Την Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου και ώρα 19.00, στο Βιβλιοκαφέ Έναστρον, Σόλωνος 101, η πρεσβεία της Ουγγαρίας στην Αθήνα και οι εκδόσεις Βακχικόν διοργανώνουν ποιητική βραδιά με επιλεγμένα ποιήματα από την Ανθολογία Νέων Ούγγρων Ποιητών. Ποιήματα θα διαβάσουν ο Weiner Sennyey Tibor, η Izsó Zita και ο Bék Timur, που έρχονται στην Ελλάδα με αφορμή την συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ Ποίησης της Πάτρας.
Με αφορμή την παρουσία τους στην Αθήνα ο ανθολόγος και ποιητής της Ανθολογίας Νέων Ούγγρων Ποιητών (εκδόσεις Βακχικόν), Τίμπορ Βέινερ Σέννιει, ο ποιητής Τίμουρ Μπεκ και η ποιήτρια Ζίτα Ίζο μας παραχωρούν μια συνέντευξη γεμάτη ποίηση.
Συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου
Πώς νιώθετε που μπορείτε πλέον να απευθυνθείτε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μέσα από την «Ανθολογία Νέων Ούγγρων Ποιητών»;
Τίμπορ Βέινερ Σέννιει: Ήταν μεγάλη τιμή να είμαι μέρος αυτής της ανθολογίας. Είμαι πραγματικά ευγνώμων που εκδόθηκε μια συλλογή ουγγρικών ποιημάτων στην ελληνική γλώσσα. Ήταν χαρά μου που επιλέχθηκα για να ανθολογήσω Ούγγρους ποιητές και να βοήθησα στην επιμέλεια αυτού του τόμου. Προλόγισα επίσης την ανθολογία εκφράζοντας τις σκέψεις μου σχετικά με αυτήν: «Από αυτή τη συλλογή ποιημάτων οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν περισσότερα για εμάς παρά από τις ειδήσεις, από διακοπές της τελευταίας στιγμής ή από το πώς μας κρίνουν με βάση το ποδόσφαιρό μας. Τώρα οι Έλληνες αναγνώστες μπορούν να κάνουν κάτι για εμάς, τους Ούγγρους ποιητές. Μπορούν να πάρουν τα ποιήματά μας στην παραλία και να τα διαβάσουν στη θάλασσα, ενώ εμείς θα διαβάζουμε τα ελληνικά ποιήματά σας στα δάση μας.
Τίμουρ Μπεκ: Νομίζω ότι τα ποιήματά μου μπορεί να είναι ενδιαφέροντα για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ειδικά επειδή αναφέρομαι συχνά στην ελληνική φιλοσοφία και χρησιμοποιώ μυθολογικούς χαρακτήρες σε νέο πλαίσιο. Ο τίτλος του πρώτου μου τόμου είναι Asterion που είναι - σύμφωνα με τον Αργεντινό φιλόσοφο Jorge Luis Borges - το όνομα του μινώταυρου. Γενικά δεν πιστεύω ότι τα ποιήματα μπορούν να μεταφραστούν, γιατί είναι τόσο συνδεδεμένα με τη γλώσσα που το αποτέλεσμα της μετάφρασης δεν μπορεί παρά να είναι ένα νέο ποίημα έντονα εμπνευσμένο από το πρωτότυπο. Αλλά αν το καλοσκεφτούμε, αυτό συμβαίνει και αν κρατήσουμε τη γλώσσα. Κάποιος γράφει μερικές λέξεις και κάποιος άλλος τις διαβάζει, αλλά οι ίδιες ακριβώς λέξεις έχουν διαφορετική σημασία, διαφορετικές αναπαραστάσεις στο μυαλό του αναγνώστη από ότι στο μυαλό του συγγραφέα. Τα ποιήματα που διαβάζουμε δεν είναι αυτά που έχουν γραφτεί. Οπότε ποτέ δεν αφορούσε την παράδοση ενός μηνύματος τέλεια και πιστά, αλλά το να εμπνεύσουμε. Και είναι πραγματικά τιμή μου που μπορώ να εμπνέω όχι μόνο τους Ούγγρους αλλά και τους Έλληνες από εδώ και πέρα. Είναι, στην πραγματικότητα, ένα προνόμιο.
Ζίτα Ίζο: Τις προηγούμενες μέρες συμμετείχα στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης της Πάτρας και έμεινα εντελώς έκπληκτη με πόσο πολύ αρέσει η ποίηση στον ελληνικό λαό και πόσο την εκτιμά. Δυστυχώς η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία δεν έχει καλές μεταφράσεις στα ουγγρικά - εργάζομαι ως συντάκτρια ενός παγκόσμιου λογοτεχνικού περιοδικού που ονομάζεται 1749.hu, οπότε θα προσπαθήσω να το αλλάξω αυτό - αλλά χάρη σε αυτό το φεστιβάλ είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πολλούς ενδιαφέροντες νεότερους και μεγαλύτερους συγγραφείς επίσης (ανάμεσα τους και ζωντανούς θρύλους όπως ο Τίτος Πατρίκιος). Σύμφωνα με τις εντυπώσεις μου, η σκηνή της ελληνικής σύγχρονης ποίησης είναι πολύ ενδιαφέρουσα και πολύχρωμη, και είναι πραγματικά τιμή να ενδιαφέρονται οι Έλληνες αναγνώστες για την ουγγρική λογοτεχνία και να βρίσκουν κάτι ενδιαφέρον σε αυτήν. (Και πιστεύω ότι οι μεταφράσεις είναι πολύ σημαντικές γιατί οι λογοτεχνίες διαφορετικών χωρών μπορούν να επηρεάσουν και να εμπνεύσουν η μια την άλλη.) Παρεμπιπτόντως, η Ελλάδα είναι μια από τις αγαπημένες μου χώρες, την έχω επισκεφτεί πολλές φορές, και όταν μπορώ, ταξιδεύω εδώ (πριν από μερικά χρόνια προσπάθησα να ζήσω στη Θεσσαλονίκη). Νομίζω ότι είναι επειδή οι Έλληνες πάντα με βλέπουν σαν να με γνωρίζουν και αυτό με κάνει να νιώθω σαν στο σπίτι μου. Ήταν λοιπόν ένα από τα μεγαλύτερα όνειρα μου να μεταφραστεί ποίησή μου στα ελληνικά και να μπορέσω να αγγίξω τον ελληνικό λαό και τους αναγνώστες.
Πώς μπήκε η ποίηση στη ζωή σας; Τι θα λέγατε ότι δίνετε και τι παίρνετε από αυτήν;
Τίμπορ Βέινερ Σέννιει: Γράφω ποιήματα από τα δέκα μου χρόνια, άρα εδώ και τριάντα ένα χρόνια. Για μένα η ποίηση ήταν πάντα ένας φυσικός αυτοστοχασμός, αυτοθεραπεία. Κατάλαβα ότι μπορώ να γιατρέψω και άλλους με τα ποιήματα, μπορώ να γιατρέψω όλο τον κόσμο. Θεραπεία μέσω της έκφρασης των λέξεων. Φυσικά η ποίηση δεν είναι απλώς έκφραση λέξεων, είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Βίωσα επίσης πώς είναι να είσαι μέρος της «μεγάλης συνομιλίας» μέσω της ανάγνωσης, στην οποία συμμετέχουν σύγχρονοι και παλαιότεροι ποιητές, αυτό λέμε λογοτεχνία. Αυτή η λογοτεχνία δεν είναι παρά η «μεγάλη συζήτηση» του πνεύματος της ανθρωπότητας. Σε αυτή τη διαδικασία οι ποιητές δημιουργούν τέτοιες ιδέες όπως «εαυτός» και «άνθρωποι μιας χώρας», «έθνος», «κόσμος», «ελευθερία», «δημοκρατία» και ούτω καθεξής. Αυτές οι λέξεις αργά ή γρήγορα θα γίνονταν δημοφιλείς στην υπόλοιπη κοινωνία, ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή θα άρχιζε να τις χρησιμοποιεί ως μέρος του φυσικού της λεξιλογίου ανεξάρτητα από το πόσο αφηρημένες μπορεί να ακούγονταν αρχικά. Οι ποιητές δίνουν αυτές τις αφηρημένες εκφράσεις σε ανθρώπους τυλιγμένους σε ιστορίες και συναισθήματα και μετά από λίγο ο κόσμος αρχίζει να καταλαβαίνει ότι αυτές του ανήκουν, αφορούν τη ζωή τους. Φυσικά στο μεταξύ οι ποιητές διεισδύουν και στην ψυχή, όχι μόνο στο μυαλό. Από την πίεση της πιο βαθιάς ταλαιπωρίας και πόνου μπορούν να βγάλουν υπέροχα διαμάντια. Κάποτε σε μια συνέντευξή μου ρώτησα μια ποιήτρια εκατό ετών: «Σε τι χρησιμεύουν οι ποιητές;». Εκείνη απάντησε: «Οι ποιητές πρέπει να λένε στους άλλους αυτό που δεν θα δεχόντουσαν ούτε καν από τον εαυτό τους».
Τίμουρ Μπεκ: Είμαι ευγνώμων στον πατέρα μου για πολλά πράγματα. Δύο από αυτά συγκεκριμένα είναι η υπομονή και η ποίηση. Αυτός είναι πραγματικά ένας πολύ τυχερός συνδυασμός, γιατί τόσο η ανάγνωση όσο και η δημιουργία ποιημάτων απαιτούν αμέτρητη υπομονή. Όταν ήμουν στο δημοτικό, μου έδειχνε τα έργα των αγαπημένων του ποιητών και αργότερα, όταν ήμουν στο γυμνάσιο, συζητούσαμε συχνά τι έπρεπε να διαβάσω για τα μαθήματα λογοτεχνίας και προσπαθούσαμε να βρούμε ένα βαθύτερο, προσωπικό νόημα μεταξύ των γραμμών. Αυτή ήταν η στιγμή που ανακάλυψα ότι τα ποιήματα μπορούν να είναι πολύ πιο ακριβή μοντέλα πραγματικότητας από επιστημονικές φόρμουλες χωρίς - από τη φύση τους - να προσπαθούν να είναι ακριβή. Η γλώσσα είναι ένα θαύμα και οι λέξεις είναι πραγματικά χρήσιμα εργαλεία, αλλά είναι αμβλεία αν πρέπει να μιλήσουμε για ουσιαστικά πράγματα. Αλλά ακονισμένα σε ποίηση μπορούν να κάνουν θαύματα.
Ζίτα Ίζο: Νομίζω ότι χάρη στην ποίηση μπόρεσα να μάθω να μιλάω, γιατί χωρίς αυτή δεν είμαι πραγματικά σε θέση να εκφραστώ. Έτσι ήταν από τότε που ήμουν παιδί (άρχισα να γράφω στα 12 μου). Για μένα λοιπόν η ποίηση είναι ένας τρόπος να βλέπω και να ερμηνεύω τον κόσμο γύρω μου. Και νομίζω ότι αυτό είναι επίσης πολύ σημαντικό σε ένα ευρύτερο πλαίσιο: γιατί αν δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας και τα τραύματά μας, αν δεν μπορούμε να βρούμε τη σωστή γλώσσα γι’ αυτό, θα μας αρρωστήσει. Όπως είπε ένας πολύ γνωστός Ούγγρος ψυχίατρος - ονόματι András Feldmár -: διαχειριστήκατε το τραύμα σας τη στιγμή που μπορείτε να μιλήσετε για αυτό και όλοι κλαίνε γύρω σας, αλλά εσείς όχι (πια). Και μέσα από τη γλώσσα της ποίησης μπορείς να μιλήσεις και για τα πιο δύσκολα πράγματα με πολύ ευαίσθητο και κατανοητό τρόπο. Ήταν το πιο σημαντικό πράγμα που μου έδωσε η ποίηση στη ζωή μου.
Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα θέματα που θα λέγατε ότι επηρεάζουν ιδιαίτερα τη δική σας και τη σύγχρονη ουγγρική ποίηση γενικότερα;
Τίμπορ Βέινερ Σέννιει: Ο πρώτος μου ποιητικός τόμος κυκλοφόρησε το 2005 με τίτλο: «Αποκαθιστώντας τη σύνδεση με τη φύση». Αυτές τις μέρες ως κηπουρός και μελισσοκόμος μπορώ να πω ότι αυτή η επιλογή του τίτλου δεν πρέπει να ήταν τυχαία. Ένα από τα πιο σημαντικά μου θέματα αφορά ακόμη το να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τη φύση. Ένα άλλο ποιητικό βιβλίο μου είχε τον τίτλο: "Pihik". Το pihi είναι ένα ιδιαίτερο είδος πουλιών που έχουν μόνο ένα φτερό, άρα είναι ανατριχιαστικά, παράξενα, που μπορούν να πετάξουν μόνο αν κολλήσουν μεταξύ τους καθώς τότε και μόνο τότε έχουν δύο φτερά που τους επιτρέπουν να πετούν. Έτσι βλέπω τη σημερινή ανθρωπότητα και τον εαυτό μου ως μέρος της, φυσικά.
Τίμουρ Μπεκ: Το κύριο θέμα μου είναι ο χρόνος ως η τραγωδία του ανθρώπου (όπως ακριβώς στο παγκοσμίου φήμης θεατρικό έργο του Madách Imre) και η εντροπία. Ασχολούμαι επίσης με μεγάλα φιλοσοφικά κλισέ όπως «γιατί ζούμε;», «υπάρχει ανώτερη δύναμη;», «είναι η ζωή καθορισμένη;» και ούτω καθεξής, παρόλο που ξέρω ότι δεν μπορώ να πω τίποτα καινούργιο για αυτά. Μπορούμε πάντα να εξερευνήσουμε παλιές ιδέες με καινούργια «ενδυμασία». Τον τελευταίο καιρό με ενδιαφέρει η σχέση φύσης και ανθρωπότητας και η σκληρότητα και η ακαμψία της μεταμοντέρνας κοινωνίας.
Ζίτα Ίζο: Νομίζω ότι το πιο σημαντικό είναι ότι μπορούμε να γράφουμε για τα πάντα, από τα πιο συνηθισμένα θέματα μέχρι τα πιο σημαντικά κοινωνικά θέματα. Όλα μπορούν να εμπνεύσουν και αυτό μας δίνει ελευθερία. (Σημαίνει επίσης ότι μπορείς να βρεις αξία ακόμα και στα πιο απλά πράγματα γύρω σου, και μπορείς να είσαι ευγνώμων για τα πάντα, και αυτή η στάση είναι πολύ σημαντική και στην καθημερινή ζωή. Γι' αυτό νομίζω ότι η ποίηση με διδάσκει επίσης πώς να ζω). Για μένα είναι επίσης σημαντικό να γράφουμε για κοινωνικά σημαντικά θέματα, αλλά και να μπορούμε να βρίσκουμε ποίηση γύρω μας, στις πιο μικρές στιγμές της καθημερινότητας.
Τι ρόλο μπορεί/θα θέλατε να παίξει η ποίηση σήμερα;
Τίμπορ Βέινερ Σέννιει: Επειδή γράφω επίσης δοκίμια, διηγήματα και θέατρο, μπορώ να δω τι μπορούμε να πετύχουμε σε κάθε είδος. Όταν γράφω ένα δοκίμιο για τη μελισσοκομία σε ένα μελισσοκομικό περιοδικό για την τέχνη της μελισσοκομίας, τότε προσπαθώ να διευρύνω τον νοητικό ορίζοντα αλλά επίσης κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ όχι μόνο για να επικοινωνήσω δεδομένα αλλά και να δώσω έναν τρόπο σκέψης, να δημιουργήσω και μια ηθική. Όταν έγραφα τα θεατρικά κείμενά μου για τη Σαπφώ ή τον Διογένη, έκανα ό,τι μπορούσα για να δημιουργήσω χαρακτήρες που θα γοήτευαν το κοινό ενώ θα τους έδειχνα ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι. Όταν γράφω ένα διήγημα για ένα περιοδικό επιστημονικής φαντασίας, προσπαθώ να σπάσω τα όρια της φαντασίας, να γράψω για κάτι που είναι ακόμα δύσκολο να φανταστεί κανείς. Το Βιβλίο της Άμμου από τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες είναι ένα καλό παράδειγμα για αυτό. Έγραψε για το διαδίκτυο όπως το φανταζόταν 40 χρόνια πριν αυτό εφευρεθεί. Κι όταν γράφω ποίηση είμαι απολύτως ελεύθερος, είμαι απόλυτα μέσα στη στιγμή, απορροφούμαι μέσα της είτε είναι καλή, είτε κακή. Δεν έχω καμία πρόθεση όταν γράφω ποίηση. Μόνο να είμαι μέσα στη στιγμή, να είμαι στο ποίημα. Εξαρτάται από πολλά πράγματα τι θα βγει από ένα ποίημα. Αυτές τις μέρες γράφω και καθώς γράφω θα δω αν θα είναι ελεύθερος στίχος ή σε αυστηρό μέτρο ή ομοιοκαταληξία, ρυθμικός ή όχι. Η φόρμα θα προσαρμοστεί στο περιεχόμενο καθώς γράφω. Πολύ συχνά κουβαλάω ένα ποίημα μέσα μου για μέρες, μετά κοιμάμαι και το ονειρεύομαι και όταν σηκώνομαι το σκαρφίζομαι σαν να ήμουν δύτης που βρήκε κάτι στα βάθη των αρχαίων θαλασσών του συλλογικού υποσυνείδητου και το έφερε στην επιφάνεια του συνειδητού μυαλού. Φυσικά η ποίηση είναι γιορτή. Είναι η μεγάλη στιγμή της ζωής που μπορούμε να είμαστε παρόντες. Ένα πραγματικά καλό ποίημα μπορεί να φέρει τον αναγνώστη απόλυτα στην παρούσα στιγμή και να τον κάνει να καταλάβει ότι ζει αυτή τη στιγμή, ότι όλα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή και δεν υπάρχει διαφυγή από αυτή. Όλοι οι ποιητές έχουν τις δικές τους μεθόδους. Δεν μπορώ να περιμένω να γράφουν όπως εγώ, αλλά η αληθινή ποίηση αναγνωρίζεται εύκολα αν σε πάει στην παρούσα στιγμή που διαβάζεις. Η αληθινή ποίηση πρώτα γίνεται αισθητή και μόνο αργότερα κατανοητή. Νομίζω ότι αυτός ήταν πάντα ο ρόλος της ποίησης, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Όταν ακούγονταν τα τραγούδια του Ομήρου, το κοινό βρισκόταν στον πόλεμο της Τροίας. Όταν διάβασαν τον Δάντη, ήταν εκεί στους κύκλους της κόλασης. Όταν διάβασαν τον Γουόλτ Γουίτμαν, ήταν στον ανοιχτό δρόμο. Πρέπει να μπούμε στην στιγμή, πρέπει να είμαστε παρόντες, ό,τι κι αν αφορά το ποίημα.
Τίμουρ Μπεκ: Τον ρόλο που έπαιζε πάντα: να αντανακλά την πραγματικότητα σε μια καλλιτεχνική μορφή. Στις μέρες μας, όταν ο αντίκτυπός μας στη ζωή στη Γη είναι μεγαλύτερος από ποτέ, η ευθύνη μας έχει αυξηθεί, επομένως η ανθρωπότητα χρειάζεται αυτοστοχασμό. Ίσως περισσότερο από ποτέ.
Ζίτα Ίζο: Νομίζω ότι όσες περισσότερες γλώσσες μιλάμε, τόσο περισσότερα είναι τα πράγματα για τα οποία μπορούμε να μιλήσουμε, και η ποίηση είναι επίσης μια από τις πολλές γλώσσες που υπάρχουν και είναι διαθέσιμη σε όλους, και αυτός είναι ο λόγος που είναι πολύ καλό να τη γνωρίζουμε και να τη χρησιμοποιούμε.
Weiner Sennyey Tibor - (1981): Ποιητής, συγγραφέας, αρχισυντάκτης του DRÓT. Αποφοίτησε ως φιλόλογος από το Πανεπιστήμιο του Szeged. Συνέλεξε και δημοσίευσε τα έργα του Ferenc Békássy. Έχει εκδώσει αρκετούς τόμους διηγημάτων, νουβέλες, συλλογές δοκιμίων και τέσσερα ποιητικά βιβλία. Το τελευταίο του βιβλίο, το δωδέκατο στη σειρά είναι μια συλλογή δοκιμίων για τον Béla Hamvas, που κυκλοφόρησε το 2019. Ζει στο Szentendre της Ουγγαρίας. Όταν δεν γράφει και δεν επιμελείται είναι παθιασμένος κηπουρός, μελισσοκόμος και περιπατητής.
Bék Timur - (1997): Γεννήθηκε τον χειμώνα του 1997 στο Szászvár. Σπουδάζει ουγγρική γλώσσα, μέσα ενημέρωσης και παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο του Szeged και ακούει Pink Floyd. Τα γραπτά του έχουν εκδοθεί σε αρκετά ουγγρικά περιοδικά. Ο μεγαλύτερος του φόβος είναι η λήθη. Η πρώτη του συλλογή εκδόθηκε το 2019 και κέρδισε αμέσως ένα βραβείο.
Izsó Ζita - (1986): Είναι ποιήτρια, μεταφράστρια, θεατρική συγγραφέας, επιμελήτρια βιβλίων, περιοδικών και ραδιοφωνικών εκπομπών. Το πρώτο της θεατρικό το οποίο το έγραψε με τον αδερφό της, κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό θεάτρου του ουγγρικού ραδιοφώνου. Η πρώτη της ποιητική συλλογή βγήκε το 2012 και κέρδισε το βραβείο Gérecz Attila. Το 2013, κέρδισε τη φιλολογική υποτροφία Móricz Zsigmond και το 2015 την υποτροφία μεταφραστών Babits Mihály. Διαχειρίζεται την ιστοσελίδα «Pestinő» (η κυρία της Βουδαπέστης), μαζί με την Máté Bach και την άνοιξη του 2017 εξέδωσαν μια ανθολογία συνεντεύξεων από την ιστοσελίδα. Τα ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τσέχικα, αραβικά, γερμανικά, βουλγάρικα, ρουμάνικα, πολωνικά, σερβικά και τούρκικα. Η τρίτη της ποιητική συλλογή έχει εκδοθεί το 2018.
