Η Νόρα Ίκστενα (Nora Ikstena, 1969) είναι από τις πιο προβεβλημένες και επιδραστικές πεζογράφους της Λετονίας. Έχει εκδώσει περισσότερα από τριάντα βιβλία έως σήμερα κι έχει κερδίσει τα σημαντικότερα βραβεία των χωρών της Βαλτικής. Το Μητρικό γάλα είναι το πιο εμβληματικό βιβλίο της και από τα σημαντικότερα της σύγχρονης λετονικής πεζογραφίας. Έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες, περισσότερες από κάθε άλλο λετονικό μυθιστόρημα των τελευταίων ετών και πλέον κυκλοφορεί και στα ελληνικά, σε μετάφραση της Μαριάννας Αβούρη, από τις εκδόσεις Βακχικόν. Με αφορμή την κυκλοφορία του, η Νόρα Ίκστενα μιλά για τη ζωή, τη συγγραφή και την λογοτεχνία.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Πρώτη δημοσίευση: Book Press
Το βιβλίο σας «Μητρικό γάλα» κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν. Είναι ένα βιβλίο που έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Τι σημαίνει για εσάς μια νέα μετάφραση και επίσης το γεγονός ότι μπορείτε πλέον να επικοινωνήσετε αυτή την ιστορία στο ελληνικό κοινό;
Αυτό σημαίνει ότι το θαύμα του Μητρικού Γάλακτος συνεχίζεται. Λίγο μετά την ινδονησιακή μετάφραση του βιβλίου, η ελληνική. Πρέπει να πω ότι μου αρέσει πολύ το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης - δείχνει πόσο εύθραυστοι είμαστε. Λατρεύω την Ελλάδα, σπούδασα μάλιστα και αρχαία ελληνικά στο Λετονικό Πανεπιστήμιο. Με κάθε νέα μετάφραση, εν προκειμένω στην ελληνική γλώσσα, το βιβλίο μου ξεκινά μια νέα ζωή σε μια νέα γλώσσα. Θα χαιρόμουν πολύ να εκτιμήσουν το βιβλίο οι Έλληνες αναγνώστες, όπως συνέβη με πολλούς άλλους σε όλο τον κόσμο - από την Ουκρανία μέχρι την Ιαπωνία, από τις Νήσους Φερόες μέχρι την Ουγγαρία και πολλούς ακόμη. Θα ήταν υπέροχο για μένα να συνομιλήσω ζωντανά με Έλληνες αναγνώστες στην Ελλάδα. Για να λάβω κάποια σχόλια μέσα από άμεσο διάλογο.
Πώς καταλήξατε στην υπόθεση, στην ιστορία του βιβλίου; Τι θέλατε να επικοινωνήσετε στον αναγνώστη ενώ το γράφατε;
Η ιστορία πηγαίνει πίσω στο 1998 όταν έγραψα το πρώτο μου μυθιστόρημα «Η γιορτή της ζωής». Είναι ένα μυθιστόρημα για μια γυναίκα, την Έλενα, που πηγαίνει στην κηδεία της μητέρας της Ελεονώρας. Η Έλενα δεν γνώρισε τη μητέρα της, ζούσαν χωριστή ζωή. Και στην κηδεία της Ελεονώρας γνωρίζει ξαφνικά εννέα άτομα που αρχίζουν να της λένε ιστορίες για τη ζωή της Ελεονώρας. Πολύ μεταφορικό μυθιστόρημα. Ήμουν 28 τότε. Και πήρα το πρώτο αντίγραφο του πρώτου μου λογοτεχνικού μυθιστορήματος την ημέρα της κηδείας της δικής μου μητέρας. Πέθανε τραγικά στα 54. Νομίζω ότι αυτή ήταν η στιγμή που άρχισα να σκέφτομαι το «Μητρικό γάλα». Ενδιάμεσα έγραψα περίπου 20 βιβλία. Μου πήρε 20 χρόνια για να φτάσω σε αυτήν την ιστορία. Νιώθω απερίγραπτη εγγύτητα με τη μητέρα μου. Έχω την αίσθηση ότι μου έδωσε τη ζωή και το ταλέντο της για να είμαι συγγραφέας, να είμαι ελεύθερος άνθρωπος σε έναν ελεύθερο κόσμο. Ταυτόχρονα έχω κατά κάποιο τρόπο την ίδια δύναμη να παλεύω όπως εκείνη. Δεν μπορώ να με φανταστώ να γράφω το «Μητρικό Γάλα» σε καμία άλλη στιγμή της ζωής μου. Νιώθω έμπειρη τώρα στη ζωή και στη γλώσσα. Νιώθω επίσης ελεύθερη στη γλώσσα - μπορώ να πω μια ιστορία με απλό και προσεγμένο τρόπο ταυτόχρονα. Και έχω το θάρρος να είμαι ειλικρινής απέναντι στην ιστορία της μητέρας μου και στη δική μου. Νομίζω ότι δεν υπάρχει λόγος πια σε αυτόν τον κόσμο να κρύβεις τον εαυτό σου, τα προσωπικά σου συναισθήματα, τα προσωπικά σου λάθη ανάμεσα στις γραμμές. Θέλω να είμαι ανοιχτή και ειλικρινής στη λογοτεχνία μου.
Η ιστορία διαδραματίζεται στη Σοβιετική Λετονία. Γιατί επιλέξατε αυτό το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο και πώς δουλέψατε για να το αναδημιουργήσετε;
Ήθελα να γενικεύσω την ιστορία. Να επισημάνω ότι αυτή δεν είναι μόνο η ιστορία μου, της οικογένειάς μου, της μητέρας μου. Αυτή είναι μια ιστορία που γενικά συνέβη εκείνη την περίοδο. Πώς ήταν να ζεις σε ένα κλουβί, πώς ήταν να επιβιώνεις εκεί. Πώς ήταν να αγωνίζεσαι για την προσωπική σου ελευθερία και ανεξαρτησία, να παλεύεις για τη ζωή ακόμα και τις στιγμές που δεν ήθελες να ζήσεις άλλο. Στο «Μητρικό γάλα» η κόρη κατά κάποιο τρόπο γίνεται μητέρα της μητέρας της. Έχει δύναμη να ζήσει και θέλει να σώσει τη μητέρα της. Η ζωή είναι ένα μεγάλο δώρο. Είμαστε προικισμένοι που γεννιόμαστε. Και πρέπει να το εκτιμάμε αυτό. Πέρασα τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια σε αυτό το καθεστώς. Η οικογένειά μας όπως και πολλοί άλλοι τιμωρήθηκαν από αυτό πολύ άμεσα. Και οι δύο παππούδες μου απελάθηκαν στη Σιβηρία. Ο πατέρας μου ανακρίθηκε από την KGB πολλές φορές, το ίδιο κι εγώ και η αδερφή μου όταν ήμασταν μόλις 17 ετών. Είμαι τυχερή που γεννήθηκα το 1969. Όταν έγινα 18 άρχισαν οι αλλαγές και η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε. Ο παππούς μου δεν πίστευε ποτέ ότι θα συμβεί. Υπάρχει ένα επεισόδιο στο βιβλίο μου για ένα χάμστερ σε ένα κλουβί και το πώς σκοτώνει τα μωρά του επειδή δεν θέλει την ίδια ζωή για αυτά. Πολύ φυσικό επεισόδιο. Ταυτόχρονα δεν υπήρχε άλλη πιθανότητα να ζήσουμε παρά ως επιζώντες σε αυτό το καθεστώς. Και οι τρόποι ήταν πολύ διαφορετικοί. Ο κόσμος συνεργάστηκε και δεν τους κρίνω. Όπως στη Βίβλο - μην τιμωρείτε. Το να κάνεις τη σωστή επιλογή στη ζωή σου είναι πολύ δύσκολο πράγμα, όλοι κάνουμε λάθη.
Πότε ξεκινήσατε να γράφετε και τι θα λέγατε ότι σας καθόρισε ως συγγραφέα;
Όταν τελείωσα τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο της Λετονίας, έπιασα μια δουλειά υψηλού κύρους στο λογοτεχνικό περιοδικό «Karogs» (Σημαία). Ήταν ένα πραγματικό κέντρο για τους συγγραφείς όλων των γενεών. Το ίδιο και για όσους ήταν στο ξεκίνημα. Είδα τόσους πολλούς να περνούν, κλαίγοντας μετά από αρνήσεις για δημοσίευση των ιστοριών τους. Όλοι έμοιαζαν πολύ φανταχτεροί, σαν από τον άλλο κόσμο. Σκέφτηκα - αν μπορούν να γράψουν μια ιστορία, μπορώ να το κάνω κι εγώ. Πήγα σπίτι έγραψα τρεις ιστορίες. Μετά από ένα μήνα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό και μετά από μισό χρόνο βγήκε το πρώτο μου βιβλίο στον ίδιο εκδοτικό οίκο που άνηκε το περιοδικό. Ήμουν 25 χρονών, νέα. Από εκείνη τη στιγμή όλα έγιναν σαν χιονοστιβάδα, απροσδόκητη επιτυχία με κάθε βιβλίο μου, ειδικά το «Μητρικό γάλα». Αυτή τη στιγμή που γράφω είμαι 53 ετών, έζησα στους ψηλότερους λόφους της φήμης και βρέθηκα επίσης στα σύνορα ζωής και θανάτου γιατί δεν το έπαιρνα στα σοβαρά – ο Θεός τιμωρεί αυτούς που αγαπά περισσότερο. Αφού πέρασα κάποια επικίνδυνα σύνορα, μπορώ να πω ότι είμαι αληθινή συγγραφέας, ζω με και μέσα από τα βιβλία μου. Παίρνω τις ευκαιρίες και αφήνω τις συνέπειες.
Είστε διακεκριμένη συγγραφέας, βραβευμένη και μεταφρασμένη ευρέως στο εξωτερικό. Τι σημαίνουν για εσάς αυτές οι διακρίσεις;
Προς το παρόν, στην καθημερινότητά μου που όχι μόνο γράφω αλλά και φροντίζω το σπίτι μου, ό,τι κληρονόμησα από τη γιαγιά, και τον κήπο μου και τους αγαπημένους μου ανθρώπους και τον σκύλο μου, δεν υπολογίζω τα βραβεία μου. Πρόσφατα, όταν χρειαζόμουν βοήθεια στην ίσως πιο σκοτεινή περίοδο της ζωής μου, ξαφνικά συνειδητοποίησα πόσοι άνθρωποι διαβάζοντας τα βιβλία μου, μέσω προσευχών με αγαπούσαν και ήταν πρόθυμοι να με βοηθήσουν και μου ευχήθηκαν όλο το φως σε αυτόν τον κόσμο. Συνειδητοποίησα ότι χωρίς εμένα ως άνθρωπο και επίσης τα βιβλία του παρελθόντος και του μέλλοντός μου θα έκανα αυτόν τον κόσμο θλιβερό και βαρύ για πολλούς, πολλούς ανθρώπους. Γι' αυτό είμαι πίσω στον δρόμο και γράφω το νέο μου μυθιστόρημα.
Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε αν μία συγγραφέας σαν εσάς με πολλά βιβλία στο ενεργητικό της έχει ένα αγαπημένο έργο;
Dzintars Sodums - Λετονός συγγραφέας που ζει εξόριστος στην Ιθάκη της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Με επηρέασε περισσότερο από κάθε άλλον. Πέρασε όλη του τη ζωή μεταφράζοντας τον Οδυσσέα του Τζόυς στα λετονικά και αυτή είναι μια ιδιοφυής μετάφραση. Γίναμε φίλοι μέσα από γράμματα το 1996. Μετά τον επισκέφτηκα πολλές φορές στην Ιθάκη και έγινε μέντοράς μου. Μου έμαθε την πραγματική λετονική γλώσσα, πώς να γράφω και με εκπαίδευσε δίνοντάς μου βιβλία του Τζόυς, της Γουλφ και άλλων. Όταν έκλεισε τα 84 δεν μπορούσε να ζήσει μόνος. Μετά από 60 χρόνια εξορίας τον πήγα σπίτι στη Λετονία και έζησε τα δύο τελευταία χρόνια στο σπίτι μου στο Ikskile. Φρόντισα τις καθημερινές του ανάγκες και τελείωσε τη μετάφραση του Οδυσσέα και ένα χρόνο μετά τον θάνατό του την εξέδωσα. Ακόμα ευχαριστώ τον Θεό που τον γνώρισα στη ζωή μου. Και είναι μεγάλη μου τιμή που γράφω την ίδια στιγμή που γράφει η πολύ καλή μου φίλη, η λαμπρή Λετονή πεζογράφος Inga Abele.
Στοχεύετε σε κάτι συγκεκριμένο όταν γράφετε;
Το «Μητρικό γάλα» είναι ένας από τους τίτλους που περιλαμβάνονται στη σειρά 13 βιβλίων We. Latvia (Εμείς. Η Λετονία). Ο 20ός αιώνας που έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν της χώρας. Εμείς. Η Λετονία. Ο 20ός αιώνας επανέφερε στη λετονική σύγχρονη λογοτεχνία την αυτοεκτίμησή της. Έδειξε ότι υπάρχει έλλειψη ιστοριών για την πρόσφατη ιστορία μας και πώς οι άνθρωποι θέλουν να διαβάσουν τέτοια βιβλία. Όλοι παλεύουμε με τις ουλές του παρελθόντος. Σε προσωπικό και πολιτικό επίπεδο. Νομίζω ότι η δύναμη είναι να έχεις το θάρρος να μιλήσεις για αυτές τις ουλές, αλλά και να προχωρήσεις παραπέρα.
