Γράφει η Λεύκη Σαραντινού
Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό, κι όμως, την ίδια περίπου χρονική στιγμή με την Ελλάδα,-συγκεκριμένα το 1971-έγιναν κινητοποιήσεις από φοιτητές του Πολυτεχνείου και στη γειτονική χώρα, στην πόλη της Κωνσταντινούπολης. Τα γεγονότα αυτά στάθηκαν η αφετηρία των ταραχών και των διώξεων του ελληνικού στοιχείου της Πόλης και, μαζί με τις ταραχές στην Κύπρο, οδήγησαν στις γνωστές σε όλες μας απελάσεις του 1974 των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης.
Ο Βασίλης Μούτσογλου ανήκει στην κοινότητα των Ρωμιών της Πόλης, αφού γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και είναι απόφοιτος του Ζωγραφείου Λυκείου, καθώς και του τμήματος του Πολυτεχνείου εκεί, οπότε είναι ο πλέον κατάλληλος για να γράψει ένα μυθιστόρημα που να παρουσιάζει καρέ-καρέ τα γεγονότα αυτής της τόσο ταραγμένης δεκαετίας, δηλαδή εκείνη του 1970.
Επομένως, εμείς ως αναγνώστες έχουμε κάθε δικαίωμα να θεωρήσουμε πως ο συγγραφέας έχει προσδώσει στον πρωταγωνιστή του βιβλίου του, τον Νίκο, κάποια αυτοβιογραφικά χαρακτηριστικά, αφού και αυτός είναι φοιτητής του Πολυτεχνείου στην Κωνσταντινούπολη και ανήκει στη συρρικνούμενη κοινότητα των Ρωμιών της Πόλης.
Ο Νίκος έχει βρεθεί χωρίς να φταίει σε κάτι συγκεκριμένο, μονάχα με την ιδιότητά του ως φοιτητής, στο στόχαστρο της τουρκικής αστυνομίας, η οποία τον θεωρεί ανατρεπτικό στοιχείο και τον συνδέει με την Αριστερά.
Ο Βασίλης Μούτσογλου μας περιγράφει στο μυθιστόρημά του τις κινητοποιήσεις των φοιτητών, τις ταραχές που οδήγησαν σε πυροβολισμούς και συλλήψεις στους δρόμους της Πόλης, αλλά και τις επίμονες ανακρίσεις του Νίκου από την τουρκική αστυνομία. Ακόμη, ρίχνοντας το βάρος στην ανάλυση της πολιτικής θεωρίας, ο Μούτσογλου βάζει τους χαρακτήρες του βιβλίου του, τον Νίκο και τους φίλους του, Ρωμιούς και Τούρκους, να συζητούν για πολιτική θεωρία και να εκθέτουν διεξοδικά τις απόψεις τους.
Πράγματι, ο αναγνώστης καταλήγει ότι τη δεκαετία του 1970 υπήρχε μεγάλη ποικιλία σε πολιτικές ιδεολογίες στην Κωνσταντινούπολη. Από τη μια ήταν-και είναι ακόμη βέβαια- οι φανατικοί ισλαμιστές και από την άλλη οι φανατικοί εθνικιστές, στους οποίους ανήκει και η ομάδα των Γκρίζων Λύκων. Υπάρχουν όμως ακόμη και οι Αριστεροί, οι Κομμουνιστές, οι Δεξιοί, οι σοσιαλιστές και οι ιμπεριαλιστές, άνθρωποι δηλαδή προερχόμενοι από όλο το φάσμα των πολιτικών απόψεων. Κοντά σε αυτούς, οι Κούρδοι, οι Ρωμιοί και οι άλλες μειονότητες της Τουρκίας παλεύουν για μια θέση στον ήλιο, ζώντας σε ένα καθαρά αστυνομικό και καταπιεστικό κράτος.
Όλος αυτός ο πλουραλισμός των απόψεων, όμως, δεν οδηγεί στη Δημοκρατία, απεναντίας μάλιστα, οι ολοένα και αυξανόμενες ταραχές θα οδηγήσουν στην απέλαση των Ρωμιών της Πόλης ως ύποπτα στοιχεία.
Η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται μεταξύ των ετών 1971-74, με το 1974 να σημαίνει και το "τέλος χρόνου" για τον ελληνισμό της Πόλης. Ο συγγραφέας, όμως, εξετάζει τα ιστορικοπολιτικά γεγονότα από το 1955 και εξής με ιστορικές αναδρομές και έμμεσες αναφορές.
Το "τέλος χρόνου" λογοτεχνικά αποτελεί ένα υβριδικό δημιούργημα που ακροβατεί ανάμεσα σε πολλά διαφορετικά είδη και διεκδικεί επάξια τους τίτλους του ιστορικού, πολιτικού, ιδεολογικού, αλλά και κοινωνικού μυθιστορήματος. Επίσης μπορεί να θεωρηθεί και ως αστυνομικό-κατασκοπευτικό μυθιστόρημα, αφού συνδυάζει στοιχεία και από τα παραπάνω λογοτεχνικά είδη.
Η βιβλιογραφία για το 1974 είναι σαφώς μικρότερη από εκείνη για τα γεγονότα του 1955 της Πόλης. Με αυτό το βιβλίο, επομένως, ο συγγραφέας καλύπτει ένα θεματικό κενό στη λογοτεχνία και ο αναγνώστης μπορεί να γνωρίσει από πρώτο χέρι τα γεγονότα της εποχής στη γείτονα χώρα, να τα κρίνει μέσα από τη δική του οπτική γωνία και να τα αναλύσει διεξοδικά. Και όλα αυτά όχι υπό τη μορφή ενός δυσνόητου ιστορικού βιβλίου με πολλές ανούσιες ιστορικές λεπτομέρειες, αλλά υπό τη μορφή ενός καλογραμμένου και πιο ανάλαφρου πόνημα μυθιστορηματικής μορφής.
Η γλώσσα είναι άκρως ρεαλιστική, όπως και η οπτική του συγγραφέα στα γεγονότα, οι διάλογοι γλαφυροί. Έτσι η ανάγνωση ρέει ακολουθώντας τους ρυθμούς της ομιλούσας γλώσσας. Η πίκρα των Ρωμιών για την απέλασή τους και την καχυποψία με την οποία τους αντιμετώπισε το τουρκικό κράτος είναι ολοφάνερη στις σελίδες του βιβλίου.
Ο αναγνώστης οπωσδήποτε θα εντυπωσιαστεί από τη συμπεριφορά της τουρκικής αστυνομίας προς τους Ρωμιούς, ιδιαίτερα αν σκεφτεί πως οι τελευταίοι είναι συγχρόνως και Τούρκοι υπήκοοι της χώρας, και θα απορήσει με την ομοιότητα στην αντιμετώπιση των πολιτών με τη δική μας Χούντα την ίδια περίοδο. Τέλος, πολλές όψεις του κυπριακού προβλήματος φωτίζονται ικανοποιητικά στο βιβλίο.
Ένα βιβλίο κατανόησης, επομένως, της πολιτικής ιστορίας του περασμένου αιώνα και ένα πλήρες πορτρέτο των ελληνοτουρκικών σχέσεων αποτελεί το "τέλος χρόνου" του Βασίλη Μούτσογλου.
