Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Γιώργος Στασινάκης γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1941 και φοίτησε στο Γαλλικό Κολλέγιο Δελασάλ "Άγιος Παύλος" στον Πειραιά. Σπούδασε στο Μπορντό της Γαλλίας Πολιτικές Επιστήμες, Νομικά και Δημόσιο Δίκαιο. Μετά τις σπουδές του εγκαταστάθηκε στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου εργάστηκε αρχικά ως βοηθός Αντιπροσώπου της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, στη συνέχεια ως βοηθός Κοσμήτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και τέλος ως ανώτερο διοικητικό και νομικό στέλεχος του CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών) μέχρι τον Δεκέμβριο του 2005, οπότε συνταξιοδοτήθηκε. Έχει λάβει έως σήμερα τρεις σημαντικές τιμητικές διακρίσεις: Ιππότης του Εθνικού Τάγματος Αξίας (1996) από τη Γαλλική Δημοκρατία, Πρεσβευτής Ελληνισμού (2008) από την Ελληνική Πολιτεία και Επίτιμος Δημότης (2007) του Δήμου "Νίκος Καζαντζάκης". Είναι ιδρυτής και πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ), ενώ κατέχει επίσης τη θέση του αρχισυντάκτη της ετήσιας επιθεώρησης Le Regard cretois και του ενημερωτικού δελτίου Synthesis, που αποτελούν εκδόσεις της ΔΕΦΝΚ. Είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Γαλλόφωνου Τύπου και ένας από τους σημαντικούς δωρητές του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη στη Μυρτιά της Κρήτης. Έχει δώσει πολλές διαλέξεις και έχει ταξιδέψει με δικά του έξοδα σε ενενήντα έξι χώρες για τη διάδοση του έργου και της σκέψης του Καζαντζάκη σε ολόκληρο τον κόσμο.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου «Καζαντζάκης - Ζορμπάς: Μια αληθινή φιλία», εκδόσεις Καστανιώτη;
Η Ελένη Καζαντζάκη μου μιλούσε συχνά στη Γενεύη όπου ζούσε για τον «περίφημο» Ζορμπά και τον θαυμασμό που του είχε ο Νίκος Καζαντζάκης. Με την ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ) είχα την ευκαιρία και την τύχη να επισκεφτώ τους τόπους που είχαν σχέση με τους δύο φίλους και να γνωρίσω εγγόνια και δισέγγονα του Ζορμπά στη Μακεδονία, τα Σκόπια, την Καλαμάτα, την Αθήνα και την Ξάνθη. Τέλος διάβασα μελέτες και μαρτυρίες, ερεύνησα αρχεία εφημερίδων και περιοδικών που αναφέρονται στον Καζαντζάκη και τον Ζορμπά. Αποφάσισα έτσι, με την ευκαιρία συμπλήρωσης 60 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου Κρητικού να δημοσιεύσω αυτό το βιβλίο.
Πότε ο Νίκος Καζαντζάκης γνωρίζει τον Ζορμπά;
Το 1914 στο Άγιον Όρος (και όχι στον Πειραιά) όπου βρισκόταν με τον Άγγελο Σικελιανό. Ο Ζορμπάς είχε πάει εκεί για να γίνει καλόγερος. Ο πατέρας του Φιλάρετος είχε ασπαστεί εκεί την μοναχική ζωή πριν μερικά χρόνια.
Η φιλία τους ήταν βαθιά. Γι’ αυτό έγραψε ο Καζαντζάκης ότι «ο Ζορμπάς με έμαθε να αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο»;
Αλήθεια, ήταν βαθιά η φιλία τους. Θα αναφερθώ σε ένα άλλο απόσπασμα του βιβλίου «Αναφορά στον Γκρέκο»: «Στη ζωή μου οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα. Από τους ανθρώπους, ζωντανούς και πεθαμένους, πολύ λίγοι βόηθησαν τον αγώνα μου. Όμως, αν ήθελα να ξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι αφήκαν βαθύτερα τ' αχνάρια τους στην ψυχή μου, ίσως να ξεχώριζα τον Όμηρο, το Βούδα, το Νίτσε, τον Μπέρξονα και το Ζορμπά... Αν ήταν στη ζωή μου να διάλεγα ένα ψυχικό οδηγό, έναν Γκουρού, όπως λένε οι Ιντοί, ένα Γέροντα, όπως λένε οι καλόγεροι στο Άγιον Όρος, σίγουρα θα διάλεγα το Ζορμπά».
Ποια η σχέση του Γιώργου Ζορμπά με το λογοτεχνικό ήρωα του Καζαντζάκη Αλέξη Ζορμπά;
Ανέφερα προηγουμένως τη γνωριμία τους στο Άγιον Όρος. Έπειτα σημειώνω την εκμετάλλευση λιγνιτωρυχείου στη Μάνη και όχι στην Κρήτη. Ο Ζορμπάς δεν γνώρισε ποτέ την μαντάμ Ορτάνς κ.λπ. Ο Καζαντζάκης βασίστηκε στην πραγματική ιστορία των σχέσεων με τον Ζορμπά. Ωστόσο μετέπλασε τον αληθινό άνθρωπο και τον έκανε ήρωα ενός μυθιστορήματος, δηλαδή μιας μυθοπλασίας.
Γράφετε ότι ο Καζαντζάκης καθιερώθηκε ως διάσημος συγγραφέας όταν έγραψε το μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Μπορείτε να αιτιολογήσετε την άποψή σας;
Έγινε πράγματι γνωστός μ’ αυτό το μυθιστόρημα, αν και ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ποιητή. Στη Γαλλία έγινε προπάντων το 1954 γνωστός, όταν πήρε στο Παρίσι το «βραβείο για το καλύτερο ξένο βιβλίο που βγήκε στη Γαλλία».
Η μεταφορά του έργου στην κινηματογραφική ταινία του έργου «Ζορμπάς ο Έλληνας» δεν άνοιξε διάπλατα το δρόμο σε παγκόσμιο επίπεδο; Αλήθεια πώς ξεκίνησε αυτή η ιδέα;
Είναι αλήθεια ότι το κινηματογραφικό αυτό έργο τον έκανε παγκοσμίως διάσημο. Η ιδέα της μεταφοράς του έργου οφείλεται στον Μιχάλη Κακογιάννη, την Ελένη Καζαντζάκη και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Είναι αλήθεια ότι η οικογένεια Ζορμπά έκανε παράπονα για τη στρεβλή παρουσίαση της πραγματικής εικόνας του Ζορμπά;
Τα παράπονα που αναφέρετε έγιναν το 1957 για το βιβλίο. Πρώτος, ο γιος του Μανώλης επισκέφτηκε τον διευθυντή της «Νέας Εστίας» και του ζήτησε να αποκαταστήσει την μνήμη του πατέρα του, πράγμα το οποίο δεν έγινε. Ο δεύτερος γιος Ανδρέας, αντισυνταγματάρχης εν αποστρατεία, σε επιστολή του προς τον Καζαντζάκη, τον κατηγορεί για «ύβρη» στον πατέρα του και την οικογένειά του. Ο Καζαντζάκης του απάντησε: «Σπάνια αγάπησα και τίμησα άνθρωπο όπως τον Ζορμπά. Τον παράστησα στα γραπτά μου, ως έναν ανώτερο, ελεύθερο άνθρωπο κι είναι τώρα ένδοξος για χιλιάδες ανθρώπους στην Ευρώπη και στην Αμερική... Αυτά έκανα για τον πατέρα και τώρα ο γιος παραπονάται».
Η εργασία σας προσφέρει και πολλά στοιχεία που βρήκατε από την οικογένεια Ζορμπά. Πώς ανακαλύψατε αυτά τα στοιχεία;
Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω στο Βελιγράδι και μετά στην Ελλάδα την Anna Gajger και τον Vaguelis Jada, εγγόνια του Ζορμπά και παιδιά της κόρης του Κατίνας, τον Γιώργο Κεχάεφ- Κεχαγιά, γιο της πρωτότοκης κόρης του Ζορμπά Ανδρονίκης, που διέμενε στην Καλαμάτα και την Εβίτα Κεχαγιά - Βαρέλα, κόρη του Γ. Κεχάεφ και δισέγγονη του Ζορμπά, που διαμένει στην Ξάνθη.
Πού ζει σήμερα η οικογένεια Ζορμπά; Ποιοι είναι οι απόγονοί της;
Από ό,τι γνωρίζω, οι περισσότεροι ζουν στην Ελλάδα, τη Σερβία και τις ΗΠΑ. Ελάχιστοι προσπαθούν να διατηρήσουν τη μνήμη του θρυλικού Ζορμπά.
Ποιες είναι οι σημαντικότερες μελέτες για τον Νίκο Καζαντζάκη;
Peter Bien: Νίκος Καζαντζάκης. Η πολιτική του πνεύματος, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Παντελής Πρεβελάκης: Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας, Βιβλιοπωλείο της Εστίας. Ελένη Καζαντζάκη: Ο ασυμβίβαστος, Εκδόσεις Καζαντζάκη. Νικηφόρος Βρεττάκος: Νίκος Καζαντζάκης, η αγωνία του και το έργο του, Εκδόσεις Στέντωρ. Αθηνά Βουγιούκα: Η ποίηση της πραγματικότητας και η πραγματικότητα της ποίησης: Η «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη, Εκδόσεις Κλεψύδρα.
Είσαστε ιδρυτής και πρόεδρος της ΔΕΦΝΚ. Ποιες είναι οι αρμοδιότητές της;
Ο κύριος σκοπός της είναι η διάδοση του έργου του μεγάλου Κρητικού με διάφορους τρόπους στις πέντε ηπείρους. Ακόμη οι δημοσιεύσεις σε: επιθεωρήσεις όπως η Le Regard crétois. Είναι η μόνη εξειδικευμένη περιοδική έκδοση για έναν Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή. Εκδίδεται ετησίως στα αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά και ισπανικά. Εκδίδουμε δελτία ενημερωτικά δελτίο, τετραμηνιαία έκδοση στα αγγλικά, αραβικά, γαλλικά, γερμανικά,ελληνικά, ιαπωνικά, ιταλικά, ισπανικά, κινέζικα, πορτογαλικά και ρωσικά. Έχουμε τις κάτωθι ιστοσελίδες www.amis-kazantzaki.gr, www.amis-kazantzaki.ch, www.amigos-kazantzaki.org. Πραγματοποιήθηκαν δημοσιεύσεις σε 58 τόμους σε πολλές γλώσσες: πρακτικά συνεδρίων, διαγωνισμών,διαλέξεις – Συνέδρια – Ημερίδες μελέτης – Λογοτεχνικά Καφενεία – Κινηματογράφος –Θέατρο – Ποίηση – Εκθέσεις – Ταξίδια – Μουσική – Οπτικοακουστικό υλικό – Διαγωνισμοί.
Πού ανήκουν σήμερα τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του Νίκου Καζαντζάκη; Τι συμβαίνει με την επανέκδοση των βιβλίων του;
Ανήκουν νομίμως στη Νίκη Σταύρου, διευθύντρια των εκδόσεων Καζαντζάκη. Επανεκδίδει νέες καλαίσθητες εκδόσεις με επιστημονικές εισαγωγές και μοντέρνα εξώφυλλα. Είναι ό,τι ζητούσαμε τόσα χρόνια.
Ποια είναι η απήχηση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο;
Το έργο προωθείται χάρη στις ανιδιοτελείς δραστηριότητες των μελών μας και των συμπαθούντων στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο και σε συνεργασία με πολλούς φορείς. Πολλά οφείλονται επίσης και στις νέες μεταφράσεις που πληθαίνουν.
Ποια βιβλία του Καζαντζάκη είναι τα πιο αγαπημένα σας;
Ασκητική, Οδύσσεια, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Αναφορά στον Γκρέκο και Ταξιδεύοντας - Ισπανία και Αγγλία.
Ποια φράση σας έχει μείνει από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη;
“Χρέος έχουμε, πέρα από τις ατομικές έγνοιες, πέρα από τις βολικές μας συνήθειες, πιο πάνω από τον εαυτό μας, να θέσουμε ένα σκοπό, κι αυτόν, μέρα και νύχτα, αψηφώντας τα γέλια, την πείνα ή το θάνατο, να μοχτούμε να τον φτάσουμε. Όχι να τον φτάσουμε μια περήφανη ψυχή, ευτύς ως φτάσει στο σκοπό της τον μετατοπίζει ακόμα πιο πέρα, όχι να τον φτάσουμε, παρά να μη σταματήσουμε ποτέ στον ανήφορο. Έτσι μονάχα αποχτάει η ζωή ευγένεια κι ενότητα”.
