Συνέντευξη στον Νέστορα Πουλάκο
Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης γεννήθηκε στην Πενταλιά της Κύπρου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κοινωνιολογία και τις Πολιτικές Επιστήμες στη Σορβόννη και στο Παρίσι (Docteur d’État). Δίδαξε Πολιτικές Επιστήμες κι Ιστορία στα Πανεπιστήμια του Λαβάλ, του Κεμπέκ και του Μόντρεαλ. Είναι διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά (ΚΕΕΚ).
Έχει εκδώσει επτά βιβλία Πολιτικής Επιστήμης, Κοινωνιολογίας κι Ιστορίας, ενώ δημοσίευσε δεκάδες επιστημονικά άρθρα κι είχε πολλαπλές συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους. Έξι βιβλία δημοσιεύτηκαν, επίσης, κάτω από την εποπτεία και τη διεύθυνσή του. Έχει εκδώσει πέντε ποιητικές συλλογές και δύο συλλογές διηγημάτων. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Βακχικόν το μυθιστόρημά του Νομάδας Α' Η έξοδος και η ποιητική του συλλογή Λεξήματα.
Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά κι εφημερίδες της Κύπρου, της Ελλάδας και της διασποράς. Δημοσίευσε χρονογραφήματα, κριτική και δοκίμια. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία κι είναι αρθρογράφος στον κυριακάτικο «Φιλελεύθερο» της Κύπρου.
Από το 1983 είναι εκδότης και διευθυντής του επιστημονικού περιοδικού “Études helléniques”/ “Hellenic Studies”. Πολυσέλιδες εκδόσεις του περιοδικού αφιερώθηκαν στη λογοτεχνία της διασποράς, την κυπριακή λογοτεχνία, την ελληνική εκπαίδευση και σε θέματα διεθνών σχέσεων. Από το 1997 είναι επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών» για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη διασπορά (έρευνα, επιμόρφωση εκπαιδευτικών και παραγωγή διδακτικού υλικού).
«Νομάδας Α΄ Η έξοδος» σε πρώτο πρόσωπο...
«Η έξοδος» είναι το πρώτο μυθιστόρημα της τριλογίας «Νομάδας». Είναι επίσης το πρώτο μου μυθιστόρημα. Έχω όμως στο ενεργητικό μου δυο συλλογές διηγημάτων. Άλλωστε διηγήματα μου βρίσκονται δημοσιευμένα σε λογοτεχνικά περιοδικά εδώ και δεκαετίες. Το μυθιστόρημα μου δίνει την δυνατότητα να εκφράσω ένα κόσμο που δύσκολα περικλείεται στο διήγημα. Δύσκολα περικλείεται και στην ποίηση με την οποία ασχολούμα εκ της νεότητας μου, κι ας λέει ο T.S. Eliot ότι με λίγους στίχους ισοφαρίζεις ένα μυθιστόρημα. Το μυ θι στό ρη μα εί ναι έ να ο λό κλη ρο σύμ παν που φι λο δο ξεί να συμ πε ρι λά βει και να εκφράσει τα πάν τα, από το τοπίο και το πέρασμα του χρόνου μέχρι την ιδεολογία και τις μύχιες σκέψεις των ηρώων του. Βέβαια κάποτε, ό,τι εκφράζει σήμερα το μυθιστόρημα εκφραζόταν και μέσα από την ποίηση, την ποίηση του Ομήρου, του Ησίοδου, αυτή της τραγωδίας, τη μεσαιωνική ποίηση. Στην νεοτερική κοινωνία, μετά τη βιομηχανική επανάσταση, η ποίηση ακολουθεί άλλους δρόμους και γεννιέται το το μυθιστόρημα έκφραση της αστικοποίησης και των νέων κοινωνικών σχέσεων. Στο δικό μου μυθιστόρημα η αφήγηση μετακινείται διαρκώς από το ατομικό στο συλλογικό και από το παρόν στο παρελθόν. Υπάρχει αυτή η συνεχής εναλλαγή που εκφράζει την πολυπλοκότητα του κόσμου στον οποίο αναφέρεται. Και όπως συμβαίνει στη μυθιστορηματική γραφή, το υλικό με το οποίο οικοδομείται προέρχεται από βιώματα, από ακούσματα και διαβάσματα και από την φαντασία. Σε τελική ανάλυση η φαντασία επεξεργάζεται βιώματα, ακούσματα και διαβάσματα, τα αναπλάθει και τα αναδημιουργεί, προσθέτει και τη δική της οπτική και οικοδομεί μια ιστορία, ένα αφήγημα που εκφράζει μια εποχή και τον κόσμο της. Με αυτή την έννοια ο «Νομάδας» έχει κοινωνιολογικές και πολιτικές προεκτάσεις. Είναι το χρονικό μιας εποχής από την οπτική γωνία της λογοτεχνίας. Είναι γνωστές οι συζητήσεις σε αυτό το επίπεδο για τη σχέση ιστορίας και λογοτεχνίας, για τη σχέση κοινωνιολογίας και λογοτεχνίας. Αυτή η σχέση είναι πολύ πιο ξεκάθαρη στην περίπτωση του μυθιστορήματος. Νομίζω αυτό θα το διαγνώσει και ο αναγνώστης του δικού μου μυθιστορήματος. Θα έλεγα ότιισορροπώ μεταξύ πραγματικότητας, προσωπικής και ιστορικής, και μυθοπλασίας.
Η επιρροή της ελληνικής κρίσης...
Η ελληνική κρίση επηρεάζει έμμεσα τη γραφή μου. Θα έλεγα ότι ολόκληρο το μυθιστόρημα είναι μελέτη των αιτίων αυτής της κρίσης. Οι κοινωνιολογικές και πολιτικές προεκτάσεις του μυθιστορήματος στις οποίες αναφέρτηκα παραπάνω, επιτρέπουν στον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Καταλήγει όμως στο τέλος και με μια ευθεία αναφορά στην κρίση: «Στην Πενταλιά ανθίσαν οι αμυγδαλιές, Αλέξανδρε. Κι η μάνα σου να περιμένει την επιστροφή σου από τα Γαυγάμηλα και την Κομμαγηνή. Πήγες πολύ μακριά, Αλέξανδρε. Καιρός να γυρίσεις, να προλάβεις τις ανθισμένες αμυγδαλιές. Κι ύστερα, σε περιμένουν οι πόλεις με τις ουρές στα συσσίτια, τις ουρές μπροστά στα κλειστά καταστήματα, τις ουρές μπροστά στα κλειστά εργοστάσια, τα παιδιά με τα λεκιασμένα ρούχα και τις πρησμένες κοιλίτσες στα φανάρια».
Το κυπριακό ζήτημα...
Κάθε συγγραφέας επηρεάζεται νομίζω άμεσα ή έμμεσα από το γενέθλιο του τόπο. Χρειάζεται όμως να προσδιορίσουμε τι εννοούμε με γενέθλιο τόπο! Ή τουλάχιστον να προσδιορίσω αυτό που εννοώ εγώ και που διακτυνώνεται μέσα από το μυθιστόρημα μου. Είναι πρώτα η Πενταλιά των παιδικών μου χρόνων, η Πάφος και η Κύπρος στη μαθητική ζωή μου και τα πρώϊμα χρόνια της εφηβείας και είναι η Αθήνα και η Ελλάδα των φοιτητικών χρόνων. Αυτός είναι ο δικός μου γενέθλιος τόπος. Φυσιολογικά το Κυπριακό αποτελεί ένα κομματι της ζωής μου. Αλλά το ίδιο αποτελούν κομμάτια της ζωής μου το ελληνικό φοτητικό κίνημα και οι αγώνες για τη δημοκρατία στην Ελλάδα. Άλλωστε αυτοί οι φοιτητικοί και γενικότερα οι δημοκρατικοί αγώνες στην Ελλάδα διαπλέκονται άμεσα με το Κυπριακό. Αυτοί είναι οι τόποι στους οποίους εξελίσσεται το μυθιστόρημα με όσα συμβαίνουν σε αυτούς, με τοιχογραφίες της ιστορίας και του κοινωνικού γίγνεσθαι. Βέβαια το μυθιστόρημα πάει πιο πέρα κάποια στιγμή, ένα κομμάτι του εξελίσσεται στο Παρίσι. Είναι ο νέος γεωγραφικός, πολιτισμικός και ιδεολογικο-πολιτικός χώρος που διαπλέκεται με την Κύπρο και την Αθήνα. Είναι η πορεία του νομάδα που ξεφεύγει από αυτό που ονοματίζουμε «εθνικός χώρος», διευρύνονται τα όρια του και διαφαίνεται ο κόσμος από μια άλλη οπτική γωνία, τη διεθνιστική.
Για την ποιητική συλλογή «Λεξήματα»...
Δυό λόγια για τη ποιητική μου συλλογή «Λεξήματα». Πρόκειται για ποιήματα που γράφτηκαν τα τελευταία χρόνια, με την εξαίρεση κάποιων που είναι μέρος ίπαλαιότερης δουλειάς μου, αλλά δεν υπάρχει χρονολογική σειρά. Είναι η έκτη ποιητική μου συλλογή και αποτελεί συνέχεια μιας πορείας που ξεκίνησε από πολύ νωρίς. Η ποίηση μου επιτρέπει να ανασαίνω, να ονειρεύομαι χωρίς περιορισμούς. Αλλά δεν είνα χωρίς οδύνη.
Κάθε μέρα
πολιορκείς τις λέξεις
να γεννηθεί ένα ποίημα.
Και τα βράδια
τα ποιήματα
γίνονται όνειρα.
Την αυγή έρχονται
οι ονειροσυλλέκτες
και τα μαζεύουν.
Είναι η δική σου
η δεύτερη άλωση.
Ό,τι ξεφεύγει από τους ονειροσυλλέκτες,είναι το ποιητικό απόσταγμα που περισώζεις.
Η σχέση με τη λογοτεχνία...
Έχω μια μακρόχρονη σχέση με τη λογοτεχνία, σχέση ζωής θα έλεγα. Άρχισα να δημοσιεύω ποιήματα και κάποια κριτικά σημειώματα από μαθητής Γυμνασίου και αυτή η σχέση διευρύνθηκε στα φοιτητικά χρόνια όταν είδαν το φως και τα πρώτα πεζά μου σε μορφή διηγημάτων. Θα ακολουθήσουν οι πρώτες ποιητικές μου συλλογές και πολύ πιο ύστερα οι συλλογές διηγημάτων. Εξακολουθώ επίσης σποραδικά να γράφω κριτική, να παρουσιάζω κάποιες δοκιμιακές προσπάθειες και να δημοσιεύω χρονογράφημα.
Επόμενα συγγραφικά σχέδια…
Συνήθως δεν προγραμματίζω την συγγραφική μου δουλειά. Δεν πιστεύω στον προγραμματισμό, ειδικά όσον αφορά την ποίηση. Όμως στην πεζογραφία ένας μίνιμουμ προγραμματισμός είναι αναγκαίος. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την μυθιστορηματική μου τριλογία «Νομάδας», είναι προγραμματισμένο να κυκλοφορήσει το δεύτερο μυθιστόρημα της το 2018 και το τρίτο το 2019. Από εκεί και πέρα υπολογίζω κάποια στιγμή να εκδώσω σ΄ενα τόμο σκόρπια κείμενα μου, δοκιμιακά ή φιλολογικά σημειώματα, παλιές συνεντεύξεις δημοσιευμένες εδώ και εκεί, της εποχής των φοιτητικών χρόνων, με σημαντικούς συγγραφείς όπως τον Μυριβήλη, τον Θεοτοκά και άλλους, και ίσως κάποια νέα κείμενα. Μια άλλη φιλοδοξία είναι να προσθέσω στην «Επισκόπηση της Νεότερης Κυπριακής Ιστορίας» που κυκλοφόρησε το 2011 ένα δεύτερο τόμο που θα αφορά την πολιτιστική ζωή της Κύπρου από την οθωμανική περίοδο ως τις μέρες μας και την διασύνδεση της με το λεγόμενο «εθνικό κέντρο», ουσιαστικά δηλαδή με την Αθήνα. Δεν ξέρω επίσης αν θα καταφέρω κάποια στιγμή να δώσω μορφή βιβλίου σε σκόρπια μελετήματα μου για τη λογοτεχνία της διασποράς. Δεν ξέρω επίσης αν θα υπάρξει συνέχεια στην πεζογραφία μετά την τριλογία. Στην ποίηση το θεωρώ δεδομένο ότι θα υπάρξει μιας μορφής συνέχεια κάποια στιγμή. Εκεί κάθε μέρα θα πολιορκώ τις λέξεις! Αλλά το συνηδητοποιώ: Ars longa, vita brevis!
