Γράφει ο Θόδωρος Σούμας
Με την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας τα τελευταία χρόνια, μετά τη χρυσή μεταπολεμική περίοδο της ανάπτυξης 1950-1970, κυρίως από τη δεκαετία του '90 κι έπειτα, η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία έχει συγκλίνει προς τις οικονομικές αντιλήψεις των συντηρητικών λαϊκών και χριστιανοδημοκρατικών, ευρωπαϊκών κομμάτων περί αυστηρού ελέγχου της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Σήμερα, εν όψει της καλπάζουσας παγκοσμιοποίησης, πρέπει να εφεύρει ξανά τα πολιτικά, και οικονομικά, προτάγματά της. Γι' αυτό και ο καθηγητής Γ.Σιακαντάρης μιλά στο βαθυστόχαστο και διαυγές βιβλίο του, ήδη από τον τίτλο του, για την ανάγκη προσδιορισμού, καθορισμού μιας νέας σοσιαλδημοκρατίας μετά τη σοσιαλδημοκρατία υπό κρίση.
Μια βασική ιδέα του Γ.Σιακαντάρη είναι πως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, πρέπει οι μέθοδοι, τα εργαλεία και η σκέψη της σοσιαλδημοκρατίας να τροποποιηθούν και να προσαρμοστούν στην εποχή της αναπόφευκτης πλέον παγκοσμιοποίησης, να ξεφύγουν από τα όρια της εθνικής πολιτικής, τα παλαιά, δεσμευτικά πλαίσια του έθνους-κράτους και να διεθνοποιηθούν, να αποκτήσουν παγκόσμιες διαστάσεις, να ελέγξουν πολιτικά και οικονομικά τις (σήμερα ανεξέλεγκτες) διαστάσεις της -νεοφιλελεύθερου τύπου- παγκοσμιοποίησης. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία πρέπει, δηλαδή, να ελέγξει τις απεριόριστες κινήσεις των κεφαλαίων και χρηματοοικονομικών προϊόντων στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο.
Ο Σιακαντάρης μας εξηγεί πως η σοσιαλδημοκρατία σήμερα έχει παγιδευτεί μεταξύ του δίπολου έθνους-κράτους και παγκοσμιοποίησης, χωρίς τελικά να επιλέγει έναν από τους δύο πόλους, με αποτέλεσμα να υποχωρεί ή να ηττάται. Ο συγγραφέας μας λέει πως αυτό που μπορεί να γίνει και χρειάζεται, δεν είναι η κατάργηση της αναπότρεπτης παγκοσμιοποίησης αλλά ο εκδημοκρατισμός της. Η παγκοσμιοποίηση, μια κυρίως οικονομική (αλλά και πολιτιστική-πολιτική), αναπόφευκτη διαδικασία πάσχει από την έλλειψη διεθνών θεσμών ελέγχου και λογοδοσίας των παγκόσμιων οργανισμών και εταιρειών. Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να πρωτοστατήσει στη δημιουργία παγκόσμιων κοινοβουλευτικών fora και άλλων διεθνών θεσμών θεσμοποιημένης λογοδοσίας και συστηματικού ελέγχου των διεθνών οργανισμών και των παγκόσμιων οικονομικών διαδικασιών. Τα εργαλεία και οι μέθοδοι παραμένουν, δυστυχώς, εθνικές και κρατικές, ενώ τα τα προβλήματα και οι λύσεις τους είναι παγκόσμιες... Η σοσιαλδημοκρατία, σεβόμενη τη λειτουργία των αγορών, οφείλει να λειτουργεί ρυθμιστικά, να τους ασκεί έλεγχο και να προωθεί τρόπους ελέγχου τους και δημοκρατικούς θεσμούς λογοδοσίας. Χρειάζεται να διαμορφωθεί ένα εναλλακτικό, σοσιαλδημοκρατικό σχέδιο στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Η πρόκληση είναι πως τα διεθνή οικονομικά συστήματα δεν νομιμοποιούνται δημοκρατικά.
Ο Σιακαντάρης πιστεύει πως αυτό που χαρακτηρίζει τη σοσιαλδημοκρατία είναι το πρωτείο της δημοκρατίας, εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου του, και όχι το πρωτείο της πολιτικής, όπως ισχυρίζεται η Αγγλίδα πολιτικός επιστήμων Sheri Berman στο έργο της “Το πρωτείο της πολιτικής”, το οποίο μνημονεύεται πολλές φορές στο δοκίμιο του συγγραφέα. Καμιά κοινωνική δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει εκεί όπου απουσιάζει η πολιτική δημοκρατία. Στόχος της σοσιαλδημοκρατίας, από μια στιγμή και ύστερα, από τον Γερμανό Bernstein και μετά, ήταν ο δημοκρατικός, με κοινωνικές δεσμεύσεις και δικαιοσύνη, με άρση της φτώχειας και των κοινωνικών αδικιών κι ανισοτήτων, καπιταλισμός• η κοινωνία της ελεύθερης αγοράς με δημοκρατικές, δίκαιες, κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Δομικές μεταρρυθμίσεις και θεσμικές αλλαγές και όχι βίαιη επανάσταση κατά του καπιταλισμού, η οποία εξέρχεται, λόγω της βιαιότητας, του δογματισμού και της επιθετικότητάς της, από τα πλαίσια της πλουραλιστικής, ανοιχτής, κοσμικής, φιλελεύθερης, νεοτερικής και αντιπροσωπευτικής, κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Ο Σιακαντάρης μας διευκρινίζει πως ο φιλελευθερισμός είναι εξαρχής, δομικά σύμφυτος με τη σοσιαλδημοκρατία. Θεωρεί πως σοσιαλδημοκρατία χωρίς φιλελευθερισμό είναι λειψή σοσιαλδημοκρατία (και φιλελευθερισμός χωρίς σοσιαλδημοκρατικό πνεύμα είναι ελλιπής φιλελευθερισμός). Ο Ιταλός πολιτικός στοχαστής Κάρλο Ροσέλι υποστήριξε πως η σοσιαλδημοκρατία αν δεν είναι φιλελεύθερη δεν είναι σοσιαλδημοκρατία. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός και ο φιλελευθερισμός ανήκουν αμφότεροι στη νεοτερικότητα. Ο ατομικισμός ως χειραφέτηση του ατόμου ως ανθρώπου και ως πολίτη, καταδεικνύει τις κοινές ταυτότητες του φιλελευθερισμού και δημοκρατικού σοσιαλισμού. Η σοσιαλδημοκρατία και ο φιλελευθερισμός, όταν πάνε μαζί, διατυπώνουν προτάσεις δημοκρατικής κοινωνικής αλλαγής. Η σοσιαλδημοκρατία χωρίς φιλελευθερισμό οδηγείται σε αδιέξοδο. Όπως γράφει ο Άγγλος φιλόσοφος John Stuart Mill, δημοκρατία χωρίς φιλελευθερισμό δεν υφίσταται. To αίτημα της δημοκρατίας είναι στον πυρήνα της σοσιαλδημοκρατικής θεώρησης. Σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός δεν συναντώνται απλώς, αλλά συνυπάρχουν σε μια ενότητα...
Το βιβλίο εκθέτει και αναλύει τις φιλοσοφικές πηγές της σοσιαλδημοκρατίας και τους στοχαστές που την επηρέασαν, τις διαδρομές της από το Διαφωτισμό, τον μαρκήσιο de Condorcet, τον Alexis de Tocqueville, τον John Locke, τον John Stuart Mill, τον Καντ, τον Marx, τον Engels, τον Bernstein, τον Plekhanov, τον Kautsky, τον Jean Jaurès, τον Léon Blum, τον Carlo Rosselli έως τον μεγάλο συγγραφέα Thomas Mann. Οι σύγχρονοι πολιτικοί στοχαστές με τους οποίους ασχολείται ο Γ.Σιακαντάρης είναι οι John Rawls, Hayek, Freedman, Ronald Dworkin, Αmartya Sen, Norberto Bobbio, Tsvetan Todorov, Leszek Kolakowski, Hobsbawn, Mark Mazower, Sheri Berman, Tony Judt, Κarl Polanyi, Jacques Julliard, Wallerstein, Michael Walzer, Monique Canto Sperber, Lou Xiaobo, Alain Renault, Colin Crouch, Hélène Carrère d' Encausse, Pierre Rosanvallon, Jean-Fabien Spitz, David Harris, Esping-Andersen, Mary Hilson, Zygmunt Bauman, Ulrich Beck, Jürgen Habermas, Henri Weber, κ.α. Ο Σιακαντάρης σχολιάζει και τους Έλληνες συγγραφείς Κ.Παπαγεωργίου, Ν.Πουλαντζά, Κ.Ανδρουλιδάκη, Γ.Παπαδόπουλο, Ξ.Κοντιάδη, Π.Κονδύλη, Α.Πανταζόπουλο, Γ.Σωτηρέλη, Τ.Γιαννίτση, Β.Βενιζέλο, Α.Διαμαντοπούλου, Ν.Αλιβιζάτο, Βάσω Κιντή, Ν.Σεβαστάκη, Θεόδωρος Λιανό, Νίκος Μουζέλη, Ηλίας Μόσιαλο, Παναγιώτη Ιωακειμίδη, κ.α.
To έργο του Σιακαντάρη διερευνά επίσης τα μοντέλα της σοσιαλδημοκρατίας που έχουν υπάρξει, ή ορισμένα ακόμη καθεστώτα που έχουν μαζί της κάποια κοντινή ή μακρινή συγγένεια. Κατ' αρχάς, το σοσιαλδημοκρατικό, γερμανικό SPD, οι ηγέτες του Λασάλ, Φρίντριχ Έμπερτ, οι μεταρρυθμιστές σοσιαλδημοκράτες Έντουαρντ Μπερστάιν και Καρλ Κάουτσκι, ο ανανεωτής Ολενχάουερ, ο Βίλυ Μπραντ και ο Σρέντερ και το ανανεωτικό και ρηξικέλευθο συνέδριό του SPD, το 1959, στο Μπαντ Γκίνσμπεργκ. Το σουηδικό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο (με αναφορές στο βιβλίο της Μ.Χίλσον “Το σκανδιναβικό μοντέλο”) και τους ηγέτες του Η.Branting και Πάλμε. Το βρετανικό Εργατικό Κόμμα και τη διακυβέρνηση που άσκησε με ηγέτες τους Ουίλσον, Κάλαχαν, Μπλερ και Μπράουν. Την πιο κλασική σοσιαλιστική αριστερά της Γαλλίας, με τον Λαφάρζ, τον Ζωρές και τον Λεόν Μπλουμ, τα Λαϊκά Μέτωπα και τις κυβερνήσεις του προέδρου Μιτεράν. Ακόμη, τη μεταρρυθμιστική, ευρωκομμουνιστική λογική του ιταλικού PCI, με παλαιούς αρχηγούς τον Γκράμσι, τον Τολιάτι και κατόπιν τον μετριοπαθή, καλλιεργημένο και διαλλακτικό ρεφορμιστή με τις νέες πολιτικές ιδέες, τον χαρισματικό Μπερλινγκουέρ. Το βιβλίο εξερευνά, επίσης, τα σοβιετικά, ολοκληρωτικά, κομμουνιστικά καθεστώτα, την ΕΣΣΔ, τις ευρωπαϊκές χώρες-δορυφόρους της και την αντίστοιχη κομμουνιστική, μπολσεβίκικη πολιτική, πιο συγκεκριμένα τη σκληρή, μονοκομματική, επιθετική κι απολυταρχική πολιτική αντίληψη και πρακτική των Λένιν, Τρότσκι και Στάλιν.
