Του Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη από την εισαγωγή του βιβλίου Κι αυτή είναι η αλήθεια, του Μίλαν Ρούφους που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Σκέφτηκα: οι αναμνήσεις μου θα ωριμάσουν
με ό,τι έχει προσπεράσει την ύπαρξή μου
………………………………………….
Σκέφτηκα.
Αλλά κι οι αναμνήσεις λιγοστεύουν.
Δεν κινούμαι, υποχωρώ.
………………………………………….
Ναι, ακόμα και η μνήμη συρρικνώνεται.
Μα η μοίρα…
Η μοίρα παραμένει ίδια.
Γεννημένος στις 10 Δεκεμβρίου 1928 στην τότε Τσεχοσλοβακία, ο Μίλαν Ρούφους υπήρξε εμβληματική φυσιογνωμία της ποίησης της πατρίδας του. Ποιητής εγνωσμένης αξίας και ο πιο μεταφρασμένος Σλοβάκος ποιητής σε άλλες γλώσσες, υπήρξε ταυτόχρονα πετυχημένος δοκιμιογράφος, συγγραφέας παιδικών βιβλίων, ακαδημαϊκός και αξιοζήλευτος και υπομονετικός μεταφραστής. Ο Μίλαν Ρούφους γεννήθηκε σε μια οικογένεια οικοδόμων στην πόλη Ζαβάζνα Πορούμπα, που βρίσκεται στην περιοχή Ζίλινα της σημερινής Σλοβακικής Δημοκρατίας. Τελειώνοντας τις γυμνασιακές του σπουδές, σπούδασε σλοβακική γλώσσα, λογοτεχνία και ιστορία στη Σχολή Τεχνών στις αίθουσες του φημισμένου Πανεπιστημίου Κομένιους της Μπρατισλάβα. Από το 1952 έως την συνταξιοδότησή του το 1989, παρέμεινε και δίδαξε ιστορία της σλοβακικής και της τσεχικής λογοτεχνίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, αυτό που φέρει το όνομα του μεγάλου φιλοσόφου και πατέρα της σύγχρονης εκπαίδευσης Ιωάννη Αμός Κομένιου (1592-1670). Ενδιαμέσως (1971 έως 1972) οδηγήθηκε στη Νάπολη, όπου επίσης δίδαξε όσα έμαθε στο δικό του Πανεπιστήμιο. Από το 1990 συνταξιοδοτήθηκε και έζησε με την οικογένειά του στην Μπρατισλάβα, όπου στις 11 Ιανουαρίου 2008, πέθανε ένα μήνα μετά τα 80α γενέθλιά του στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της πόλης.
Ήδη από τη δεκαετία του 1940 και σε μικρή ηλικία, έδειξε το ταλέντο και τον προσανατολισμό του στην ποίηση, δημοσιεύοντας ποιήματά του σε διάφορα περιοδικά. Η πρώτη του συλλογή, ‘Όταν ωριμάσουμε’ (Aždozrieme), εμφανίστηκε δημοσίως το 1956, δίνοντας ώθηση, εκείνον ειδικά τον καιρό, στην υπόθεση της ποίησης και στην κατανόησή της. Στα ποιήματά του βρίσκονταν ενσωματωμένες πολλές πτυχές του συμβολισμού, από τον οποίο αναμφίβολα επηρεάστηκε σφόδρα, χωρίς όμως να απομακρύνεται ούτε στιγμή από τα τρέχοντα κοινωνικά προβλήματα. Η αγάπη του για τους ανθρώπους, η αλήθεια, η ομορφιά της ζωής, ο πόνος και οι τραγωδίες που βιώνουν οι άνθρωποι, οι αποχωρισμοί, και τόσα άλλα έντονα συναισθήματα, πλημμυρίζουν τους στίχους των ποιημάτων του:
Το στόμα μου γεμάτο με το στόμα σου.
Τα χέρια μου γεμάτα με τα χέρια σου.
Η σπαρακτική φωνή σου ψιθυρίζει στο κρανίο μου
όπως ο άνεμος στο χάσμα.
……………………………………………………….
Σε μία στιγμή τόσο διαισθητική
όπου έπρεπε να δεις τον σταυρό που κουβαλάω.
Εκεί εμφιλοχωρούν τα βαθιά νοήματα του βίου μας, οι αξίες ετούτου του κόσμου, οι χαρές, η ευτυχία, αλλά και οι θλίψεις που αμαυρώνουν αισθητά την επίγεια ανθρώπινη ζωή. Στα ‘Άνθη του κακού’ του Σαρλ Μπωντλαίρ, αντιτάσσει τη δική του εκδοχή (Αντίο κύριε Μπωντλαίρ), αφού «… εκατομμύρια άνθρωποι ομόαιμοι/οργώνουν τη γη/τη φυτεύουν/ την ποτίζουν/ και στις κουμπότρυπες της καρδιάς τους/ μπήγουν/ τα άνθη του καλού».
Ήταν εκείνος που με τον τρόπο του ωθούσε την κοινωνία στη διατήρηση των παραδόσεων του χώρου τους κατά τη διάρκεια εκείνης της δύστροπης εποχής. Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα ξεδίπλωσε το ποιητικό του ταλέντο σε τέτοιο βαθμό ώστε να προταθεί πολλάκις για το υπέρτατο βραβείο Νόμπελ, αρχής γενομένης από το 1991. Η ποίηση του Μίλαν Ρούφους, γενικώς, είναι υψηλών ιδεολογικών, ηθικών και αισθητικών αξιών, βαθιά ριζωμένη στον πολυδιάστατο χώρο του ανθρώπινου κόσμου.Εκτός από το ποιητικό του έργο, άφησε φεύγοντας κάποια δοκίμια αναφορικά με τη σχέση της ποίησης με την πατρίδα και τον χρόνο, καθώς και ενδιαφέροντα κείμενα παιδικής λογοτεχνίας, ενώ σεβαστό υπήρξε και το μεταφραστικό του έργο. Ο Μίλαν Ρούφους, τα έργα του οποίου έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, ήταν αποδέκτης αρκετών εθνικών βραβείων. Υπήρξε κατά κοινή ομολογία, ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της σλοβακικής ποίησης, ένας ποιητής που πάντα αναζητούσε εναγωνίως την αλήθεια, την ομορφιά και την αγάπη, τόσο με την εγκόσμια έννοια όσο και με την θεϊκή, και τις οποίες βεβαίως εξυμνούσε εύστοχα και λυρικά: «Αυτό είναι έρωτας λοιπόν:/ το καλέμι του γλύπτη/ Κι η πέτρα, που σε όλη της τη ζωή/ δεν αρθρώνει ούτε μια λέξη/ ξαφνικά τραγουδάει», μας σκιαγραφεί σχετικά στους ‘Εραστές του Ροντέν’, ενώ στον ορισμό της ομορφιάς (Και τι είναι η ομορφιά), καταλήγει:
…Θεέ μου, τι είναι η ομορφιά;
Εκατό γενιές στη γη την ονειρεύονται.
Γνωρίζοντας ένα πράγμα:
το ν’ αγγίζεις το νεύρο της
σημαίνει
να κινείσαι στα βάθη της ζωής.
Στους στίχους του, αρκετά συχνά, εμπεριέχονται μηνύματα βαθιά και πανανθρώπινα με απλά λόγια και φράσεις από τις οποίες ξεχειλίζουν η αγάπη του για τη ζωή και την πατρίδα, η ταπεινότητα και η πίστη του στον Ύψιστο, κάτι το οποίο δεν λησμόνησε και σε εκείνη τη δύσκολη χρονική περίοδο της Σοβιετικής κυριαρχίας. Η γενέτειρα περιοχή, επλήγη πολλάκις από το φάσμα της πείνας, στον εικοστό αιώνα. Αρχικά, στη δεκαετία του δεκαετία του 1930, στη συνέχεια τα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά για άλλη μια περίοδο. Στο βαθιά υπαρξιακό ποίημα ‘Έτσι’, φαίνεται ξεκάθαρα η αγωνία του ποιητή γι’ αυτή, μαζί με την αποδοχή της σκληρής πραγματικότητας:
Έτσι φεύγουμε. Καθημερινώς. Εκατοντάδες.
Ο τρομαγμένος ποιητής. Μάταια θρηνεί.
Ο κούφιος κορμός που αφήνουμε πίσω μας
γεμίζει με τον καιρό. Η τρύπα που ’χει ανοίξει
από μια μικρή σταγόνα σάρκας… Όλα κατάσπαρτα
…………………………………………………………………………..
Και μόνο η πείνα θα μας αναγκάσει να το ξεχάσουμε.
Όχι πολύ σπουδαία.
Πείνα. Όχι πολύ μικρή.
Πείνα, κατά την οποία φάγαμε το ψωμί μας.
Πείνα, στην οποία αγαπήσαμε.
Όταν το κοινό της χώρας του διάβασε την πρώτη εκδοθείσα ποιητική του συλλογή, ήρθε αμέσως σε επαφή με τα στοιχεία και τις συνήθεις εικόνες της ποίησής του. Με το πέρασμα, συγκεκριμένα, του ανίκανου χρόνου, το ψωμί, τα πηγάδια με το νερό, τις πηγές, τις καμπάνες, τα παιδιά, τη φύση της πατρίδας του και τον θεό. Αγαπούσε τα παιδιά και έβλεπε στα μάτια τους τη συνέχιση της ζωής, όταν προσευχόταν στο Θεό γι’ αυτά, «… Κύριε/ για αυτό το χέρι σε ικετεύει η νεολαία/ σε μιαν εποχή που μετά βίας είσαι στη σκέψη της/ Τα τιτιβίσματα των λεπτών φωνών σε βρήκαν εκεί ψηλά;/Κι όμως. Τους έχεις δώσει τη γιατρειά/Και το όνομα αυτής είναι αγάπη», όπως φυσικά και για την πατρίδα του, τη μικρή, λιλιπούτεια Σλοβακία:
…Καλέ μου Κύριε, πρόσεχέ την
Φύλαγέ την πάντα, για να μην πέσει.
Εσύ, τουλάχιστον, ο τρανός, προστάτεψέ την
Μιας και την έφτιαξες τόσο μικρή.
Στις ποιητικές του συλλογές, ασχολήθηκε όχι μόνο με τα θέματα της πατρίδας του, αλλά και της σχέσης του με την κόρη του, τους δύο πυλώνες που στήριζαν τις πεποιθήσεις του ως ποιητή αλλά και ως ανθρώπου, όπως τόσο χαρακτηριστικά γράφτηκε. Ο ελεγειακός τόνος του στίχου του είναι αμέσως εμφανής. Ξεκινώντας με την πρώτη του συλλογή ‘Όταν ωριμάζουμε’, δημοσίευσε είκοσι ποιητικές συλλογές μεταξύ των ετών 1956-2008. Βρέθηκε πολλάκις απέναντι από το κομμουνιστικό καθεστώς θίγοντας πολλά και συνήθη θέματα της σκληρής καθημερινότητας της περιόδου του, μετατρέποντας τον εαυτό του σε ένα είδος εθνικής συνείδησης για τη Σλοβακία και τους ανθρώπους της και ίσως και γι’ αυτό στην αρχή λογοκρίθηκε από το καθεστώς. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, μεγάλο μέρος του έργου του αναφερόταν στα παιδιά, την παιδική ηλικία και τα παραμύθια. Οι ‘Μικρές προσευχές’ του, ίσως το πιο πετυχημένο βιβλίο του, κυκλοφόρησε αρκετές φορές σε αρκετές χιλιάδες αντίτυπα. Την δεκαετία του 1980, δημοσίευσε διάφορες ανθολογίες της ποίησής του, όπου έρχεται αντιμέτωπος με τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου και με τον κόσμο της τεχνολογίας. Ο χριστιανικός προσανατολισμός του ήταν πιο εμφανής στα επόμενα ποιητικά του βιβλία. Στη δεκαετία του '90, τέλος, δημοσίευσε αρκετές συλλογές μικρών προσευχών οι οποίες ήταν αφιερωμένες στην ανάπηρη κόρη του.
Στο πολύπλευρο και πολυετές έργο αυτού του ποιητή, υπάρχουν αρκετές σταθερές, οι οποίες μεταξύ άλλων χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι βασίζονται στην πνευματική κληρονομιά του σλοβακικού πολιτισμού και της λογοτεχνίας. Στην ποίησή του κυριαρχούν, όπως προείπαμε, το σπίτι, η οικογένεια και ο Θεός, κι’ ακόμα κοινωνικές και εθνικές αξίες, που αναδύονται προβάλλοντας τον όρο του πατριωτισμού. Για τον ποιητή ετούτο, η οικογένεια, ως η πιο οικεία κοινότητα, δεν αντιπροσωπεύει μόνο την αφετηρία του ανθρώπου, αλλά και τον πολυπόθητο στόχο κάθε ανθρώπινης προσπάθειας. Το έργο του βρίθει ευαίσθητων μηνυμάτων, προσευχών και ευχαριστιών, κάτι που αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στον πνευματικό πλούτο και την ακεραιότητα των ποιημάτων του.
Εκτός από την ποίησή του, είναι γνωστός για πολλά σημαντικά δοκίμια και αξιόλογες μεταφράσεις έργων από εξέχουσες προσωπικότητες της λογοτεχνίας, όπως του Αλεξάντρ Πούσκιν, του ΜιχαήλΛέρμοντοφ και του Χένρικ Ίψεν. Η πρώτη δίγλωσση σλοβακικο-αγγλική συλλογή της ποίησής του, ‘And That's the Truth’, κυκλοφόρησε το 2007, ενώ μετά ακολούθησαν και άλλες. Ο θάνατός του υπήρξε μεγάλη απώλεια, αλλά όπως ο ίδιος δήλωσε κάποτε, σε συνέντευξή του το 2007, η απώλεια είναι επίσης μέρος του δώρου της ύπαρξης, και πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό το δώρο!
Τα εξήντα χρόνια της καριέρας του, καλύπτουν ένα σημαντικό τμήμα της ζωής του σλοβακικού έθνους και ο Μίλαν Ρούφους κατάφερε και κέρδισε μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά πολλών συμπατριωτών του, ειδικότερα σε μια κοινωνία που γνώρισε μεγάλες περιόδους ανέχειας. Η ποιητική συλλογή ‘Κι αυτή είναι η αλήθεια’ (2022) του Μίλαν Ρούφους, αποτελεί μια ακόμα πολύτιμη προσφορά των Εκδόσεων Βακχικόν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.
