Top menu

"Υπατία" του Δημήτρη Βαρβαρήγου

Γράφει η Κατερίνα Καριζώνη, συγγραφέας

Τα πετυχημένα μυθιστορήματα διαθέτουν μια μαγική και φυγόκεντρη δύναμη, σε αρπάζουν, σε κρατούν στην τροχιά τους και σε οδηγούν χωρίς να το καταλάβεις σιγά - σιγά μέσα στο φανταστικό τους σύμπαν. Εσύ απλώς γυρίζεις τις σελίδες. Βέβαια αυτό έχει να κάνει πάντα με τις ικανότητες του συγγραφέα και το αφηγηματικό ταλέντο του. Και σ’ αυτόν τον τομέα νομίζω ότι δίνει εξετάσεις ο κάθε συγγραφέας.  

Άρχισα λοιπόν να διαβάζω το βιβλίο, περνώντας από σελίδα σε σελίδα κι από κεφάλαιο σε κεφάλαιο διατρέχοντας την ιστορία και τα γεγονότα, σα να με είχε παρασύρει ένας ζεστός στρόβιλος και με ταξίδευε στους συναρπαστικούς κόσμους που είχε επινοήσει ο Δημήτρης Βαρβαρήγος. Με λίγα μυθιστορήματα μου έχει συμβεί αυτό. Και τότε κατάλαβα ότι είχα να κάνω μ’ έναν χαρισματικό συγγραφέα, μ’ έναν επιδέξιο τεχνίτη του λόγου, μ’ ένα μάστορα του δύσκολου κι απαιτητικού αυτού είδους, του μυθιστορήματος. Χαίρομαι που διάβασα το βιβλίο του Δημήτρη Βαρβαρήγου και χαίρομαι που γνωρίζω και τον ίδιο. Με σαγήνευσε η γραφή του, με έπεισαν οι ικανότητές του. Τρέφω μάλιστα και μια ιδιαίτερη αγάπη για το ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο άλλωστε κι εγώ υπηρετώ. Η Ιστορία αποτέλεσε το αντικείμενο των σπουδών μου αλλά και το πιο αγαπημένο πεδίο των μελετών και των αναζητήσεών μου. Και είτε μια περίεργη συγκυρία. Το διδακτορικό μου ήταν για την ελληνική παροικία της Αιγύπτου στο μεσοπόλεμο και φυσικά όταν λέμε ελληνική παροικία εννοούμε την Αλεξάνδρεια ενώ το πιο πετυχημένο μυθιστόρημα μου κατά γενική ομολογία ήταν το τσάι με τον Καβάφη που επίσης διαδραματίζεται στην Αλεξάνδρεια. Δεν είναι τυχαίο ότι έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του Δημήτρη Βαρβαρήγου, χωρίς ούτε αυτός αλλά ούτε κι εγώ να γνωρίζουμε την περίεργη αυτή ταύτιση. 

Κι έρχομαι τώρα στο μυθιστόρημα και στον βίο της περιώνυμης Υπατίας, μιας συγκλονιστικής προσωπικότητας των γραμμάτων που σφράγισε τόσο με την ζωή της όσο και με τον θάνατό της, τον πολιτισμό και αποτελεί το θέμα του εν λόγω βιβλίου. 

Η Υπατία έζησε σε μια δύσκολη ιστορική περίοδο του 4ου  και 5ου αιώνα μΧ, όταν ο χριστιανισμός από δόγμα αναγορεύτηκε σε επίσημη θρησκεία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ ταυτόχρονα κηρυσσόταν παράνομη η ελληνική φιλοσοφία και η σκέψη. 

Η Υπατία ήταν η τελευταία εκπρόσωπος του φθίνοντος αρχαιοελληνικού πνεύματος σε μια εποχή έξαρσης και άγριου θρησκευτικού φανατισμού που εξαπλωνόταν σιγά - σιγά στα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και υποδαυλιζόταν βέβαια συστηματικά από τον κλήρο και την επίσημη εκκλησία.

Στην Αλεξάνδρεια που ζει κι αυτή στο κλίμα της πολυτάραχης εποχής της, ο χριστιανισμός εγκαθιδρύεται συχνά με βίαιο τρόπο, συνοδεύεται από βαναυσότητες, βανδαλισμούς, δολοφονίες και διώξεις εθνών και ανθρώπων για τις διαφορετικές ιδέες και πεποιθήσεις τους. Το ανοιχτό και ελεύθερο πνεύμα της κοσμοπολίτικης πόλης πνίγεται μέσα στη θρησκευτική μισαλλοδοξία των νεοφώτιστων οπαδών του χριστιανισμού  που προσπαθούν να επιβάλλουν με τη βία την επίσημη θρησκεία. Ένα από τα μεγαλύτερα θύματά τους είναι και η Υπατία. Στο πρόσωπό της ενσαρκώνεται το αρχαιοελληνικό πνεύμα μαζί με τους θεούς και τα είδωλά του, τα συστήματα της σκέψης του, αλλά και οι οραματισμοί  μιας γυναίκας που τολμάει να καλλιεργεί τη γνώση, την επιστήμη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Το γεγονός ότι είναι και γυναίκα μέσα σε μια αδυσώπητα ανδροκρατούμενη κοινωνία και εποχή, επιδεινώνει ακόμα περισσότερο τη θέση της. 

Η χαρισματική επιστήμων, φιλόσοφος, δασκάλα και διανοούμενη που καθήλωνε το ακροατήριο και τους μαθητές της με τις διδασκαλίες της θα υποστεί πολύ γρήγορα τις συνέπειες της ιδιαιτερότητάς της. Θα κατηγορηθεί ως μάγισσα, ειδωλολάτρισσα, παγανίστρια που διαφθείρει με τα κηρύγματά της τους νέους και υπονομεύει τον χριστιανισμό και τα ήθη της αλεξανδρινής κοινωνίας. Η ενασχόλησή της με τα μαθηματικά και την αστρονομία ερμηνεύεται ως μαγγανεία, η φιλοσοφική σκέψη και διδασκαλία των αρχαίων φιλοσόφων του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ως απόπειρα διάδοσης της ειδωλολατρίας. Η σχέση της με τον Ορέστη τον αυτοκρατορικό έπαρχο και η επιρροή που ασκεί πάνω του εκλαμβάνεται ως ηθική πρόκληση αλλά και ως προσπάθεια για υπονόμευση της κεντρικής εξουσίας και κυρίως της εκκλησίας. Κύριος αντίπαλός της είναι ο Κύριλλος επίσκοπος Αλεξανδρείας, μορφή συνωμοτική που κινείται παρασκηνιακά και οργανώνει την εξόντωση της ιδεολογικής αντιπάλου του. Το 415 μΧ ένας φανατισμένος όχλος παραβολάνων, ομάδα κρούσης των νεοφώτιστων χριστιανών με αρχηγό τον Αναγνώστη Πέτρο και με την καθοδήγηση του Κυρίλλου τη συλλαμβάνουν την σέρνουν στους δρόμους και την διαμελίζουν με κοφτερές αχιβάδες μέσα στην εκκλησία. Η σύγκρουση του χριστιανισμού με το αρχαίο πνεύμα είχε φτάσει στο πιο βίαιο αποκορύφωμά του. Μετά τον θάνατο της Υπατίας ακολούθησε η φυγή πολλών λογίων και η αρχή του μαρασμού της Αλεξάνδρειας ως πνευματικού κέντρου του γνωστού τότε κόσμου. Αυτή είναι εν ολίγοις η ιστορία της Υπατίας που αποτέλεσε πραγματικό πρόσωπο κι έχει καταγραφεί και από τους ιστορικούς συγγραφείς.

Στο μυθιστόρημα όμως του Δημήτρη Βαρβαρήγου εμπλέκονται κι άλλα πρόσωπα και γεγονότα που αναδύονται μέσα από την μυθοπλασία και από τις ανάγκες της αφήγησης και συμπληρώνουν το μεγάλο ψηφιδωτό που κατασκεύασε για τους αναγνώστες του ο συγγραφέας. Μέσα απ’ το ψηφιδωτό αυτό αναδεικνύονται τα ήθη και τα έθιμα της εποχής, το κλίμα του 4ου μΧ αιώνα στην Αλεξάνδρεια, ο τρόπος της καθημερινής ζωής των κατοίκων της και το ιστορικό σκηνικό και πλαίσιο. Από τον τρόπο που αξιοποιούνται όλα αυτά τα στοιχεία καταλαβαίνουμε ότι ο συγγραφέας πάσχισε πολύ, μελέτησε σε βάθος και μάλιστα για μια περίοδο για την οποία δεν ξέρω αν υπάρχουν αρκετές οι ιστορικές αναφορές και πηγές. Το βιβλίο αναδίδει την οσμή της λυχνίας αλλά και τον μόχθο του συγγραφέα που καταφέρνει να κλείσει μέσα στις σελίδες του έναν ολόκληρο χαμένο και άγνωστο για τους περισσότερους από μας, κόσμο. Πολλά πράγματα για πρώτη φορά τα διάβασα στο βιβλίο του και πραγματικά το χάρηκα. Αυτό βέβαια είναι και το μεγάλο πλεονέκτημα του ιστορικού μυθιστορήματος ότι σε τέρπει και παράλληλα σε πληροφορεί και σε μορφώνει.

Υπάρχουν ωστόσο ιστορικά μυθιστορήματα που σε κουράζουν με τη σωρεία των πραγματολογικών στοιχείων τους, με τις σχοινοτενείς περιγραφές τους και τις αμέτρητες λεπτομέρειες που καταγράφουν. Στην Υπατία ο συγγραφέας έχει βρει μια μαγική ισορροπία ανάμεσα στα τεκμήρια και στην λογοτεχνική αφήγηση, έτσι ώστε η ζυγαριά να μην κλείνει ούτε από τη μια, ούτε από την άλλη μεριά. Κι εδώ ξαναέρχομαι στο ζήτημα των μεγάλων μυθιστορημάτων. Το βιβλίο θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο εκτενές και να διαβάζεται με την ίδια ευχαρίστηση γιατί είναι δουλεμένο σε βάθος, ο συγγραφέας χειρίζεται άψογα την γλώσσα, δίνει μια ανάλαφρη πνοή στη γραφή του ακόμα κι όταν μιλάει για βαριά πράγματα και βέβαια έχει αφηγηματικό ταλέντο πολλών δυνατοτήτων. Το βιβλίο θα μπορούσε να είναι βαρύ και δύσπεπτο μόνον από την υπόθεσή του. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, γιατί εγώ πιστεύω ότι ο Δημήτρης Βαρβαρήγος είναι εξαιρετικός συγγραφέας και συλλαμβάνει  και στοχεύει στην ουσία των πραγμάτων, καθώς το σήμα κατατεθέν του καλού συγγραφέα είναι κατά πόσο βρίσκει το στόχο του. Η αγορά βρίθει βιβλίων με απεραντολογίες, ανούσιες υποθέσεις και μακροσκελείς περιγραφές που βέβαια φανερώνουν την αδυναμία του συγγραφέα να συγκεντρώσει την προσοχή του στα ουσιαστικά στοιχεία της υπόθεσης. Είναι αυτό που λέμε χάνει το στόχο.

Μ’ εντυπωσίασε η Υπατία από πολλές πλευρές. Από το πλήθος των στοιχείων αλλά και από την σωστή οργάνωσή τους μέσα στο μύθο Από την τεράστια γνώση του αφηγητή για την ιστορική πραγματικότητα της εποχής, από την αρχιτεκτονική ικανότητα και την αρμονική διάταξη των κεφαλαίων. Από το νεύρο της αφήγησης αλλά και από την φαντασία και  την επινοητικότητά του, από τις πολλαπλές εικόνες που ξεπηδάν μέσα απ’ την εξιστόρηση, από το βάθος των χαρακτήρων αλλά και από την πολυδιάστατη ψυχογραφία τους. Απόλαυσα ακόμα πάρα πολύ τα μικροεπεισόδια που αφορούν τον καθημερινό μικρόκοσμο της πόλης, τα ονόματα, τα τοπωνύμια που έχει ψάξει με τόσο επιμέλεια και υπευθυνότητα ο συγγραφέας. 

Επίσης το βιβλίο προσφέρεται και ως σενάριο για την μεγάλη οθόνη Νομίζω πως θα γίνει μια συναρπαστική ταινία εποχής κι απ’ ότι ξέρω ήδη έχει μεταφερθεί στο θέατρο.

Είχα πολύ καιρό να κλείσω ένα βιβλίο και να πω δόξα το Θεό δεν έχασα τον χρόνο μου άσκοπα. Και σ’ αυτό το βιβλίο είπα και κάτι παραπάνω. Δεν χάθηκε η ελπίδα για την λογοτεχνία στην Ελλάδα. Υπάρχουν ακόμα πένες που τιμούν την έντεχνη γραφή και διασώζουν τα ήθη της. Λοιπόν η Υπατία είναι ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα που διάβασα αυτή τη χρονιά. Και βέβαια σας το συστήνω ανεπιφύλακτα. 

Βιογραφικό

Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος γεννήθηκε στη Αθήνα. Αποφοιτά από αγγλική σχολή λογοτεχνίας «awarded by the writing scool» και γράφει σίριαλ για την τηλεόραση, Θέατρο και Λογοτεχνία. Έχουν ανέβει 5 θεατρικά έργα του. Έχει γράψει συνολικά 24 βιβλία. 16 μυθιστορήματα ενηλίκων και 8 παιδικά. Το βιβλίο «Υπατία» παρουσιάστηκε στην κεντρική αίθουσα της βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 2007. Τελευταία του μυθιστορήματα είναι: «Πίστη και Περηφάνια & Παράτα με». Ραδιοφωνικός παραγωγός στην εκπομπή «Μέσα από Σένα», στο Symban World Radio, Australia.