Top menu

"Τα ψηλά βουνά", παιδικό μυθιστόρημα ή κοινωνικοποίηση των ενηλίκων;

Γράφει η Ηλιάνα Βολονάκη

Τα Ψηλά Βουνά είναι ένα παιδικό μυθιστόρημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου που εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 1918 ως αναγνωστικό της Γ' Δημοτικού στο πλαίσιο της βενιζελικής Γλωσσοεκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917, που εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα στο Δημοτικό σχολείο.

Σε 79 κεφάλαια εξιστορούνται οι εμπειρίες μιας ομάδας συμμαθητών που περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στο βουνό. Εκεί μαθαίνουν να λειτουργούν σαν μία κοινότητα και να προστατεύουν το δάσος. Η κοινωνικοποίηση και η οικολογική ευαισθησία είναι οι κεντρικές ιδέες της ιστορίας. Περιλαμβάνονται και ποιήματα (όπως το γνωστό Τσιριτρό). Στην εποχή του το βιβλίο προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις, ώσπου το 1920 αποσύρθηκε, όπως και τα άλλα αναγνωστικά της Μεταρρύθμισης. Επαναφέρθηκε ως αναγνωστικό σε κατοπινά χρόνια. Θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα παιδικά βιβλία στην ελληνική γλώσσα και επανεκδόθηκε πολλές φορές.

Η ιστορία, σε συνεχή πλοκή, τοποθετείται κοντά στη Γρανίτσα Ευρυτανίας, στα χρόνια της συγγραφής του βιβλίου. Σε 79 κεφάλαια εξιστορούνται οι εμπειρίες παιδιών που περνούν ενάμιση μήνα καλοκαιρινών διακοπών στο βουνό Χλωρός συνοδευμένα από έναν ενήλικα. Είναι συμμαθητές της τελευταίας τάξης του Ελληνικού σχολείου. Ζουν σε απλές καλύβες και μαθαίνουν να εξυπηρετούν τις βασικές τους ανάγκες, όπως τροφή, κατάλυμα, να συνεργάζονται και να έρχονται σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο. Κάθε κεφάλαιο είναι ένα επεισόδιο της ζωής τους.

Πρωταγωνιστές του βιβλίου, είναι η φύση και τα στοιχεία της· το βουνό, τα δέντρα και το ποτάμι. Κανένα από τα παιδιά της ομάδας δεν πρωταγωνιστεί αν και ξεχωρίζουν ο ρομαντικός Φάνης, ο δυναμικός Αντρέας, ο λαίμαργος Φουντούλης.

Η απουσία ενηλίκων απ' την πλευρά των παιδιών είναι αισθητή. Οι συμμαθητές είναι κάτω από τη χαλαρή εποπτεία του κυρ‑Στέφανου, που τα βοηθά. Σημαντικό ρόλο έχει και ο δασάρχης. Οι γονείς απουσιάζουν τελείως!

Αντίθετα οι ντόπιοι περιγράφονται με λεπτομέρεια, κυρίως οι βλάχοι τσοπάνηδες που είναι αναπόσταστο μέρος του βουνού: ο περήφανος τσέλιγκας Γεροθανάσης και τα εγγόνια του: ο Λάμπρος, ένα ικανό τσοπανόπουλο, η όμορφη Αφρόδω. Οι διάφοροι τύποι του χωριού: ο Κώστας ο κορφολόγος που συλλέγει βοτάνια, ο Ζαβοπαναγής που όλο τσακώνεται, ο μυλωνάς - πάντα μεθυσμένος, ο ράφτης, ο μπαλωματής, ο Θύμιος ο κουδουνάς.

Οι Πουρναρίτες είναι οι εχθροί του δάσους, που καταστρέφουν αλόγιστα τα δέντρα για να πάρουν το ρετσίνι τους.

Συναρπαστική, για εμένα, γυναικεία παρουσία στο έργο, που λάτρεψα από την πρώτη στιγμή διαβάζοντάς το, είναι η Αφρόδω, με το χαριτωμένο χαμόγελό της! Ο γάμος της δίνει χαρά και λύπη στους μικρούς θαυμαστές της, αλλά και η γρια-Χάρμαινα, η γυναίκα του μυλωνά. Σε πρόσωπα, μάλιστα, μεταμορφώνονται και τα ζώα, που μας μιλούν σε πρώτο πρόσωπο, όπως η αλεπού.

Ένα βιβλίο, γεμάτο κεντρικές ιδέες, με το συλλογικό πνεύμα, κοινοτική αλληλεγγύη, ατομική αυθυπαρξία και αγάπη της φύσης και του βουνού, να καλλιεργούν αξίες παιδαγωγικού χαρακτήρα.

Η καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης για την προστασία των φυσικών πόρων είναι βασικό μήνυμα του βιβλίου. Τα παιδιά γίνονται δασοφύλακες και επιβραβεύονται. Συγχρόνως, μαθαίνουν να συνεργάζονται και να λειτουργούν σαν ομάδα. Τονίζεται η αλληλεγγύη και η σημασία της κοινωνικής συνεισφοράς.

Έντονο είναι το μήνυμα της κοινωνικής ισότητας, της δικαιοσύνης και της τιμιότητας. Η ανεξαρτητοποίηση του ατόμου, ο απογαλακτισμός και το δυνάμωμα του χαρακτήρα γίνεται μέσα από την αυτοεξυπηρέτηση, την πρωτοβουλία. Η θρησκευτική ευλάβεια κυριαρχεί στα κεφάλαια για την επίσκεψη στο μοναστήρι, γεμάτα συγκίνηση και κατάνυξη. Παρ' όλ' αυτά, το βιβλίο κατηγορήθηκε για έλλειψη θρησκευτικότητας.

Αυτή η ηθογραφία του Παπαντωνίου είναι μια πινακοθήκη των ανθρώπινων τύπων, των επαγγελμάτων, της ζωής στο ελληνικό χωριό. Δεν γίνονται διακρίσεις για την καταγωγή και τη φυλή. Τα παιδιά ενδιαφέρονται για τη ζωή των βλάχων της περιοχής, τη γλώσσα τους, τα έθιμά τους και συνδέονται μαζί τους. Η αναφορά στον 'Αραπόβραχο' που είναι ο 'μπαμπούλας' των θρύλων της περιοχής παρουσιάζεται ως δεισιδαιμονία.

Τι εξαιρετικό έργο, Θεέ μου!

H θέση της γυναίκας της εποχής, ξενίζει τον αναγνώστη κατοπινών αιώνων. Η γυναίκα του ράφτη απαντά στον άντρα της, συμφωνώντας πειθήνια. Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού ήταν μείζον αίτημα της εποχής.

Ένα συγκλονιστικό βιβλίο, όχι μόνο για παιδιά, αλλά και για μεγάλους! Ίσως, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να διαβαστεί από τους ενήλικες, για παραδειγματισμό και συμπεριφορά απέναντι στην ανθρωπότητα, σε οποιαδήποτε μορφή της!

Ένα βιβλίο βασισμένο στην αλήθεια και στην άλλη πλευρά της ζωής, που δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι, πολλές φορές ξεχνάμε ότι υπάρχει!