Το σχέδιο, μυθιστόρημα, Κατερίνα Μαλακατέ, εκδόσεις Μελάνι 2016
Μια από τις σημαντικότερες αρετές ενός λογοτεχνικού έργου, θεωρείται και η δυνατότητά του να μπορεί, όχι μόνο να τέρψει ευχάριστα τον αναγνώστη, αλλά και να τον κάνει να σκεφτεί δημιουργικά. Η σύγχρονη λογοτεχνία δεν εστιάζει μόνο στο αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά και στο τι έχει να μας δώσει ως τροφή για σκέψη. Τα έργα, που πετυχαίνουν να δώσουν στον αναγνώστη το ερέθισμα της δημιουργικής σκέψης, θεωρούνται πιο άρτια και πιο ολοκληρωμένα.
Τέτοιες σκέψεις μας έρχονται στο νου, διαβάζοντας το καινούργιο μυθιστόρημα της Κατερίνας Μαλακατέ: «Το σχέδιο», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μελάνι». Ένα μυθιστόρημα, που, ενώ είναι αισθητικά άρτιο και γλαφυρό, καταφέρνει ταυτόχρονα να κεντρίσει το μυαλό και να μας βάλει σε σκέψεις.
Η υπόθεση έχει ως εξής: Ο Χάρης, μεσήλικας συγγραφέας, καταφέρνει να αποδράσει στο Παρίσι λίγο πριν από την Κρίση. Πίσω του, η Ελλάδα παραδίδεται στις φλόγες του φασισμού. Μετά το Όχι στο δημοψήφισμα του 2011, το πραξικόπημα των Πέντε Ημερών και την ανάληψη της εξουσίας από τον Ένα, η Αθήνα μοιάζει με ζούγκλα, ενώ η ύπαιθρος δεν έχει τρεχούμενο νερό, ρεύμα, φαγητό. Η κόρη του Χάρη φτάνει μισοπεθαμένη στο σπίτι του παππού της, σ’ ένα ορεινό χωριό. Όταν θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το σπίτι τους και να βγουν στο δρόμο, είναι η στιγμή που θα τεθεί σε εφαρμογή το Σχέδιο. Για να ανατραπούν όλα.
Όπως, είδαμε και από την υπόθεση, στο μυθιστόρημα «Το σχέδιο», η πλοκή έχει δύο ιστορίες: Η ιστορία του Χάρη από τη στιγμή, που φτάνει στο Παρίσι και μετά και η ιστορία της κόρης του Χάρη από τη στιγμή, που φτάνει στο σπίτι του παππού της. Ο αναγνώστης παρακολουθεί ταυτόχρονα και τις δύο ιστορίες, που περιγράφονται εναλλάξ ανά κεφάλαιο και περιμένει να διαβάσει το σημείο, που οι δυο ιστορίες θα ενωθούν για έρθει η τελική λύση. Η Κατερίνα Μαλακατέ δεν βιάζεται. Αφού διαβάσουμε το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος μαθαίνουμε για το φασιστικό πραξικόπημα. Είναι αρετή ενός συγγραφέα να μη βιάζεται να μας τα πει όλα.
Ένα σημαντικό στοιχείο, που παρατηρήσαμε διαβάζοντας «Το Σχέδιο», είναι ότι ο κεντρικός του ήρωας είναι συγγραφέας. Βέβαια, αρκετοί συγγραφείς έχουν γράψει μυθιστορήματα με πρωταγωνιστή συγγραφέα, αλλά οι περισσότεροι βλέπουν τον εαυτό τους στη θέση του κεντρικού ήρωα και συνήθως τον εξιδανικεύουν. Η Κατερίνα Μαλακατέ μας παρουσιάζει έναν συγγραφέα με αρκετά προτερήματα, αλλά και αρκετά ελαττώματα, αφού άνθρωπος χωρίς ελαττώματα δεν υπάρχει έτσι κι αλλιώς. Ο Χάρης έχει αρκετή υπεροψία, κάμποσο ναρκισσισμό και όταν δεν μπορεί να ζήσει από τη συγγραφή, φεύγει για το Παρίσι. Οι στόχοι του: Να γίνει ξακουστός στη Γαλλία και να πλουτίσει από τα έργα του.
Ένα άλλο στοιχείο, επίσης πολύ σημαντικό είναι ότι δεν υπάρχει η περσόνα του ήρωα, που θα τους σώσει όλους, ούτε η περσόνα του ήρωα, που δέχεται όλες τις συμφορές χωρίς να φταίει σε τίποτα. Όλοι κάπου , κάπως, φταίνε. Ο Χάρης φεύγει για το Παρίσι και δεν δείχνει να ανησυχεί ιδιαίτερα, που δεν έχει νέα από την κόρη του. Η κόρη του Χάρη δεν δείχνει τόσο αθώα, όσο φαίνεται στην αρχή και δεν διστάζει να βάλει τον πατέρα της σε μια αποστολή, που μπορεί να του κοστίσει τη ζωή του με σύμμαχο τον παππού της. Homo, homini lupus, λοιπόν; Δεν υπάρχει καμιά ελπίδα για τους ανθρώπους; Ή μήπως, υπάρχει μια ελπίδα, αν πετύχει ένα σχέδιο; Η Κατερίνα Μαλακατέ, στο τέλος του μυθιστορήματος, θέτει ένα ερώτημα: «Αρκούν άραγε δέκα διανοούμενοι για να αλλάξουν τον κόσμο;», το οποίο ανάγεται σε ένα μεγαλύτερο ερώτημα: «Μπορούν οι διανοούμενοι να αλλάξουν τον κόσμο;» Η Κατερίνα Μαλακατέ δεν απαντά, ή μάλλον, αφήνει τον αναγνώστη να το κρίνει με βάση τα όσα διάβασε πριν.
Πέρα από τις διανοητικές αρετές, που αναφέραμε πιο πάνω, το μυθιστόρημα «Το σχέδιο» είναι πολύ γλαφυρό, με ρέουσα πλοκή και καταφέρνει να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ως το τέλος. Ανάμεσα σε ορισμένα κεφάλαια υπάρχουν και ορισμένα διαλείμματα, που είτε είναι γραμμένα σε ποιητική γραφή ως ιντερμέδια, είτε παρουσιάζονται σαν ημερολογιακές αναφορές (η κόρη του Χάρη παίρνει τη θέση αφηγητή). Αυτά τα διαλείμματα είναι αρκετά ευχάριστα και καταφέρνουν να αποφορτίσουν λίγο την βαριά ατμόσφαιρα των κυρίως κεφαλαίων.
Θα κλείσουμε με την διαπίστωση, που κάναμε στην αρχή. Το μυθιστόρημα «Το Σχέδιο» της Κατερίνας Μαλακατέ είναι πολύ όμορφο αισθητικά και ταυτόχρονα δίνει τροφή για σκέψη στον αναγνώστη.
Θεοχάρης Παπαδόπουλος
