Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Η Μάιρα Παπαθανασοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και εργάζεται ως μεταφράστρια. Το 1998 κυκλοφόρησε το πρώτο της βιβλιο, το μυθιστόρημα "Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα", το οποίο πολύ γρήγορα κατέκτησε την πρώτη θέση στον πίνακα των μπεστ σέλερ και μέσα σε δύο χρόνια κυκλοφόρησε σε περισσότερα από 250.000 αντίτυπα. Το βιβλίο που κέρδισε τους περισσότερους ΄Ελληνες αναγνώστες μεταφράστηκε και κυκλοφορεί στα αγγλικά, ισπανικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ολλανδικά, σουηδικά, φιλανδικά, πολωνικά, εβραϊκά, τουρκικά και τσέχικα. Το 2000 εκδόθηκε το δεύτερο μυθιστόρημά της, "Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού" που γνώρισε και αυτό μεγάλη επιτυχία, το 2004 το μυθιστόρημα "Εσύ, γλυκιά μου εξουσία", το 2006 το "Μακάριοι οι πενθούντες" και το 2014 το "Mamma Santissima. Έχει γράψει επίσης τα παιδικά βιβλία "Τι κι αν είμαι ασβός" (2001) και "Έχω ράμματα για τη γούνα σου" (2002). Διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά, και έχει συμμετάσχει σε 2 συλλογές διηγημάτων.
Στο μυθιστόρημα «Ιεραποστολική στάση», εκδόσεις Πατάκη, γράφετε για την πρώην Ανατολική Γερμανία. Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής;
Από ένα άρθρο που διάβασα στο γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» πριν από δύο χρόνια, το οποίο μιλούσε για τους Δυτικογερμανούς που θέλησαν να ζήσουν οικειοθελώς στην Ανατολική Γερμανία. Εξεπλάγην επειδή μέχρι τότε ήξερα για τον διακαή πόθο των Ανατολικογερμανών να διαφύγουν στη Δύση. Περί τα 4 εκατομμύρια μετακινήθηκαν δυτικά μέχρι την ανέγερση του Τείχους και μετέπειτα γύρω στους 600.000, συχνά με κίνδυνο της ζωής τους. Ωστόσο δεν είχα φανταστεί ότι υπήρχε και αντίθετη φορά μετανάστευσης. Στο διάστημα που υπήρξε η Ανατολική Γερμανία περίπου 500.000 Δυτικογερμανοί ζήτησαν να γίνουν πολίτες της για διάφορους λόγους. Πολλοί αριστεροί, κυρίως διανοούμενοι, θαμπώθηκαν από την εναλλακτική λύση που προσέφερε το σοσιαλιστικό πείραμα της ΛΔΓ σε σχέση με την καπιταλιστική ΟΔΓ, άλλοι επιθυμούσαν να ενωθούν με συγγενείς από τους οποίους είχαν χωριστεί λόγω του Τείχους. Υπήρχαν βέβαια και εκείνοι που απλώς το έβλεπαν ως ευκαιρία να ξεφύγουν από την υποχρέωση καταβολής διατροφής στην πρώην γυναίκα τους, από τους μπελάδες που είχαν με την αστυνομία, ή επειδή δεν ήθελαν να υπηρετήσουν στον δυτικογερμανικό στρατό.
Γνωρίζουμε ότι έχετε σπουδάσει Γερμανική Φιλολογία. Οι σπουδές σας βοήθησαν κατά τη συγγραφή του βιβλίου;
Μόνο χάρις στην άρτια γνώση της γερμανικής γλώσσας μπόρεσα να γράψω αυτό το βιβλίο. Χρειάστηκε να παρακολουθήσω δεκάδες γερμανικά ντοκιμαντέρ με κακό ήχο και δίχως υπότιτλους, να διαβάσω αμέτρητα κυβερνητικά αρχεία, άρθρα, μαρτυρίες Ανατολικογερμανών πολιτών αλλά και συνεντεύξεις πολιτικών αμφότερων των Γερμανιών, που δεν έχουν μεταφραστεί ούτε στα αγγλικά, και φυσικά πολλά λογοτεχνικά βιβλία εκείνης της περιόδου που ουδέποτε μπήκαν στις προθήκες των ελληνικών βιβλιοπωλείων.
Η Ζαΐρα ξεκινά από την Αθήνα να πάει στο Ανατολικό Βερολίνο να σπουδάσει. Γιατί διάλεξε αυτό το μέρος;
Δεν το διάλεξε η ίδια. Της επιβλήθηκε από τη μητέρα της. Ωστόσο προσπάθησε να προσαρμοστεί στην ιδέα ότι θα περνούσε μεγάλο μέρος της ζωής της σ’ έναν μίζερο και καταπιεστικό τόπο με μικρές μυστικές οάσεις αντίστασης στο ολοκληρωτικό καθεστώς. Σ’ αυτές προσπαθούσε να περνά όσο περισσότερο χρόνο μπορούσε.
Οι περιγραφές που κάνετε θυμίζουν μια χώρα σε φτώχεια και μια ζωή άκρως συντηρητική. Πώς επιβιώνει η Ζαΐρα;
Καταρχάς, σκεπτόμενη ότι πάντα μπορεί να γυρίσει στην πατρίδα της. Η επίγνωση ότι η διαμονή σε ένα αβάσταχτο μέρος είναι προσωρινή τής προσφέρει κάποια ανακούφιση.
Οι περιγραφές των πανκ και των σκίνχεντ δίνουν μια άλλη όχι τόσο γνωστή εικόνα. Γιατί εμείς πιστεύαμε ότι εκεί είναι όλοι τακτοποιημένοι όπως οι κομματικοί πιονέροι;
Το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα ήθελε να εμφανίζει προς τα έξω την εικόνα χαρούμενων, ανέμελων και τακτοποιημένων Ανατολικογερμανών, που καρπώνονταν τα οφέλη του σοσιαλιστικού παραδείσου, τον οποίον ούτε διανοούνταν να εγκαταλείψουν. Στην ουσία έτρεμαν τις επιπτώσεις έτσι και παρέκλιναν από τη γραμμή που επέβαλε διά ροπάλου το Κόμμα. Υπήρχαν όμως και οι αποσυνάγωγοι όπως οι πανκ και οι σκίνχεντ, που αποτελούσαν το πυώδες σπυρί στο αψεγάδιαστο σοσιαλιστικό δέρμα. «Όπου υπάρχει τάξη, υπάρχει ταυτόχρονα τάση για διάλυση» έλεγε ο Άλφρεντ Νταίμπλιν στο αριστούργημα «Μπερλίν Αλεξάντερ-πλατς».
Η Ζαΐρα παλεύει με τις φοβίες της και με την ιδέα ότι σπουδάζει ιατρική ενώ το όνειρό της είναι να γίνει ζωγράφος. Δεν είναι άσχημο να σπουδάζεις κάτι που δεν σου αρέσει;
Άσχημο αλλά και σύνηθες. Είτε επειδή στο έχει επιβάλει ο επαγγελματικός προσανατολισμός της οικογένειάς σου είτε επειδή απέτυχες στον στόχο των πανελλαδικών εξετάσεων και συμβιβάστηκες με την αμέσως επόμενη σχολή.
Η γνωριμία της με τον Μάρτιν αλλάζει το σκηνικό. Μέσα από την σχέση της μας περιγράφετε πώς ζούσαν τα κομματικά στελέχη. Ποια προνόμια είχαν;
Από πού να ξεκινήσω; Οδηγούσαν Βόλβο, Άουντι και Γκολφ αντί για Τράμπαντ και Βάρτμπουργκ. Είχαν τηλέφωνο τη στιγμή που οι υπόλοιποι περίμεναν τουλάχιστον 20 χρόνια για να αποκτήσουν τηλεφωνική σύνδεση. Η οικοσκευή τους ήταν πλήρως εξοπλισμένη με δυτικές μάρκες αντί για τις ανατολικογερμανικές που είχε ο απλός κόσμος, οι σύζυγοι των μελών του Πολίτμπιρο έβαζαν μόνο δυτικά καλλυντικά, ενώ οι υπόλοιπες βολεύονταν με τη μία και μοναδική μάρκα «Φλορένα», η νομενκλατούρα έτρωγε περισσότερες μπανάνες και από τις μαϊμούδες ενώ για τον υπόλοιπο λαό ήταν το απαγορευμένο ιμπεριαλιστικό φρούτο. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος και είπα μόνο τα πιο ανάλαφρα. Γιατί υπήρχαν ασφαλώς και προνόμια σε ό,τι αφορούσε μισθούς, ταξίδια, σπουδές, επαγγελματική ανέλιξη.
Όλοι παρακολουθούνταν. Πώς καταλάβαινε αυτή την κατάσταση η ηρωίδα σας και τι έκανε για να αντιδράσει;
Όταν είσαι ξένος σε έναν τόπο αργείς να αφομοιώσεις τους κώδικες συμπεριφοράς και συχνά τρέφεις παρανοήσεις για αυτό το μέρος. Το ίδιο έπαθε και η Ζαΐρα, η οποία αντιλαμβανόταν ελάχιστα από αυτά που συνέβαιναν στην πραγματικότητα και αυτό λειτουργούσε ως προπέτασμα καπνού μέχρι τη στιγμή που συνειδητοποίησε και η ίδια πόσο κινδύνευε.
Η περιγραφή που κάνετε για το Ανατολικό Βερολίνο μοιάζει σαν ένα ταξίδι στην ιστορία. Και κάπου στο τέλος έρχεται η ελπίδα. Ποιοι έφεραν αυτή την ελπίδα;
Θα σας εκπλήξω λέγοντάς σας ότι δεν την έφερε η επαναστατημένη νεολαία, όπως συχνά παρουσιάζεται στις κινηματογραφικές ταινίες. Επρόκειτο για έναν μαζικό ξεσηκωμό. Ηλικιωμένοι, μεσήλικες, τριαντάρηδες, φοιτητές, άντρες και γυναίκες από όλη την Ανατολική Γερμανία ενώθηκαν σε μια γροθιά ζητώντας το αυτονόητο. Στο κλάσμα της διεκδίκησης ο παρονομαστής ήταν ένας. Ελευθερία. Ελεύθερη μετακίνηση, ελεύθερη γνώμη, ελεύθερος Τύπος κ.λπ.
Η πτώση του τείχους τι σήμανε για τους Ανατολικογερμανούς;
Το όνειρό τους να περάσουν στη Δύση έγινε πραγματικότητα. Αλλά για αρκετούς μετατράπηκε σε εφιάλτη. Πολλοί υπέφεραν από Existenzangst, υπαρξιακό άγχος. Ξαφνικά έμειναν χωρίς πατρίδα, χωρίς εθνικό ύμνο, χωρίς νόμισμα, χωρίς στρατό. Κλήθηκαν να ζήσουν με τον μισητό εχθρό, όπως διδάσκονταν από τα γεννοφάσκια τους.
Τι θυμίζει σήμερα ακόμη τις δυο Γερμανίες;
Στον υπόλοιπο κόσμο τίποτα. Στους ίδιους τους Γερμανούς όμως ο διαχωρισμός είναι σαφής κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια από την επανένωση. Οι συντάξεις Δυτικογερμανών και Ανατολικογερμανών ακόμα δεν έχουν εξισωθεί, για να πω ένα μόνο παράδειγμα. Των Ανατολικογερμανών είναι αρκετά χαμηλότερες.
Πέρα από το μυθιστόρημά σας ποια ταινία θα μας προτείνατε για να μπούμε στο κλίμα του Ανατολικού Βερολίνου;
Αν δεν έχετε δει τις Ζωές των Άλλων, σπεύστε. Αλλά θα σας πω κάτι σχετικά με αυτήν την ταινία στην οποία ένας πράκτορας παρακολουθούσε και παρέμβαινε στη ζωή κάποιων ύποπτων για αντικυβερνητική δράση. Στην πραγματικότητα τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Δεν παρακολουθούσε ένας μόνο πράκτορας τον στόχο, επειδή πάντα υπήρχε η πιθανότητα να δεθεί μαζί του και να μην τον καταδώσει στη Στάζι. Γι’ αυτό ο πράκτορας παρακολουθούνταν από άλλον πράκτορα ο οποίος ενημέρωνε αν γινόταν σωστή παρακολούθηση του στόχου. Ο υπερθετικός βαθμός της παράνοιας.
Έχετε κάνει μια πορεία στα ελληνικά γράμματα. Είσαστε ικανοποιημένη από αυτή τη διαδρομή;
Απόλυτα. Σ’ αυτά τα είκοσι χρόνια μπορεί να μην έχω γράψει πολλά, όμως ό,τι έχω γράψει νιώθω ότι είναι καλύτερο από το προηγούμενο.
Τι θα προτείνατε στους νέους επίδοξους συγγραφείς;
Οι συγγραφείς να μην είναι επίδοξοι και οι επίδοξοι να μην είναι συγγραφείς. Αυτά είναι ζητήματα καρδιάς και έμπνευσης. Όχι επιδίωξης και φιλοδοξίας.
