Συνέντευξη στον Νέστορα Πουλάκο
Συνομιλήσαμε με τον συγγραφέα Γιάννη Παπαγιάννη με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του "Ο άνδρας που γεννήθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο" (εκδόσεις Διάπλαση 2018).
Μιλήστε μας για το νέο σας βιβλίο "Ο άνδρας που γεννήθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο";
Χαρακτηρίζω το βιβλίο ως «ιστορική κωμωδία» και πιστεύω ότι πέτυχα αυτό ακριβώς: ένα μυθιστόρημα για την ιστορία μας γραμμένο με τρόπο κωμικό. Ακολούθησα τα αχνάρια των πρώτων μυθιστορημάτων, των βιβλίων που δημιούργησαν το μυθιστόρημα, του Δον Κιχώτη και του Γαργαντούα. Το χιούμορ κατά συνέπεια σε άλλα σημεία είναι με σύγχρονο τρόπο υπαινικτικό, σε άλλα σημεία όμως ακολουθεί το στυλ του Θερβάντες και είναι «χοντρό». Ο κεντρικός ήρωας, ο Ιάκωβος Αθανασίου, είναι ένας Δον Κιχώτης του 19ου αιώνα, με έναν λιγότερο φιλόδοξο στόχο από αυτόν του ήρωα του Θερβάντες: θέλει να γίνει μηχανοδηγός στα τρένα. Ίσως επειδή ποτέ δεν πετυχαίνουμε αυτό που κυνηγάμε, ίσως επειδή δεν τον βοηθάει η εποχή ή η κοινωνική τάξη του ή ο χαρακτήρας του, όλες οι προσπάθειές του αποτυγχάνουν και καταλήγει στο … να φάει ξύλο. Κατά καιρούς τον δέρνουν, η μαμή την ώρα που γεννιέται, οι στρατιώτες που φυλάνε την πρωθυπουργική κατοικία, οι μπράβοι του Ανδρέα Συγγρού, οι επαναστατημένοι αγρότες του Κιλελέρ και άλλοι πολλοί. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι από τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, μόνο τα πρωταγωνιστικά είναι φανταστικά. Όλα τα άλλα είναι αληθινά. Εκτός από τον Εμμανουήλ Μπενάκη και τον Ανδρέα Συγγρό, την Πηνελόπη Δέλτα και τον Ίωνα Δραγούμη, ακόμα και πρόσωπα όπως ο Ιωάννης Ποσειδών, πράκτορας των Άγγλων, υπήρξαν.
Είναι η πρώτη φορά που γράφετε ιστορικό μυθιστόρημα. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;
Στόχος και στοίχημα του μυθιστορήματος ήταν να επαναδιαπραγματευθεί την ιστορία, να την ξαναδιαβάσει, να απομυθοποιήσει κάποια εθνικά στερεότυπα και να οδηγήσει τον αναγνώστη σε μια διαφορετική αντιμετώπιση του ιστορικού παρελθόντος και κατά συνέπεια του ιστορικού παρόντος. Ο Ανδρέας Συγγρός, ήταν Εθνικός ευεργέτης ή επιχειρηματίας που πλούτιζε με χρηματιστηριακές απάτες, χατιρικές κρατικές συμβάσεις κι επενδύσεις που πόνταραν στην χρεοκοπία της Ελλάδας; Ο Βενιζέλος ήταν Εθνάρχης ή δικτάτορας; Δημοκράτης ή θαυμαστής του Μουσολίνι; Για ποιο λόγο απέτυχε η πρώτη προσπάθεια Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, η Λατινική Νομισματική Ένωση; Ο Εμμανουήλ Μπενάκης έδωσε ή όχι εντολή για την εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη; Κάποια στοιχεία και σημεία του βιβλίου ίσως αντιμετωπιστούν με έκπληξη, με επιφύλαξη ή με θυμό από τον αναγνώστη. Όμως, όπως είχε πει ένας άνθρωπος με ιδιαίτερη εφυία και ασυνήθιστες δυνατότητες κρίσης κι αποστασιοποίησης, ο Διονύσιος Σολωμός, «το έθνος πρέπει να μάθει θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό». Ας φτιάξει, με αφορμή το βιβλίο μου, ο κάθε αναγνώστης τη δική του αλήθεια. Ας ψάξει στις πηγές, ακόμα και με τον πιο απλό τρόπο, το διαδίκτυο, ας δημιουργήσει μια δική του ιστορική ανάγνωση.
Ισχύει κατά τη γνώμη σας η άποψη ότι τα ιστορικά βιβλία, και κατ' επέκταση τα μυθιστορήματα, έχουν πιο ευρύ κοινό;
Δεν πιστεύω ότι είναι απόλυτο. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν ξέρεις τι θα «πιάσει» το ευρύ κοινό. Υπάρχουν ιστορικά βιβλία ή βιβλία με ιστορικά στοιχεία που είχαν μεγάλη απήχηση κι άλλα που δεν είχαν. Η εμπορική επιτυχία ή όχι ενός ιστορικού βιβλίου, ίσως εξαρτάται από την εποχή. Εάν ένας λαός είναι αποφασισμένος να θίξει κάποιες πτυχές της ιστορίας του ή όχι. Αν έχει φτάσει σε σημείο ωριμότητας ώστε να αναζητά την αλήθεια ή αν εξακολουθεί να βολεύεται με ήρωες και ευεργέτες.
Στα χρόνια της κρίσης, η γραφή σας έχει επηρεαστεί, αλλάξει, εξελιχθεί;
Το πρώτο μετά την κρίση μυθιστόρημα που έγραψα ήταν «Το διπλό πρόσωπο του νου» όπου με έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο γραφής, με κοφτές προτάσεις και διαρκή συρταρωτά αινίγματα, μπόρεσα, μέσα από μια ιστορία ας πούμε τρόμου, να εκφράσω την αστάθεια και τον φόβο που ήταν το χαρακτηριστικό συναίσθημα της κοινωνίας μας στην αρχή της κρίσης. Ελάχιστοι κατάλαβαν αυτό το μυθιστόρημα. Εννοώ τους κριτικούς, όχι τους αναγνώστες. Έκτοτε αποφάσισα να γράφω πιο απλά για να καταλαβαίνουν οι κριτικοί. Θεωρώ, παρένθεση, ότι η κριτική λογοτεχνίας στην Ελλάδα δεν υπάρχει υπό καμία έννοια και δικαίως οι αναγνώστες δεν την εμπιστεύονται και οι κριτικές δεν επηρεάζουν τις πωλήσεις. Η πλειονότητα των κριτικών έχει επαγγελματικές σχέσεις με εκδότες και συγγραφείς, με αποτέλεσμα μια επιλεκτική ανάγνωση και παρουσίαση, αλλά εκτός τούτου, έχουν, οι περισσότεροι κριτικοί, έναν εξαιρετικά μεγάλο όγκο βιβλίων να διαβάσουν και μια συχνά στενή οπτική, καθώς στην καλύτερη περίπτωση είναι ενήμεροι για την Ελληνική λογοτεχνική παραγωγή και τους διαφεύγει η συνολική, πανευρωπαϊκή και παγκόσμια εικόνα. Μεικτές αφηγηματικές τεχνικές ή συνδυασμοί κλασσικών και μεταμοντέρνων αφηγηματικών μεθόδων, που στην Ευρώπη και στην Αμερική είναι κάτι συνηθισμένο, στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται με ειρωνεία ή αδιαφορία. Παρ’ όλα αυτά, όλοι οι συγγραφείς θέλουμε να έχουμε κριτικές γιατί είμαστε ματαιόδοξοι και γιατί δεν υπάρχουν και πολλοί άλλοι τρόποι για να μάθει κάποιος για το βιβλίο μας. «Ο άντρας που γεννήθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο» είναι ένα κείμενο που αναζητά ιστορικά τις αιτίες της κρίσης κι είναι γραμμένο τόσο απλά ώστε το καταλαβαίνει ο κάθε ένας. Ελπίζω. Και η απάντηση είναι, ναι. Επηρεάστηκε το ύφος και η θεματολογία μου.
Το βιβλίο αυτό ήθελε μεγάλη έρευνα από εσάς; Η κεντρική ιδέα του βιβλίου πώς προέκυψε;
Ως ιδέα το βιβλίο αποτέλεσε μια δική μου γνωσιακή διαπραγμάτευση με το παρελθόν μας και ξεκίνησε στις αρχές της τελευταίας οικονομικής κρίσης. Γύρω στο 2010. Δηλαδή πριν 7 χρόνια. Τότε έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο με τίτλο «οι Ελληνικοί σιδηρόδρομοι». Καθώς το διάβαζα έβλεπα την Ελληνική ιστορία να ξετυλίγεται μέσα από την ιστορία των σιδηροδρόμων και σκέφτηκα την ιδέα: να δημιουργήσω έναν σύγχρονο Δον Κιχώτη ο οποίος έχει ως ύψιστη φιλοδοξία να γίνει οδηγός στα τρένα. Μελετώντας την ιστορία και σχεδιάζοντας το μυθιστόρημα, έπεφτα σε πηγές που αμφισβητούσαν άλλες πηγές. Θα έπρεπε να βγάλω τα δικά μου συμπεράσματα διαβάζοντας πολλαπλές πηγές. Διάβασα βιβλία, άρθρα, παλιές εφημερίδες. Πέρασα πολλές μέρες στην Εθνική βιβλιοθήκη. Έφτιαξα ένα βασικό πίνακα με τα γεγονότα της εποχής τον οποίο συνεχώς συμπλήρωνα. Έτσι πέρασαν επτά χρόνια χωρίς να το καταλάβω. Τώρα που δημοσιεύτηκε το βιβλίο, ακόμα διαβάζω κι ακόμα βρίσκω σημεία που θα συμπλήρωνα εάν δεν το είχα εκδώσει.
Επόμενό σας συγγραφικό βήμα ή σχέδιο;
Αν κι είναι νωρίς ακόμα, θα σας πω. Γράφω ένα σχετικά σύντομο μυθιστόρημα ενηλικίωσης, μέσα από το οποίο, σε προσωπικό επίπεδο, επιχειρώ να κλείσω τις πληγές και να διαπραγματευτώ τις ανατροπές από τον θάνατο του πατέρα μου και την ασθένεια της μητέρας μου. Η διάλυση της οικογένειας είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή αντιμετωπίζουμε. Στο μυθιστόρημα, η δεκαεξάχρονη ηρωίδα χάνει τον πατέρα της και ταυτόχρονα ο αδελφός της γίνεται μοναχός στο Αγιον Όρος. Η έφηβη Μαρία ξεκινάει, με έναν φίλο της, επίσης έφηβο, ένα ταξίδι με σκοπό να μπουν παράνομα στο Άγιον Όρος και να φέρουν τον αδελφό της πίσω. Στην πραγματικότητα είναι ένα ταξίδι από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Και αυτό το βιβλίο μου είναι πολύ απλά γραμμένο. Για τους λόγους που προανέφερα.
