Top menu

Ρομπέρτο Γκαρσία Ντε Μέσα: "Είμαι παιδί του σουρεαλισμού"

photo © Στράτος Προύσαλης

Συνέντευξη στον Θανάση Βαβλίδα

 

Συνομιλήσαμε με τον Iσπανό θεατρικό συγγραφέα και ποιητή Roberto Garcia de Mesa, με αφορμή την κυκλοφορία του θεατρικού του έργου στα ελληνικά "Άμλετ Post Scriptum" (εκδόσεις Βακχικόν 2017).

 

Ξεκινώ τη συνέντευξή μας, που γίνεται με αφορμή την έκδοση του θεατρικού σας έργου "Aμλετ post scriptum", με την αίσθηση ότι εκπροσωπείτε την έννοια του ολιστικού καλλιτέχνη. Διαβάζω στο βιογραφικό σας ότι είστε δραματουργός, σκηνοθέτης, ζωγράφος, μουσικός, διοργανωτής εκθέσεων και ότι τα τελευταία χρόνια έχετε αποφασίσει ν' ανεβάζετε τα έργα σας εσείς ο ίδιος. Μιλήστε μας λίγο για το πώς συνταιριάζετε αυτές τις ιδιότητες.
Όντως έχω αρκετά ενδιαφέροντα, αλλά πολλά απ' αυτά έχουν ως επίκεντρο το θέατρο. Ζωγραφίζω σχέδια με σινική μελάνι που μερικές φορές έχουν ως αφετηρία ή προορισμό κάποιο θεατρικό μου έργο. Δεν είμαι επαγγελματίας πιανίστας, αλλά παίζω πιάνο παρεμβαίνοντας ή συμμετέχοντας στην ερμηνεία ενός έργου. Επεξεργάζομαι φυσικούς ήχους και συνήθως αυτοσχεδιάζω ακολουθώντας την κίνηση της δράσης. Μου αρέσουν ιδιαίτερα οι performance, επειδή κάνω, ουσιαστικά, ποιητικό θέατρο. Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Στο έργο μου "Το υποκείμενο των άλλων" κάθομαι μπροστά από ένα πιάνο. Κατά τη διάρκεια που παίζω, κάποιος άλλος με πλησιάζει και αρχίζει να με τυλίγει σε γύψο. Αρχικά στο κεφάλι, μετά στα χέρια, έπειτα στα δάχτυλα ένα - ένα, ενώ εγώ εξακολουθώ να παίζω με όσα μου απομένουν ελεύθερα κάθε φορά!

photo © Στράτος Προύσαλης

Είχατε ετοιμάσει μια διάλεξη για το "φεστιβάλ ισπανικού θεάτρου" στο θέατρο "Εμπρός", τον Δεκέμβριο του 2017, με θέμα "από το κείμενο στον ηθοποιό: οι οριακές καταστάσεις". Τι είναι εκείνο που σας ελκύει στην περιγραφή ή δραματοποίηση τέτοιων καταστάσεων;
Με ενδιαφέρουν πολύ οι δύσκολες, σύνθετες καταστάσεις. Εκείνες που μας ωθούν να ξεπεράσουμε τα όριά μας. Μέσα απ' αυτές δημιουργώ έναν άλλο, διαφορετικό κόσμο. Θέλω να ξεφύγω απ' τον κόσμο και να εξερευνήσω νέες συνθήκες, να εμβαθύνω στα συναισθήματα. Έτσι κατανοώ καλύτερα τον ίδιο τον κόσμο που ζούμε. Γράφω και παίζω, λοιπόν, όχι για να διδάξω, αλλά για να δώσω στο θεατή μια αντανάκλαση της πραγματικότητας, να του δώσω κίνητρα για να συζητήσει, για ν' αμφισβητήσει. Έτσι θέλω να λειτουργεί θέατρο. Να μη δίνει απαντήσεις σε όλα. Να υπάρχει πάντα ένας ενδιάμεσος χώρος μεταξύ θεατή και συγγραφέα, όπου ο θεατής μπορεί να τοποθετήσει το πνεύμα, τη σκιά, την αγωνία του. Χρειάζομαι το θεατή που σκέπτεται ελεύθερα, δε δίνω έτοιμες κατασκευές. Εγώ προσφέρω τις ιδέες και τις ανησυχίες μου, δεν επιθυμώ τις αποδράσεις και τη διασκέδαση. Συνδυάζω ετερόκλητα στοιχεία για να δημιουργήσω ατελείς κόσμους, όπως στην ποίηση.

 

Είναι έκδηλη, οφείλω να πω, η κλίση σας προς τη σουρεαλιστική γραφή.
Μα είμαι παιδί του σουρεαλισμού! Είμαι παιδί της νήσου Τενερίφης, που στην πρωτεύουσά της, τη Σάντα Κρουζ, φυτεύτηκε ο σουρεαλισμός από τον Αντρέ Μπρετόν το 1935. Ο Μπρετόν επισκέφθηκε τις Καναρίους Νήσους με αφορμή τη Διεθνή Υπερρεαλιστική Έκθεση που οργανώθηκε εκεί. Τότε επισημοποιήθηκε και η ρήξη του με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γαλλίας, μέσα από την διακήρυξη "Για την εποχή που είχαν δίκιο οι υπερεαλιστές", με την οποία ο Μπρετόν κατήγγειλε, μεταξύ άλλων, τον κομφορμισμό που επέβαλε το κόμμα στα μέλη του, καθώς και τις βιαιοπραγίες του σταλινικού καθεστώτος. Δεν είμαι ακραιφνώς σουρεαλιστής. Απλώς, δε φοβάμαι τις σουρεαλιστικές μεταφορές, συχνά είναι για μένα ένας πηγαίος τρόπος έκφρασης. Έχω πτυχίο ισπανικής φιλολογίας και έχω διερευνήσει τις εκφάνσεις του μοντερνισμού τόσο στο αμερικανικό όσο και στο ευρωπαϊκό θέατρο. Γνωρίζω, δηλαδή, το θεωρητικό υπόβαθρο των λογοτεχνικών ρευμάτων. Αλλά μην ξεχνάτε ότι είναι ένα νησί απομονωμένο, μακριά από την Ισπανία και από τις επιρροές του κομμουνιστικού κόμματος. Ό,τι συνέβαινε ή δημοσιευόταν, λοιπόν,, εδώ έπαιρνε μεγαλύτερες διαστάσεις από το κανονικό. To τοπικό περιοδικό "Gaceta de Arte" που ίδρυσε ο Westerdahl το 1932, έφερε σε επαφή το νησί με όλα τα σύγχρονα καλλιτεχνικά κινήματα και επηρέασε πολλούς. Ο ζωγράφος Pablo Picasso δημοσίευσε το πρώτο του ποίημα εδώ (έγραφε τότε). Ο ζωγράφος Oscar Dominguez (1906 - 1957), επίσης, δημοσίευσε εδώ έργα του σε σουρεαλιστικό ύφος, που συμβάδιζε πλήρως με ό,τι παρουσιαζόταν τότε στη σύγχρονή του Ευρώπη. Απεικόνισε με τον τρόπο του πρόσωπα, τοπία και ό,τι ήταν τρέχον κατά τη διάρκεια της εποχής του. Με τον εμφύλιο πόλεμο πρέπει να χάθηκαν έργα κάποιων ζωγράφων, ευτυχώς, όμως, οι απώλειες δεν ήταν μεγάλες. Μπορούσε να δει κάποιος, ακόμα, εκεί έργα των Μαξ Ερνστ, Μαν Ραίη, Σαλβαντόρ Νταλί.

photo © Στράτος Προύσαλης

Πάντως, έχετε μια ιδιαίτερη αγάπη για τους ζωγράφους.
Ναι, η ζωγραφική με βοηθάει να εκφράσω ό,τι δε μου αφήνει περιθώρια ο λόγος και με συνδέει πιο άμεσα με την εποχή μου. Συχνά, όμως, προσπαθώ να βρω τη διασύνδεση των τεχνών μες από το θέατρο. Είχα ενδιαφερθεί για τα έργα του συγγραφέα Claudio De La Torre (1895 - 1973), αλλά δεν παρουσιάστηκε κάτι τελικά. Έγραψα, ωστόσο, μια μελέτη με τίτλο "Νέες σκέψεις πάνω στις προθέσεις παρουσίασης του "Tic tac" του De La Torre στο Παρίσι με σκηνογραφία του Νταλί". Την προσοχή μου τράβηξε, επίσης, ο Benito Perez Galdos (1843 - 1920) που έγραψε θεατρικά έργα που επιβιώνουν στη σκηνή μέχρι σήμερα.

 

Οι θεατρικές σας επιρροές προέρχονται από το ισπανικό θέατρο ή όχι μόνο;
Με ενδιαφέρουν οι ποιητές του θεάτρου, οι πρωτοπόροι, οι σουρεαλιστές, το οπτικό θέατρο. Οφείλουμε πολλά στον Αρτό, στον Ιονέσκο, στον Μπέκετ, αλλά και στον Φερνάντο Αραμπάλ, στον Ταντέους Κάντορ και στον Χάϊνερ Μίλλερ που έγραψε τη "Μηχανή Άμλετ", όπως με απασχόλησε κι εμένα το θέμα στο "Amlet post scriptum". Έχω γράψει πάνω από εξήντα έργα, αλλά έχουν εκδοθεί τα πενήντα.

 

Τι σημαίνει, τελικά, για εσάς το θέατρο;
Την ελευθερία! Είναι ένας τόπος χωρίς περιορισμούς, χωρίς όρια! Η ποίηση που καταγράφεται σ' ένα βιβλίο, με το θέατρο αποκτά διαστάσεις! Όταν σκηνοθετείς κιόλας τα ίδια σου τα έργα, προσεγγίζεις το μέγιστο αυτής της ελευθερίας, είναι η απόλυτη δημιουργία!

 

Διαβάζω ότι σας έχουν απασχολήσει κάποια πρόσωπα της αρχαίας Ελλάδας, όπως ο Ναυσίνοος, η Ηλέκτρα, η Αντιγόνη...
Α! Η Αντιγόνη! Με αφορμή εκείνην έγραψα το μονόλογο "Η ψυχρή περίοδος - Συνομιλίες με την Αντιγόνη" (La edad del frio - Convrsaciones con Antigona). Πρόκειται για έναν μονόλογο που διαρκεί 104 λεπτά και ερμηνεύεται από γυναίκα. Μιλάει για το τι συμβαίνει με τη σύγχρονη γυναίκα, πώς παλεύει με την ανδροκρατία, την εξουσία, την πολιτική γενικότερα, μιλάει για τη ζωή και το θάνατο, για την κρίση, για την ευρωπαϊκή ουτοπία και αντι - ουτοπία, πώς το ίδιο το σύστημα γεννά τη βία. Μετά, ο "Ναυσίνοος" είναι ένα ποίημα που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά μαζί με άλλα ποιήματά μου από την Άτη Σολέρτη. Μερικά απ' αυτά τα ποιήματα περιλαμβάνονται στην "Ανθολογία σύγχρονης ισπανόφωνης ποίησης" από τις εκδόσεις Βακχικόν. Έχει μεταφραστεί, επίσης, στα αγγλικά και γερμανικά. Ο Ναυσίνοος ήταν γιός της Καλυψώς και του Οδυσσέα. Ήταν παιδί της θάλασσας, παιδί του νησιού, όπως κι εγώ. Παίζει κάτι μεταξύ της μονάδας και του μηδενός.

 

Διαβάζω ότι έχετε εκδώσει σχεδόν όλα τα έργα σας θεάτρου και ποίησης. Μήπως είναι νωρίς για ένα τέτοιο συνολικό εγχείρημα ή απολογισμό;
Δεν ήταν δική μου επιλογή, αλλά του εκδότη μου. Επέμενε να τα εκδώσει, γιατί του άρεσαν πολύ. Οκτώ βιβλία με θέατρο και τρία βιβλία με ποίηση. Η ζωή προχωράει. Ξαφνικά συμβαίνουν πράγματα! Γιατί όχι κι αυτό;

 

Έχετε ιδρύσει το δικό σας θίασο, γράφετε, σκηνοθετείτε και παίζετε τα δικά σας έργα. Δεν υπάρχουν περιθώρια γι' άλλες ερμηνείες;
Είχα νιώσει άσχημα σε αρκετές περιπτώσεις με ανεβάσματα έργων μου από άλλους. Είχα απογοητευτεί. Γι' αυτό αποφάσισα να κάνω το δικό μου θέατρο και ν' ανεβάζω τα έργα μου όπως θέλω και όπως μπορώ. Ίσως ακούγεται εγωιστικό, αλλά είναι επιλογή μου.

 

Τι αντιπροσωπεύει για εσάς ο "κλασικός" θεατρικός ήρωας στο "Άμλετ Post Scriptum" σήμερα;
Ο Άμλετ, που δεν έχει, βέβαια, σχέση εδώ με βασιλική καταγωγή, εξομολογείται ζωντανά τους προβληματισμούς του για την εξουσία και την έλλειψη επικοινωνίας, για το διακύβευμα της ελευθερίας, για την Ευρώπη που χάνει την επαφή της με τη νεολαία, τη δημοκρατία, την ίδια την ταυτότητά της. Μαζί του εμφανίζεται να μιλάει μέσω οθόνης υπολογιστή η μητέρα του. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει σε επιστολή και ουσιαστικά υπονοεί ότι πραγματεύεται θέματα που παραμένουν σε εκκρεμότητα.