικα, εξαιτίας του φόβου μας μπροστά στην αλήθεια. Δεν είμαστε ώριμοι ακόμα για την αλήθεια. Συνεπώς θα συνεχίσουμε να φλυαρούμε και να κοροϊδεύουμε ο ένας τον άλλον και ο καθένας χωριστά τον εαυτό του.
Ανέφικτοι έρωτες. Αθανασία για τους ήδη νεκρούς. Αλήθειες που δείχνουν τα ψέμματα. Άστοχες επιθυμίες. Σχέδια αυτοκτονίας και αίματα. Λίγα χρήματα, τσιγάρα και αλκοόλ. Ερωτικά γράμματα να θυμίζουν στιγμές… Μια αγχόνη που εποφθαλμιά ψευδαισθήσεις που χαρίζουν στιγμές ευτυχίας. Έτσι παίζεται το παιχνίδι μας;
Βλέπεις κάτι διαφορετικό; Αυτή η γελοιότητα είμαστε. Το θέμα είναι αν θα μπορούσαμε να είμαστε κάτι διαφορετικό ή αν τελικά είναι αυτό ο άνθρωπος. Είναι ο άνθρωπος τελικά μία γελοία ύπαρξη ή φταίει κάτι άλλο για όλες αυτές τις καταστάσεις; Εγώ λέω πως φταίει κάτι άλλο. Η αποκοπή απ’ τη φύση και την αλήθεια της. Οι φτιαχτοί κόσμοι, οι επίπλαστοι παράδεισοι, το κυνήγι του τίποτα, το κάλπασμα προς το πουθενά. Όλα είναι κύκλος, αλλά οι άνθρωποι προσπαθούν να ζήσουν σε μία ευθεία. Ψέματα, υποκρισία, δικαιολογίες, παρηγοριά, ελπίδα. Κάποιοι αντιστέκονται αλλά το παιχνίδι είναι ομαδικό. Αν δεν αλλάξουν οι κοινωνίες μας, αν δεν βρούμε αξίες (να βρούμε όμως, όχι να φτιάξουμε ) μέσα σε όλα αυτά τα σκατά που ονομάζονται ζωή, δεν υπάρχει κανένα μέλλον. Κι εδώ συνειδητοποιούμε πάλι, γιατί η ποίηση είναι χωρίς κοινό.
Τελικά ο χαμένος τα παίρνει όλα; Υπάρχουν νικητές;
Υπάρχουν νικητές κι αυτοί είναι όσοι διδάχτηκαν απ’ το παιχνίδι που είτε χάθηκε είτε κερδήθηκε. Η πανούκλα πάντα παραμονεύει λέει ο Καμύ. Γι’ αυτό σου είπα ότι όλα είναι κύκλος. Όποιος αντιληφθεί το γεγονός αυτό, είναι κερδισμένος. Οι υπόλοιποι θα ψάχνουν το τέλος του δρόμου γυρίζοντας και γυρίζοντας και γυρίζοντας, βιώνοντας τα ίδια πράγματα ξανά και ξανά χωρίς να τα γνωρίζουν.
Τι σε εμπνέει περισσότερο, παρελθόν, παρόν ή μέλλον;
Το θέμα δεν είναι τι εμπνέει εμένα αλλά τι εμπνέει το ίδιο το ποίημα. Ο κύκλος δεν δίνει περιθώρια για τέτοιες διακρίσεις. Παρελθόν, παρόν και μέλλον είναι το ίδιο πράγμα. Το γράφει κι ο Έλιοτ στα κουαρτέτα του, έτσι δεν είναι;
Έτσι είναι. Αγάπη, ελπίδα και σκέψη στην αναμονή. Η αγωνία θανάτου και γέννησης. Τι τίτλο θα έβαζες στη ζωή σου; Ελπίζω όχι τον ίδιο με του βιβλίου σου… (χαχα!)
Ήμουν πάντα κακός με τους τίτλους κι εσύ το ξέρεις καλά. Δεν έχω απάντηση. Ίσως μου ‘ρθει το βράδυ που θα μεθύσω…
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνεις μια ευχή!
Να ζήσουμε με περισσότερη αλήθεια, με περισσότερη αξιοπρέπεια, με περισσότερη αθωότητα.
Σε ευχαριστώ και σου εύχομαι να σε αθωώσουν για τα 21 εγκλήματα και να σου κάνουν μια ντουζίνα δώρα αθανασίας!
Κι εγώ σ’ ευχαριστώ πολύ. Μου άρεσε η κουβέντα μας, αν και κάποιες φορές νόμισα πως έχεις την εντύπωση ότι συνομιλείς με τον Νίτσε. Δεν έχω απαντήσεις για όλα, καλώς ή κακώς.
Όλες οι νύχτες
Όλες οι νύχτες έρχονται
σαν τρελές καμαριέρες
ανοίγουν τα συρτάρια μου
και ψάχνουν
τα ρούχα μου
τις κάλτσες μου
τις σημειώσεις μου
κι αν βρουν μια κηλίδα
λίγο πιο σκούρα
απ’ τις άλλες
φωνάζουν
και με ξυπνάνε
με βάζουνε να πλύνω
μέσα στο σκοτάδι
τη ζωή μου
κι όταν σηκώνομαι
το άλλο πρωί
τα δάχτυλα μου
έχουν σχήμα αλλόκοτο
κι η γλώσσα μου
έρχεται σαν ξένη
κατά το μεσημέρι
Σημάδι
Εκείνο το σημάδι
έξω απ’ την πόρτα
-που ‘χε αφήσει ο Χριστός
σε μια στιγμή αδυναμίας μου-
ξεθώριασε
και πως θα δει τώρα
το συγγενολόι των συβαριτών
την ομορφιά της ζωής μου
αφού και τα παράθυρα σπάσανε
δεν αντανακλούνε σφαγμένες
πεταλούδες όπως τότε
που δεν ήξερα
τι με περιμένει στο υπόγειο
και κρυβόμουν στη σοφίτα.
μια ξύλινη σοφίτα
καρφωμένη εκεί, πρόχειρα·
τάχα θα ‘φευγα από ‘κει
κι όμως από κει σας γράφω τώρα